آناتومی پاکسازی

روز جمعه 25سالگی انتقال حاکمیت هنگ‌کنگ از بریتانیا به حکومت کمونیستی چین بود. در این ربع‌قرن، بافت شهر و مناظر آن تغییر چندانی نکرده است. در بازار‌های خیس و پرهیاهوی آن ماهی کپور هنوز زیر لامپ‌های قرمز قرار دارد و ماهی‌فروشان تازگی ماهی‌ها را ستایش می‌کنند و خریداران در مراکز خرید لوکس به تحسین تولیدکنندگان بزرگ کیف و تلفن می‌پردازند. توپوگرافی جزیره هنوز هم باعث هیجان می‌شود.

مجموعه تلویزیونی محبوبی برای اولین بار در دهه ۱۹۷۰ پخش شد و در تجلیل از قدرت نسلی از هنگ‌کنگی‌ها بود که اکثرا برای فرار از آشفتگی و فقر، چین را ترک کرده بودند و روایت‌هایی در مورد تلاش برای تغذیه اعضای خانواده و ساختن آینده در یک خانه جدید یعنی در هنگ‌کنگ را بیان می‌کرد. همین مردم بودند که در اواخر دهه ۱۹۶۰ هنگ‌کنگ را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولیدی و صنعتی جهان تبدیل کردند.

«چینگ چئونگ» در دهه ۱۹۵۰ زمانی که خانواده‌اش به هنگ‌کنگ گریختند پنج‌ساله بود. در‌حالی‌که بزرگ می‌شد از طریق آذوقه‌های اهدائی کلیسا در یک شهرک مسکونی گذران می‌کرد و آرزو داشت روزی به سرزمین اصلی بازگردد. این رؤیا زمانی رنگ باخت که در نوجوانی اجسادی را دید که از چین به‌سوی رودخانه پرتاب شده و بر روی آب شناور بودند و دست‌و‌پا‌هایشان بسته شده بود. این افراد قربانیان انقلاب فرهنگی بودند که توسط «مائوتسه تونگ»، رهبر وقت چین در سال ۱۹۶۶ کلید خورد. در جریان این «انقلاب فرهنگی» هزاران نفر در چین کشته شدند. او به یاد می‌آورد که پس از این جنایت حکومت کمونیستی مائو، هیچ‌یک از هنگ‌کنگی‌ها دیگر به بازگشت به سرزمین اصلی فکر نکردند.

چینگ چئونگ و همتایانش هویت جدیدی را در هنگ‌کنگ بر اساس سخت‌کوشی، همبستگی و غرور ایجاد کرده بودند. اگرچه آنان به چین پشت کردند اما هرگز فراموش نکردند که چینی هستند، به خصوص که هنگ‌کنگ هنوز به دست مدیران بریتانیایی اداره می‌شد. از زمان کنترل بر این منطقه از بیش از یک قرن قبل به‌عنوان انبار تجاری که از آنجا تریاک غیرقانونی به چین قاچاق می‌شد، حاکمان استعماری آن جزیره ترجیح داده بودند به قول «الیزابت سین» مورخ، امور را با «کمترین تلاش و بیشترین مبادلات اقتصادی» مدیریت کنند.

خشن‌ترین و سیاه‌ترین روزهای هنگ‌کنگ مربوط به سال ۱۹۶۷ و زمانی بود که هرج‌ومرج انقلاب فرهنگی چین به آن‌سوی مرز‌ها سرازیر شد. حامیان مائو با حمایت حزب زیرزمینی بمب‌گذاری‌هایی را انجام دادند و کودکان را که در خیابان‌ها بازی می‌کردند، سلاخی کردند. تا ماه سپتامبر آن سال ۵۱ نفر (از جمله 10 افسر پلیس) کشته شدند. اکثریت قاطع هنگ‌کنگ علیه معترضان بودند و تمایل جدیدی به تقویت پلیس ایجاد شد.

این اعتراضات همچنین آگاهی دولت را نسبت به مشکلات اجتماعی افزایش داد و پایه‌های اعتراضات چند دهه‌ای را پی‌ریزی کرد. هدف اکثر اعتراضات این بود که همه‌چیز را نه به سمت هرج‌ومرج چین بلکه به سمت آن چیزی که مردم هنگ‌کنگ می‌خواستند ببینند، پیش ببرند. معترضان برای بهبود آموزش و خدمات اجتماعی مبارزه کردند. در اواخر دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ دولت ساعات کار را کاهش داد، یک سیستم آموزش رایگان اجباری ایجاد کرد، مسکن عمومی جدید ساخت و شروع به ارائه خدمات اولیه پزشکی و رفاه اجتماعی کرد. همچنین، قانون جدیدی افزوده شد که برای هرگونه تجمع عمومی نیاز به مجوز از پلیس دارد. پلیس به‌ندرت درخواست تجمعات را رد می‌کرد. «لئو گودستاد» چهره دانشگاهی که در دولت استعماری خدمت می‌کرد، تخمین می‌زند که به‌طور متوسط سالانه بیش از ۱۸۰ اعتراض بین سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۵ رخ داده بود. او می‌گوید: «اعتراضات عمومی و فعالیت‌های سیاسی در دهه ۱۹۷۰ باعث ایجاد آگاهی نسبت به حاکمیت قانون، حقوق اجتماعات عمومی و آزادی بیان شد».

