آینده شکننده رژیم صهیونیستی

علی موسوی: وضعیت امنیتی شکننده، ساختار سیاسی متزلزل، احتمال برگزاری انتخابات پارلمانی برای پنجمین بار متوالی، تداوم و تشدید درگیری‌ها و اعتراضات هر‌روزه، فشارهای امنیتی چه در داخل و چه بیرون از مرزها و... همگی حکایت این روزهای اسرائیل است. با این شرایط به نظر می‌رسد اسرائیل در یکی از حساس‌ترین برهه‌های خود قرار گرفته است که می‌تواند به انسداد کامل سیاسی و امنیتی منجر شود. از این منظر «شرق» در گفت‌وگویی با محسن فائزی، تحلیلگر ارشد مسائل اسرائیل، سعی کرده است واکاوی دقیق‌تری درخصوص وضعیت کنونی سرزمین‌های اشغالی، دلایل پدید‌آمدن این بحران‌ها و آینده مبهم صهیونیست‌ها داشته باشد. در ادامه چالش‌های مربوط به کابینه بنت به‌خصوص احتمال سقوط کابینه و تبعات ناشی از برگزاری احتمالی انتخابات زودهنگام پارلمانی برای پنجمین بار متوالی هم مورد ارزیابی قرار گرفته است که در ادامه می‌خوانید.

‌ سال ۲۰۲۱ و قبل‌تر از آن در سال ۲۰۲۰ شاهد وقوع اتفاقاتی کم‌سابقه و حتی می‌توان گفت بی‌سابقه‌ای در تاریخ تحولات سیاسی اسرائیل بودیم؛ برگزاری چهار دوره انتخابات پارلمانی پی‌در‌پی که نهایتا با شکست ائتلاف‌های پارلمانی برای تشکیل کابینه روبه‌رو می‌شد. عاقبت امر در چهارمین دوره انتخابات این دوگانه نفتالی بنت - یائیر لاپید در ماه می ‌‌سال گذشته با تشکیل ائتلافی شکننده متشکل از حزب آبی و سفید، حزب کار، اسرائیل خانه ما، حزب امید نو، حزب میرتس به همراهی حزب یامینا و لیست متحده عرب (راعم) توانست کابینه‌ای شکننده‌تر را که در اسرائیل نمونه آن وجود ندارد، تنها با اختلاف یک کرسی شکل دهد و به ۱۲ سال نخست‌وزیری بنیامین نتانیاهو پایان دهند؛ اما این پایان کار نبود و با استعفای ۱۷ فروردین/ ۶ آوریل عیدیت سلیمان، عضو کنست از حزب یامینا وابسته به بنت عملا شکنندگی ساختار سیاسی اسرائیل پررنگ‌تر شد. ارزیابی شما از دلیل یا دلایل این میزان از شکنندگی ساختار سیاسی اسرائیل چیست؟

‌برای پاسخ به این سؤال شما باید نگاه ریشه‌ای و عمیق‌تر به ساختار اجتماعی در اسرائیل داشت. به هر حال جامعه فعلی در سرزمین‌های اشغالی یک جامعه متکثر است؛ بنابراین ساختار سیاسی در چنین جامعه متکثری چاره‌ای جز انتخاب ساختار پارلمانی ندارد؛ چون جوامعی که دارای یک بافت متکثر قومی و اجتماعی هستند، سیستم پارلمانی را انتخاب می‌کنند تا بتوانند رأی تمام جامعه را داشته باشند. در اسرائیل نیز هویت‌های مختلفی جامعه صهیونیستی را تشکیل داده است. در‌این‌بین سیستم رأی‌گیری در سرزمین‌های اشغالی هم مزید بر علت است.

