اردوغان سد راه ناتو

با جدی‌شدن درخواست فنلاند و سوئد برای عضویت در ناتو، مسکو که در اوکراین وضعیت وخیمی دارد، ناچار به عقب‌نشینی از موضع تند اولیه خود شد اما ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو همچنان در روند عضویت این دو کشور سنگ‌اندازی می‌کند. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در نشست سازمان «پیمان امنیت جمعی» در مسکو گفت که مسکو هیچ مشکلی با پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو ندارد چراکه تهدیدی برای روسیه محسوب نمی‌شود، اما مستلزم یک‌سری اقدامات تلافی‌جویانه است. پیش از این مقام‌های حکومت روسیه نسبت به عضویت این دو کشور در ناتو واکنش‌های تندی نشان داده بودند اما این مواضع و قطع صادرات برق روسیه به فنلاند هم مانع از عقب‌نشینی این دو کشور اسکاندیناوی از خواسته خود نشد. به نظر می‌رسد که این اظهارات نشان‌دهنده یک تغییر عمده در ادبیات پوتین باشد. پس از سال‌ها ادعا که گسترش ناتو به عنوان یک تهدید مستقیم برای امنیت روسیه، محسوب می‌شود و یکی از توجیه‌های مقامات روسی برای حمله به اوکراین با این بهانه، این تغییر ادبیات پوتین جالب توجه است. در این میان و با اینکه فرانسه و بریتانیا هم از عضویت سوئد و فنلاند در ناتو حمایت کرده‌اند اما ترکیه به مخالف اصلی تبدیل شده و با توجه به اینکه پذیرش اعضای جدید در ناتو باید با اتفاق آرای اعضا حاصل شود، حتی مخالفت یک کشور هم می‌تواند مانعی در این روند ایجاد کند.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرد که با عضویت سوئد و فنلاند در پیمان نظامی ناتو مخالف است؛ چراکه به سرانجام این کار خوش‌بین نیست و آن را برخلاف منافع مشترک هم‌پیمانان ناتو می‌داند. به این ترتیب، ترکیه که پیش از این با خرید سامانه ضد موشکی از روسیه در سال ۲۰۱۹ و سپس حمایت از آذربایجان در جریان مناقشه قره‌باغ خشم بسیاری از کشورهای عضو ناتو را برانگیخته بود، بار دیگر موضعی متفاوت از دیگر هم‌پیمانان غربی‌اش آن هم در بحبوحه جنگ اوکراین گرفت. برای پذیرش عضو جدید در این ائتلاف نظامی، رسیدن به اجماع در میان همه اعضا الزامی است؛ بنابراین از نظر تئوری، ترکیه کاملا قادر به جلوگیری از الحاق سوئد و فنلاند است.

آنکارا نیز بر این موضوع واقف است و به همین دلیل سرسختانه در مقابل این خواسته جمعی ایستاده است که یکی از دلایل آن، نزاع دیرینه ترکیه با این دو کشور اسکاندیناوی به‌ویژه سوئد بر سر حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) است. حزب کارگران کردستان ترکیه موسوم به «پ‌ک‌ک» که در سال ۱۹۷۸ تشکیل شد، دهه‌هاست با دولت مرکزی ترکیه در نبرد است و علاوه بر این کشور از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا نیز در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار گرفته است. سوئد از دهه ۸۰ میلادی میزبان پناه‌جویان سیاسی بسیاری بوده و ترکیه همواره اصرار داشته که بسیاری از این پناه‌جویان، مظنون به عضویت در گروه «پ‌ک‌ک» هستند.

«الیز ماسیکار» تحلیلگر فرانسوی و متخصص جامعه‌شناسی سیاسی ترکیه با اشاره به این نزاع قدیمی به یورونیوز می‌گوید: «یکی از باورهایی که قویا در میان ملی‌گرایان ترک ریشه دوانده، این است که اگر گروه «پ‌‌ک‌‌ک» با وجود ۴۰ سال جنگ هنوز وجود دارد، به این دلیل است که این گروه «پایگاه‌هایی» در خارج از ترکیه دارد و از طرف آنها حمایت می‌شود».