در دهه ۱۹۸۰ هنگ‌کنگ فاقد دموکراسی بود، با این وجود، دارای یک سیستم حقوقی مستقل، مطبوعاتی آزاد و تأثیرگذار و قوی و آزادی‌های مدنی و اقتصادی ریشه‌دار بود. این دنیایی بود که چینگ و همتایانش به ارث بردند.

در سال ۱۹۸۱ «چینگ» اولین روزنامه‌نگار هنگ‌کنگی بود که از چین بازدید کرد. در سال ۱۹۸۹ او چندین هفته را در میان دانشجویان معترض و متحصن در میدان تیان‌آنمن در پکن گذراند و درمورد مطالبات آنان برای اصلاحات دموکراتیک و پایان‌دادن به فساد حزب کمونیست حاکم گزارش داد و با آنان همدردی کرد. زمانی که مشخص شد سرکوب در راه است، به او دستور داده شد که به هنگ‌کنگ بازگردد و در سوم ژوئن به هنگ‌کنگ بازگشت. تا تاریخ چهارم ژوئن صد‌ها، اگر نگوییم هزاران معترض، در اطراف میدان تیان‌آنمن کشته شده بودند.

قتل‌عام در پکن باعث ایجاد انفجاری سیاسی در سراسر هنگ‌کنگ شد. در سال ۱۹۸۴ بریتانیا توافق‌نامه‌ای را برای بازگرداندن قلمرو به چین در سال ۱۹۹۷ امضا کرده بود که بر‌اساس فرمول «یک کشور، دو سیستم» تهیه شد. در مذاکراتی که با این ایده مطرح شد، هنگ‌کنگی‌ها نماینده‌ای نداشتند. طبق مذاکرات وعده داده شد که آن قلمرو به مدت ۵۰ سال از «درجه بالایی از خودمختاری» برخوردار خواهد بود. با‌وجود‌این اعتراضات این حس را ایجاد کرد که آزادی‌هایی که در دهه‌های گذشته از طریق مدیریت پایدار، موفقیت تجاری، اعتراض مردمی و حاکمیت قانون به دست آمده بود، تحت حاکمیت پکن پایدار نخواهد ماند. تقریبا یک‌میلیون نفر در هنگ‌کنگ راهپیمایی کردند؛ زیرا شایعاتی درباره سرکوب قریب‌الوقوع منتشر شد. پس از آن چینگ و ۴۰ همکارش از «ون وی پو» استعفا دادند.

یکی از کسانی که در راهپیمایی شرکت کرده بود، جوانی به نام «جیمی لای» بود. او که درست در آن سوی مرز به دنیا آمده بود، در سال ۱۹۵۹ زمانی که 12‌ساله بود، بر روی قایق عازم مستعمره شد. او که کودک کار بود و در تجارت پارچه کار کرده بود، در‌نهایت مدیر کارخانه شد و سپس خط تولید لباس خود را تأسیس کرد. در سال ۱۹۸۹ او تی‌شرت‌هایی را برای حمایت از دانشجویان در میدان تیان‌آنمن تولید کرد و تمام سود حاصل از فروش آن را برای یک گروه طرفدار دموکراسی ارسال کرد. او می‌گوید: «من فکر می‌کردم این یک نقطه‌عطف است. البته این اشتباه بود و خوش‌بینی بی‌موردی داشتم».

چرخش به سمت سرکوب

بسیاری فکر می‌کردند که چین به وعده دو‌سیستمی خود عمل نخواهد کرد؛ مگر اینکه مردم راه‌های روشنی برای دفاع از خود داشته باشند. چینگ در مقاله‌ای در روزنامه تایوانی «چاینا تایمز» هشدار داد که چین به وعده‌های خود عمل نخواهد کرد. پس از تحویل آخرین منصب باقی‌مانده بریتانیایی از سوی «کریس پتن» فرماندار استعماری بریتانیا در هنگ‌کنگ نگرانی زیادی درمورد پایبندی رهبران چین به وعده‌شان وجود داشت. «پتن» در آن زمان گفت که تحت فرمول «یک کشور، دو سیستم مردم هنگ‌کنگ باید اینجا را اداره کنند. وعده همین است و این همان سرنوشت تزلزل‌ناپذیر است».