‌ چرا؟

‌چون یک سیستم منحصر‌به‌فرد است که مشابه آن در هیچ کجای دنیا دیده نمی‌شود. هر اسرائیلی، چه در داخل سرزمین‌های اشغالی و چه خارج از آن می‌تواند فقط به یک لیست و حزب رأی بدهد. ضمن اینکه همه این هویت‌های مختلف آرای مشخصی برای لیست‌های مشخص دارند؛ بنابراین در اسرائیل این‌گونه نیست که شما یک انتخابات پارلمانی برگزار کنید و دور بعد نتایج آن تغییر پیدا کند؛ چرا‌که خاستگاه احزاب تقریبا همگی هویتی و قومی هستند. برای مثال یهودیان سکولار راست‌گرایی که تقریبا هویت روسی دارند، به حزب لیبرمن یا اسرائیل خانه ما رأی می‌دهند؛ اما راست‌های نسبتا سکولار همیشه به حزب لیکود یا اعراب اسرائیل به حزب راعم و... بنابراین تقریبا منبع و میزان آرا برای هر‌کدام از احزاب صهیونیستی مشخص است. در چنین شرایطی چون هیچ حزبی در ساختار سیاسی اسرائیل توان کسب آرای حداکثری را برای تشکیل ‌کابینه ندارد، ناگزیر به ائتلاف سیاسی با دیگر احزاب می‌شود و چون در سال‌های اخیر هیچ حزبی نتوانسته است ائتلاف برتر و اکثریت را تشکیل دهد یا در صورت تشکیل ائتلاف اکثریت شاهد یک ائتلاف شکننده بوده‌ایم، نتیجه آن برگزاری چهار دوره انتخابات پیاپی در سرزمین‌های اشغالی بوده است که به قول شما تازه پایان کار نبود؛ بلکه اکنون با استعفای سلیمان از حزب یامینا دوباره زمزمه فروپاشی کابینه و برگزاری انتخابات مجدد پارلمانی برای پنجمین بار مطرح شده است.

‌به چه دلیل در این دو سال اخیر هیچ حزبی توان تشکیل ائتلاف برتر و تثبیت‌شده‌ای را نداشت؟

‌اولا چون شدت تکثر این احزاب در سرزمین‌های اشغالی بسیار بالاست. مضافا تعدد احزاب با تناقض و تضاد رویکرد در حوزه سیاست، فرهنگ، بهداشت، امنیت و... همراه شده است؛ پس هر‌کدام از احزاب انتقادات جدی به عملکرد دیگر احزاب دارد.

‌‌‌ با این شرایط شکننده برای ساختار سیاسی عملا اسرائیل در یک دور باطل از انتخابات قرار گرفته است؛ چون اگر نهایتا شاهد برگزاری پنجمین دوره انتخابات پارلمانی باشیم، چه بنیامین نتانیاهو یا بنت ائتلاف اکثریت را داشته باشند، کاملا متزلزل و شکننده خواهد بود.

‌نکته شما تا اندازه‌ای درست است؛ چون حتی اگر مسئله برگزاری پنجمین انتخابات پارلمانی هم مطرح نباشد، انتقال قدرت از بنت به لاپید در ماه‌های پایانی سال جاری میلادی خود یک مسئله و چالش جدی برای کابینه فعلی است که بسیاری معتقدند این انتقال قدرت شکل نخواهد گرفت؛ پس به نظر من لقب شکننده‌ترین کابینه در تاریخ اسرائیل به کابینه بنت باز‌می‌گردد. همان‌طور که گفتم در اواخر امسال (۲۰۲۲) بنت باید کنترل دفتر نخست‌وزیری را به یائیر لاپید، رهبر حزب چپ میانه یش عتید واگذار کند. در کنار آن حتی اگر این انتقال قدرت هم به لاپید شکل بگیرد، وضعیت در حوزه سیاسی، اقتصادی، امنیتی و... به قدری بحرانی است که احتمال فروپاشی کابینه بسیار بالاست.

