گزارش جدید مجمع جهانی اقتصاد از بحران‌های پیش‌روی جهان
دموکراسی پایدار در گرو انرژی گران
حمله روسیه به اوکراین و صف‌آرایی غرب در برابر ماجراجویی مسکو، بحران تازه‌ای میان روسیه و غرب ایجاد و اروپا را دچار چالش بزرگی برای جایگزینی انرژی روسیه کرده است.
حمله روسیه به اوکراین و صف‌آرایی غرب در برابر ماجراجویی مسکو، بحران تازه‌ای میان روسیه و غرب ایجاد و اروپا را دچار چالش بزرگی برای جایگزینی انرژی روسیه کرده است. آلمان که به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اتحادیه اروپا، وابستگی زیادی به واردات گاز از روسیه دارد، در‌حال‌حاضر نگران زمستان پیش‌رو و بسته‌شدن لوله‌های انتقال گاز روسیه است. از طرف دیگر دولت ماریو دراگی، نخست‌وزیر ایتالیا نیز اخیرا با رأی منفی احزاب افراطی در پارلمان روبه‌رو شده و یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد اختلاف دولت دراگی و راست‌گرایان افراطی، حرکت رم در جهت تحریم روسیه است.
در این میان، مجمع جهانی اقتصاد (WEF) در گزارشی با هشدار نسبت به چشم‌انداز نه‌چندان مطمئن تأمین انرژی در آینده، جهان را به گذار به انرژی سبز فراخوانده و تأکید دارد این انرژی کلید محافظت از دموکراسی است.
ادوارد باربیر، استاد اقتصاد دانشگاه ایالتی کلورادو، در این گزارش با اشاره به چالش‌های پیش‌روی جهان نوشته است جهان با دو بحران سراسری مواجه است که یکی تغییرات اقلیمی و دیگری افول دموکراسی است. برای حفظ نرخ افزایش گرمایش جهانی زیر ۱.۵ درجه سانتی‌گراد (۳۴.۷ درجه فارنهایت)، باید اقداماتی فوری در راستای کاهش انتشار کربن در سطح جهان در دستور کار قرار گیرد که شامل افزایش استفاده از فناوریهای مرتبط با انرژی سبز می‌شود.
باربیر آمارها و داده‌های ۸۳ کشور را که در دسته‌های «پیشرفته»، «بازار نوظهور» و «در‌حال‌توسعه» طبقه‌بندی شده‌اند، با‌هم مقایسه کرد تا نشان دهد کشورهایی که در مسیر انرژی سبز گام برداشته‌اند، «تا حد زیادی آزاد و مردم‌سالار هستند». در سوی مقابل، کشورهایی که با گذار سبز بیگانه‌اند، «معمولا آزادی کمتری دارند و استبدادی هستند». اما پیشنهاد این گزارش مجمع جهانی اقتصاد مبنی بر اینکه کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی به کاهش آلودگی و تغییرات اقلیمی کمک میکند، با داده‌های مربوط به انتشار گازهای گلخانهای در ایالات متحده در تضاد است.
چالش‌های پیش‌رو
پس از روی‌کار‌آمدن جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۱، چندین سیاست در رابطه با انرژی سبز برای کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی در دستور کار قرار گرفت، اما انتشار کربن در آمریکا پس از ۱۰ سال کاهش، در سال ۲۰۲۱ عملا افزایش پیدا کرد. برخی افزایش انتشار گازهای گلخانهای را به گشایش اقتصادی پس از همه‌گیری کووید۱۹ نسبت می‌دهند.
اما برخی دیگر معتقدند ایالات متحده در دولت بایدن، مصرف زغال‌سنگ خود را به دلیل نگرش بدبینانه بایدن نسبت به صنعت نفت و گاز کشور افزایش داده است؛ امری که منجر به افزایش قیمت‌ها و سرمایه‌گذاری اندک در حوزه تولید و خطوط لوله جدید شده است. تا اواسط ژوئن ۲۰۲۲، ظرفیت پالایش نفت آمریکا به ۸۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته بود. نیمی از پالایشگاه‌هایی که از سوخت تجدیدپذیر استفاده می‌کردند، تعطیل شدند. در این میان، رهبران کانادا نیز متوجه بحران انرژی شده‌اند.
سونیا ساویج، وزیر انرژی استان آلبرتای کانادا، در یک کنفرانس مطبوعاتی در ماه مارس به این نکته اشاره کرد که حمله روسیه به اوکراین، از ضعف سیاست‌های آمریکا در زمینه انرژی پرده برداشته است. او گفت دموکراسی‌های غربی در چند دهه گذشته، بدون در نظر گرفتن امنیت انرژی، بر تغییرات اقلیمی و کاهش انتشار کربن تمرکز داشته‌اند. ساویج گفت راهبرد ناکام آمریکای شمالی در زمینه انرژی، ایالات متحده و کانادا را در موقعیتی قرار داده که افزایش یا حتی حفظ تولید انرژی داخلی برای این دو کشور دشوار شده است. در سوی مقابل، روسیه می‌تواند تولید خود را بدون رعایت استانداردهای زیست‌محیطی افزایش دهد. ساویج گفت این امر اساسا منجر به «انتقال تولید نفت و گاز از آمریکای شمالی به کشورهایی مانند روسیه» می‌شود.