به همین دلیل آنکارا به دنبال قطع حمایت سوئدی‌ها و فنلاندی‌ها از کردها در مقابل حمایت او از ورود این دو کشور به ناتو است. اردوغان در جریان سخنرانی دوشنبه خود در شهر آنکارا تأکید کرد که در صورت عضویت این کشورها، ناتو دیگر یک سازمان امنیتی نخواهد بود بلکه به مأمنی برای حامیان تروریست‌ها تبدیل خواهد شد. او همچنین گفت که بهتر است هیچ هیئتی از سوئد و فنلاند برای متقاعدکردن ترکیه به این کشور سفر نکنند؛ زیرا در جریان گفت‌وگوهای وزیر خارجه ترکیه با همتایان سوئدی و فنلاندی خود نیز هیچ‌کدام از این دو کشور اروپایی حاضر نشده‌اند موضع روشنی در قبال سازمان‌های تروریستی اتخاذ کنند. رئیس‌جمهور ترکیه افزود که حتی اگر رهبران این دو کشور اعلام کنند که با سازمان‌های تروریستی مخالف‌اند نیز حرفشان قابل اتکا نیست؛ زیرا در عمل حاضر نیستند تروریست‌ها را تحویل ترکیه بدهند. او همچنین ادعا کرد که سوئد به «لانه» سازمان‌های تروریستی تبدیل شده است و حتی به تروریست‌ها اجازه می‌دهد که در پارلمان‌ها صحبت کنند. «آنها برای تروریست‌ها دعوت‌نامه‌های ویژه می‌فرستند. آنها حتی نمایندگانی در پارلمان دارند که طرفدار حزب کارگران کردستان هستند. بنابراین چگونه می‌توانیم به آنها اعتماد کنیم؟».

امکان استفاده از حق وتو

اولیویه کمپف، استراتژیست و تحلیلگر فرانسوی در حوزه ژئوپلیتیک به این کارت برنده ترکیه به دیده تردید می‌نگرد. او در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه با اشاره به تحولات منطقه و خطراتی که متوجه هم‌پیمانان ناتو همچنین کشورهای غیرهم‌پیمان اما نزدیک به این ائتلاف نظامی است، پیش‌بینی کرد که «چنان فشار سیاسی بر ترکیه وارد شود که نتواند مانع الحاق فنلاند و سوئد شود».

الیز ماسیکار نیز با اشاره به اقدامات بحث‌برانگیز آنکارا در چند سال اخیر گفت که این اقدامات گاه تا جایی پیش رفته که مسئله حذف ترکیه مطرح شده است؛ به همین دلیل آنکارا در حال حاضر در کنار مقاومت با عضویت این دو کشور، مراقب است که «به حاشیه رانده نشود». این تحلیلگر همچنین به روابط خوب ترکیه با روسیه و هم‌زمان با اوکراین اشاره دارد و می‌افزاید که نباید فراموش کرد که در این مقاومت، پیامی برای همراهی با مسکو نیز مستتر است؛ چراکه آنکارا هم‌زمان با همراهی با غرب در جریان جنگ اوکراین، مراقب است زیاده‌روی نکند و روابط خوب خود با مسکو، کشوری که اقتصادش شدیدا به آن وابسته است را حفظ کند.

منابع وزارت دادگستری ترکیه می‌گویند که سوئد و فنلاند در پنج سال گذشته به ۳۳ درخواست استرداد ترکیه پاسخ مثبت نداده‌اند. آنکارا به دنبال افرادی است که یا به داشتن ارتباط با پ‌ک‌ک و گروه‌های متحد آن متهم شده‌اند یا به جنبش فتح‌الله گولن که دولت اردوغان آنها را مسئول تلاش برای کودتا در سال ۲۰۱۶ می‌داند.

در همین حال، استفانی بابست، معاون پیشین دبیرکل ناتو در امور دیپلماسی عمومی گفت: «ترکیه در نهایت با اجماع موافقت خواهد کرد و از فنلاند و سوئد به عنوان اعضای جدید استقبال خواهد کرد. در این میان، آنها سعی خواهند کرد در مذاکرات چانه‌زنی کنند تا سودی را به دست آورند».

ترکیه ممکن است به دنبال به دست آوردن تجهیزات نظامی از واشنگتن برای ارتقای ناوگان قدیمی F-16 خود و افزایش برخی حمایت‌های غرب برای تسکین اقتصاد آشفته خود باشد. استفانی بابست گفت که اشاره به پ‌ک‌ک با هدف جلب حمایت رأی‌دهندگان ملی‌گرای اردوغان صورت گرفته است. آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا هم گفته که سوئد و فنلاند علیرغم نگرانی‌های ترکیه قادر به پیوستن به ناتو خواهند بود. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو نیز گفت: «ما قادر خواهیم بود به نگرانی‌هایی که ترکیه ابراز کرده است رسیدگی کنیم».