‌اما نکته‌ای که در این بین باید به آن اشاره کرد این است که اگر انتخابات زودهنگام برگزار شود و بنیامین نتانیاهو پیروز شود، اگرچه او هم توان ایجاد ائتلاف قاطع و کابینه قوی را ندارد، اما این توانایی را خواهد داشت که در سایه برگزاری انتخابات زودهنگام قدرت خود را استمرار ببخشد، کمااینکه در ادوار مختلف بنیامین نتانیاهو از همین حربه برای تداوم نخست‌وزیری خود استفاده کرده بود. پس اگر بار دیگر نتانیاهو به قدرت برسد، مسئله برگزاری انتخابات نمی‌تواند چالش جدی برای او باشد. چون اتفاقا این دست مسائل از حربه‌های او برای استمرار نخست‌وزیری‌اش بوده است؛ برای مثال سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ هر زمان نتانیاهو اختلافی با برخی از احزاب راست پیدا می‌کرد، سریع دست به انحلال کابینه می‌زد و دوباره با برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی قدرت را بدون دردسر و بدون رقیب در اختیار می‌گرفت و نهایت امر کابینه مدنظر خود را تشکیل می‌داد.

‌‌‌ اکنون که نتانیاهو از قدرت کنار رفته است و سایه پرونده‌های فساد خودش و همسرش (سارا نتانیاهو) از ۱۰۰۰ و ۲۰۰۰ گرفته تا ۳۰۰۰ یا همان دلفین، ۴۰۰۰ و ...، بر آینده سیاسی وی سنگینی می‌کند و اخیرا هم مصونیت سیاسی از نتانیاهو برداشته شد، می‌تواند چالشی برای بازگشت او به عرصه قدرت باشد؟ آیا بنت برای جلوگیری از بازگشت نتانیاهو توان استفاده از پرونده‌های فساد او برای رقم‌زدن سرنوشتی چون موشه کاتسا، ایهود اولمرت، نائومی بنومنتال، یحیل حزان و... را دارد؟

‌نتانیاهو قطعا می‌تواند به قدرت بازگردد. حتی اگر نتانیاهو نتواند به قدرت بازگردد فروپاشی ائتلاف و کابینه شکننده بنت بسیار بسیار محتمل است. همان‌گونه که شما در سؤال نخست اشاره کردید ائتلاف پارلمانی که منجر به تشکیل این کابینه عجیب و غریب شده است، جریانی متنوع، متکثر، متشتت و حتی متضاد از جریان‌های راست رادیکال صهیونیستی تا اعراب را در خود جای داده است. پس این ائتلاف بسیار شکننده است؛ بنابراین احتمال فروپاشی آن بسیار زیاد است. با‌این‌حال به دلیل جایگاه دستگاه قضائی در سرزمین‌های اشغالی، آینده سیاسی نتانیاهو به دلیل پرونده‌های فساد او قدری مبهم است. یعنی شورای عالی قضائی در اسرائیل مستقل ‌عمل می‌کند. مگر اینکه رقبای نتانیاهو بخواهند از طریق کنست و تصویب قوانینی مانند اینکه افرادی دارای سابقه فساد و محکومیت نمی‌توانند به انتخابات ورود پیدا کنند جلوی نتانیاهو را بگیرند، وگرنه هیچ محدودیتی برای ورود نتانیاهو به انتخابات وجود ندارد. تا اینجای کار نتانیاهو توانسته است شرایطی را رقم بزند که با تأخیرهای مداوم و مکرر در برگزاری جلسات دادگاه، هم خودش و هم خانواده‌اش را از محکومیت قضائی نجات دهد؛ بنابراین اگر نتانیاهو بتواند تا زمان برگزاری انتخابات و پیروزی احتمالی این رویه را ادامه بدهد و نهایتا دوباره به‌عنوان نخست‌وزیر اسرائیل انتخاب شود، دیگر بعید است به این زودی‌ها پرونده فسادش در سیستم قضائی بررسی شود، چراکه او نفوذ بسیار زیادی برای به‌تأخیرانداختن بررسی این پرونده‌ها خواهد داشت. البته در چند سال گذشته رقبای نتانیاهو به‌دنبال تصویب قوانینی در پارلمان اسرائیل بوده‌اند که حداقل افرادی که دارای پرونده فساد و محکومیت قضائی هستند نتوانند به انتخابات ورود پیدا کنند، اما نکته اینجاست که فعلا پارلمان اسرائیل آن‌چنان یکدست نیست که بخواهد به این طرح مدنظر رقبای نتانیاهو رأی مثبت بدهد. ولی به جایش رقبای نتانیاهو در فضای سیاسی، اجتماعی و رسانه‌ای به دنبال حمله و تخریب نتانیاهو هستند تا اینکه فضای داخلی برای نتانیاهو سنگین و سمی شود که نهایتا مقبولیت و محبوبیتی در میان صهیونیست‌ها برای وی باقی نماند. پس اکنون سایه سنگین جنگ قدرت و گسل سیاسی از بنت تا نتانیاهو بر کل سرزمین‌های اشغالی سایه انداخته است.