باربیر با اشاره به تجاوز روسیه به اوکراین و بحران انرژی ناشی از این اتفاق، اظهار کرد کشورهایی که به دنبال اقتصاد کم‌کربن نیستند، ممکن است «در معرض خطرات اقتصادی بزرگ‌تری قرار بگیرند». باربیر به کشورهای صنعتی توصیه میکند معافیت‌های مالیاتی مربوط به سوخت‌های فسیلی را حذف کنند، مالیات‌های بالاتری را بر واردات «مبتنی بر کربن» از کشورهای دیگر وضع کنند و بازار سوخت‌های فسیلی را برای تأمین مالی نوآوری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های سبز اصلاح کنند. اگر این اقدامات انجام می‌‌شد، بهای سوخت فسیلی افزایش می‌یافت و قیمت گاز و انرژی هم افزایش پیدا می‌کرد.
درهمین‌حال، به نظر می‌رسد وضعیت کنونی هلند در‌خصوص تقابل دولت این کشور و کشاورزان با ادعای باربیر در رابطه با نقش سیاست‌های زیست‌محیطی سبز در افزایش آزادی‌ها در تضاد است.
دولت هلند در تلاش برای کاهش تولید نیتروژن جهت پایبندی به توصیه‌های مجمع جهانی اقتصاد، دستورالعمل‌هایی را اعلام کرد که کشاورزان برخی مناطق را ملزم میکند تولید نیتروژن خود را تا ۹۵ درصد کاهش دهند و گله‌های دام‌شان را جمع‌آوری کنند که منجر به کشتار وسیع دام و توقف بخش درخور توجهی از عملیات کشاورزی می‌شود. بر اساس گزارش وزارت کشاورزی ایالات متحده، زمین کشاورزانی که از این دستورالعمل سرپیچی کنند از سوی دولت مصادره خواهد شد. هلند دومین صادرکننده بزرگ مواد غذایی در جهان است. کشاورزان و کامیون‌داران هلندی اعتراضات گسترده‌ای را در رابطه با قوانین زیست‌محیطی برگزار کرده و مراکز توزیع مواد غذایی و فرودگاه‌ها را تعطیل کرده‌اند تا دولت را مجبور به لغو دستورات جدید کنند.
نگرانیهای عمده
در‌حال‌حاضر مهم‌ترین نگرانیهای دنیا در کنار چالش تأمین انرژی، شامل شکاف جنسیتی جهانی، تأثیرات عدم پرداخت بدهیهای خارجی روسیه، کندی حمل‌ونقل و تجارت برای انعطاف‌پذیری آب‌‌وهواست. به گزارش ویفروم، بر اساس شاخص‌های جدید، زنان به‌طور متوسط تنها ۷۴ درصد از ثروت مردان را در دوران بازنشستگی دارند. گزارش جدید جهانی شکاف جنسیتی مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۲ نیز موضوع کیفیت جنسیت را روشن میکند. بر اساس یک نظرسنجی جدید، تورم بزرگ‌ترین نگرانی جهان است. در نظرسنجی جدید Ipsos، حدود 37 درصد از مردم تورم را به‌عنوان نگرانی اصلی خود معرفی کردند. این رقم از ماه می، سه واحد درصد افزایش یافته؛ زیرا بحران جهانی هزینه زندگی و تورم فزاینده اقتصادهای جهانی را تحت تأثیر قرار داده است. برای اولین بار از سال ۱۹۱۸، روسیه بدهیهای خارجی خود را نپرداخت. تحریم‌‌های اقتصادی از زمان حمله به اوکراین در ماه فوریه توسط دولت‌های غربی علیه این کشور اعمال شده است. سازمان بین‌‌المللی دریانوردی از سال۲۰۲۳ از همه کشتی‌‌ها می‌‌خواهد که شدت کربن سالانه خود را بر اساس انتشار گازهای گلخانهای کشتی برای محموله‌‌ای که حمل میکند، محاسبه کنند. دو گزینه موجود برای کشتی‌‌های قدیمی این است که یا با فناوریهای جدید مجهز شوند یا به‌سادگی سرعت خود را کاهش دهند. نتایج نشان می‌‌دهد کاهش ۱۰درصدی سرعت، مصرف سوخت را تقریبا ۳۰ درصد کاهش می‌‌دهد. خشک‌سالی‌‌های مرتبط با آب‌‌وهوا، موج‌‌های گرمای مرگ‌بار، توفان‌‌های شدید و یک بیماری همه‌‌گیر صادرات محصولات اصلی را بسیار چالش‌برانگیز میکند و تعداد فزاینده‌‌ای از مردم را به فقر و گرسنگی سوق می‌‌دهد.