در سال ۲۰۰۸، «چینگ» پس از گذراندن دو سال زندان در چین به اتهام مظنون‌بودن به جاسوسی فرهنگ اعتراض را در حال شکوفایی دید. در سال پس از آنکه حزب حاکم حق رأی عمومی را رد کرد، اعتراضات معروف به «انقلاب چتر» در هنگ‌کنگ آغاز شد.

در سال ۲۰۱۹ دولت به دنبال ارائه قانونی بود که اجازه می‌داد مظنونان مرتکب جرائم جنایی به سرزمین اصلی چین تحویل داده شده تا مجازات شوند. هنگ‌کنگی‌ها متوجه شدند که حزب حاکم درصدد است که تمام اختیارات را به چین واگذار کند. در تابستان آن سال بزرگ‌ترین اعتراضاتی که هنگ‌کنگ تاکنون به خود دیده بود، صورت گرفت.

جوانان چهره اصلی اعتراضات بودند. وکلا به بازداشت‌شدگان مشاوره حقوقی رایگان ارائه می‌دادند و حسابداران متعهد شدند تا مبالغ درخور‌توجهی را برای حمایت از معترضان جمع‌آوری کنند. کارگران معمولی مَستر کارت‌ها را از فروشگاه‌ها خریداری می‌کردند تا بتوانند به‌صورت ناشناس مواد غذایی و ماسک‌های گاز را به معترضان اهدا کنند. در آگوست ۲۰۱۹ میلادی ۲۰۰ هزار هنگ‌کنگی دست‌های یکدیگر را گرفتند تا زنجیره‌های انسانی را تشکیل دهند که به طول ۵۰ کیلومتر در اطراف بندر می‌رسید. پلیس به‌زودی به‌شدت پاسخ داد. تعداد تظاهرات‌ها و گاه به خشونت کشیده‌شدن آن افزایش یافت. در مواجهه با چنین مخالفتی لایحه کنار گذاشته شد. با‌وجود‌این «کری لام» مدیر اجرائی سرسخت و مورد حمایت حزب کمونیست چین در هنگ‌کنگ در سمت خود باقی ماند. هیچ ژست آشتی‌جویانه‌ای نسبت به معترضان به نمایش گذاشته نشد.

در عوض، حزب کمونیست تلاش خود برای تغییر وضعیت را به‌صراحت اعلام کرد: هویت هنگ‌کنگ که در اواخر قرن بیستم ایجاد شد و سنت اعتراض مستقلی که همراه آن بود، یک تهدید محسوب می‌شود. در ماه می‌۲۰۲۰ چین اعلام کرد ‌قرار است قانون جدید امنیت ملی در هنگ‌کنگ وضع شود که علاوه بر قانون اساسی قوانینی را علیه جدایی، براندازی، تروریسم و تبانی با قدرت‌های خارجی اعمال می‌کند. متن نهایی این قانون تنها ساعاتی پیش از ابلاغ در ساعت ۲۳ تاریخ ۳۰ ژوئن منتشر شد. حتی به «لام» نیز از پیش جزئیاتی نشان داده نشده بود. بازداشت‌ها خیلی زود شروع شد.

تقریبا هر دموکرات برجسته‌ای در هنگ‌کنگ اکنون یا در زندان یا در تبعید است. تار‌و‌پود کلیساها، روزنامه‌ها، مؤسسات خیریه، اتحادیه‌های کارمندان دولت که لرد پتن در هنگام تحویل‌دادن منصب از آن تجلیل کرد، اکنون از هم پاشیده شده‌اند. یک کمیته امنیت ملی با الگوبرداری از همتای خود در سرزمین اصلی چین فراتر از بقیه بخش‌های دولت هنگ‌کنگ قرار دارد. در تاریخ اول جولای بیست‌و‌پنجمین سالگرد تحویل هنگ‌کنگ از سوی بریتانیا «جان لی» پلیس و رئیس امنیتی سابق به‌عنوان رئیس اجرائی هنگ‌کنگ سوگند یاد کرد؛ اولین فردی که از سوی نیرو‌های امنیتی برگزیده شد.

غروب آزادی

پس از تحمیل قانون امنیت ملی در سال ۲۰۲۰ نقش او به‌عنوان وزیر امنیت او را به یک محرک اصلی در ویرانی شهر تبدیل کرد. او باوجود منفورشدن گسترده در قلمروی هنگ‌کنگ از میان فهرست نهایی یک حزب انتخاب شد. بودجه پلیس هنگ‌کنگ در پنج سال گذشته ۴۵ درصد افزایش یافته است و به این نیرو اختیارات گسترده‌ای اعطا شده تا افراد و سازمان‌ها را بدون نظارت قضائی هدف قرار دهند. نزدیک به ۲۰۰ نفر مطابق استناد به قانون امنیت ملی بازداشت شده‌اند.