‌‌‌ در ۲۰ روز گذشته شاهد یک بحران امنیتی به دلیل چهار عملیات در سرزمین‌های اشغالی بوده‌ایم. به چه دلیلی سرریز امنیتی این سلسله عملیات‌ها به شکنندگی ساختار سیاسی در اسرائیل دامن می‌زند؟

‌این مسئله متأثر از فضای کابینه فعلی اسرائیل است. همان‌گونه که در سؤال نخست اشاره کردید، تمام احزاب مخالف و اپوزیسیون بنیامین نتانیاهو صرفا با هدف ساقط‌کردن کابینه وی یک ائتلاف شکننده را در سال گذشته تشکیل دادند که در طول حیات سیاسی رژیم صهیونیستی بی‌سابقه است. این ائتلاف آن‌قدر شکننده بود که بیشتر تحلیلگران و ناظران امر معتقد بودند سقوط کابینه‌ ائتلافی نفتالی بنت - لاپید قطعی است، چون گرد هم آمدن حزب آبی و سفید، حزب کار، اسرائیل خانه ما، حزب امید نو، حزب میرتس به همراهی حزب یامینا و لیست متحده عرب (راعم) این سیستم شکننده را شکل می‌دهد. ضمن اینکه مسائل امنیتی مانند حمله صهیونیست‌های تندرو به مسجد‌الاقصی شرایطی را شکل داد که کابینه بنت برای حفظ اعراب و حزب راعم دست به مخالفت با اقدامات جریان راست رادیکال بزند. این اقدام طبعا انتقاد این طیف را به دنبال دارد بنابراین فضا برای فشار به کابینه شکننده لاپید – بنت رقم خورد؛ ازاین‌رو اکنون جریان راست نمایندگان خود در کنست را مجبور کرده‌اند که از همراهی با چنین کابینه‌ای کناره‌گیری کنند؛ بنابراین چون طیف وسیع، گسترده و در عین حال متنوع، متعدد و حتی متضادی در این کابینه شکننده وجود دارد خود به خود احزاب ناراضی هم شکل خواهند گرفت. از این حیث استعفای عیدیت سلیمان هم متأثر از چنین فضایی است.

‌‌‌ اما عیدیت سلیمان از حزب یامینا بود، پس چرا شاهد استعفای وی بودیم؟

‌چون سرریز امنیتی شرایط فعلی در سرزمین‌های اشغالی به شکنندگی ساختار سیاسی صهیونیست‌ها دامن زده است. پس در چنین فضایی منتقدان و جریان اپوزیسیون کابینه بنت با محوریت حزب لیکود و شخص بنیامین نتانیاهو فرصت خوبی را برای افزایش فشار به برخی چهره‌ها برای استفاده و کناره‌گیری از پارلمان و کابینه به دست آورده‌اند. چنانی که به اعتراف خود خانم سلیمان در ماه‌های گذشته تهدیدهای امنیتی جدی برای وی و خانواده‌اش به دلیل همراهی با بنت شکل گرفت. بنابراین برای حفظ امنیت خانواده مجبور به استعفا شده است؛ همچنانی که خود بنت هم مسئله تهدید خانم سلیمان را تأیید کرده است. در کنارش این ادعا هم مطرح است که بنیامین نتانیاهو قول دادن پست و حضور مؤثر در کابینه‌اش را به خانم سلیمان یا هر فردی که از ائتلاف بنت - لاپید کناره‌گیری کند، داده است.