یکی از آنان «جیمی لای» بنیان‌گذار روزنامه «اپل دیلی» است که سود حاصل از فروش تی‌شرت خود را در سال ۱۹۸۹ به دانش‌آموزان میدان تیان‌آنمن اهدا کرد. در دهه ۲۰۰۰ این نشریه به تأثیرگذارترین نشریه طرفدار دموکراسی هنگ‌کنگ تبدیل شد. با این وجود، با گذشت زمان شرکت‌های بزرگ مختلف از ترس اینکه از بازار چین حذف شوند، درج تبلیغاتشان در آن نشریه را متوقف کردند. در سال ۲۰۰۸ سوء‌قصدی علیه او صورت گرفت. «نکست دیجیتال» شرکت مادر اپل دیلی هدف تلاش‌های بی‌وقفه برای حمله از سوی هکر‌ها قرار گرفت. در سال ۲۰۱۹ حکومت چین خواهر «لای» را از سرزمین اصلی چین به هنگ‌کنگ فرستاد با این پیام که اگر لای روزنامه‌اش را تعطیل نکند، چین خواهرزاده‌اش را روانه زندان خواهد کرد. لای این هشدار را نپذیرفت و در آگوست سال ۲۰۲۰ خود بازداشت شد.

به مرور سایر رسانه‌های خبری مهم طرفدار دموکراسی در هنگ‌کنگ نیز تعطیل شده‌اند. اکنون روزنامه‌های طرفدار پکن در هنگ‌کنگ فعال هستند. اگر به یکی از اهداف آنان تبدیل شوید و درباره‌تان بنویسند، می‌توانید انتظار شنیدن صدای ضربه‌زدن به در خانه‌تان در نیمه‌شب را داشته باشید. فرهنگ ترس و گزارش‌دهی به شرکت‌های‌های املاک، مدارس، دادگاه‌ها و دانشگاه‌ها نفوذ کرده است. برخی از معلمان که به‌صراحت سخن می‌گویند، گواهینامه کاری خود را از دست داده‌اند. برخی دیگر اخطار دریافت کرده‌اند. مقام‌ها یک خط تلفن ناشناس برای خبرچینی را ایجاد کرده‌اند تا شهروندان در مورد یکدیگر گزارش دهند. بیش از ۲۵۰ هزار گزارش از این دست در دو سال گذشته ثبت شده است. چهره‌های دانشگاهی دانشگاه‌های سطح بین‌المللی در هنگ‌کنگ پژوهش در مورد موضوعاتی را که حزب حساس می‌داند مانند تایوان، مذهب در سرزمین اصلی چین و افکار عمومی در هنگ‌کنگ متوقف کرده‌اند. آنان می‌گویند: «ما به پژوهشگران در سرزمین اصلی چین نگاه می‌کنیم و آینده خود را در آنان می‌بینیم».

صعود «شی جین پینگ» به قدرت در سال ۲۰۱۲ تغییری را نشان داد که منجر به استفاده مستقیم چین از عوامل خود در هنگ‌کنگ شد. شی احیای مجموعه امنیت ملی را در دستور کار قرار داد. برخلاف غرب که در آن نگرانی‌ها در مورد امنیت ملی بر روی تهدیدات خارجی متمرکز است، در چین نگرانی‌ها شامل همه تهدیدات برای تسلط حزب بر قدرت می‌شود. در شرایط آشکار سرکوبگرانه حکومت شی، هنگ‌کنگ از سوی پکن کمتر به‌عنوان موتور رشد و بیشتر به‌عنوان یک مکان براندازی قلمداد می‌شود. زمانی که پکن قانون امنیت ملی هنگ‌کنگ را اعلام کرد، شرکت‌های تجاری شهر هیچ مخالفتی با این موضوع ابراز نکردند.

به افرادی که مخالف قانون جدید امنیت ملی بودند، اخطار‌هایی داده بود. اخطار معمولا از طریق یک تماس تلفنی مرموز و گاهی از طریق آشنایان قدیمی در کلیسا به فرد مورد‌نظر انتقال داده می‌شد. بی‌اعتنایی به هشدار خطر بازداشت را برای فرد به همراه داشت. یک نماینده سابق هنگ‌کنگی می‌گوید: «به یکی از همکارانم هشدار داده شد که بهتر است زودتر هنگ‌کنگ را ترک کنی اما او به این هشدار توجه نکرد. اکنون او در زندان است».

منبع: اکونومیست