‌‌‌ اکنون با استعفای عیدیت سلیمان چه وضعیتی برای کابینه بنت رقم خواهد خورد؟ آیا در اولین جلسه پارلمان این ائتلاف مجددا رأی اعتماد کنست را خواهد داشت یا شاهد برگزاری پنجمین دوره انتخابات خواهیم بود. هرچند احتمال آنکه رئیس‌جمهور اسرائیل فردی دیگر را مأمور تشکیل کابینه کند، وجود دارد که در این بین قوی‌ترین نامزد و گزینه شخص بنیامین نتانیاهو است؟

‌برای پاسخ به این سؤال شما باید ببینیم بعد از پایان تعطیلات در سرزمین‌های اشغالی و آغاز به کار کنست، چه تصمیمی برای کابینه بنت خواهند گرفت. بنت اکنون در مرحله‌ای است که خروج خانم سلیمان ائتلاف اکثریت از ۶۱ کرسی دوباره به ۶۰ کرسی تنزل پیدا کرد. مضافا بنیامین نتانیاهو این فشار و فضاسازی سیاسی را در دستور کار قرار داده است که زمینه برای خروج یک نفر دیگر از ائتلاف بنت شکل بگیرد؛ کما اینکه چند روز پیش بنیامین نتانیاهو این ادعا را مطرح کرد که در روزهای پیش‌رو یک نفر دیگر از این ائتلاف بنت خارج می‌شود. اگر شاهد خروج و استعفای یک نفر دیگر به‌جز خانم سلیمان باشیم، امکان برگزاری انتخابات مجدد پارلمانی برای پنجمین بار وجود خواهد داشت.

‌‌‌ با توجه به اوج‌گیری درگیری‌ها بین صهیونیست‌ها و اعراب ساکن سرزمین‌های اشغالی وضعیت حزب راعم در کابینه بنت چگونه خواهد بود؟

‌‌این مسئله تا حد زیادی به نگاه محمود عباس بستگی دارد. حزب عربی راعم برای آنکه نفوذ خود را در میان اعراب ساکن سرزمین‌های اشغالی حفظ کند، فعلا اقدام به تعلیق حضور در ائتلاف بنت کرده است ولی چون محمود عباس فردی است که به دنبال امتیازگیری است، با وجود برخی فشارها از سوی اعراب ساکن سرزمین‌های اشغالی فعلا تصمیمی برای خروج رسمی از کابینه بنت ندارد تا امتیازات بیشتری از نخست‌وزیر بگیرد.

‌‌ چرا در این مدت سرریز امنیتی عملیات‌های پیاپی در سرزمین‌های اشغالی تا به این اندازه پررنگ و شدید بوده است؟

این نکته بیشتر متأثر از نفوذ بنیامین نتانیاهو در ساختار رسانه‌ای اسرائیل است. به هر حال وی قریب به ۱۵ سال نخست‌وزیر اسرائیل بوده است و در این مدت توانسته نفوذی جدی در رسانه‌های اسرائیل داشته باشد. یعنی یکی از مهم‌ترین ابعاد قدرت بنیامین نتانیاهو به سایه سنگین وی در رسانه‌های اسرائیلی بازمی‌گردد؛ بنابراین انجام این سلسله عملیات‌ها در سرزمین‌های اشغالی یک بحث بود و دمیدن رسانه‌ها و شکل‌گیری انتقادات گسترده از ناکامی‌های امنیتی کابینه بنت هم چالش را برای صهیونیست‌ها به‌مراتب پررنگ‌تر کرد. یعنی فضا آن‌قدر سنگین و امنیتی شده است که هرلحظه امکان فروپاشی کابینه بنت وجود دارد.

‌‌ پیمان ابراهیم در ۲۵ سپتامبر سال ۲۰۲۰ به‌عنوان آخرین یادگار بنیامین نتانیاهو در عرصه سیاست خارجی اسرائیل سبب شد که نقطه عطف جدی در خروج اسرائیل از انزوای دیپلماتیک منطقه‌ای شکل بگیرد. به هر حال بعد از این توافق شاهد مجموعه سفرها و دیدارهای مقامات اسرائیلی با کشورهای منطقه به‌خصوص بحرین و امارات بودیم. با این حال چرا اسرائیل نتوانست است این فضای مثبت در مناسبات منطقه‌ای را به داخل سرزمین‌های اشغالی تعمیم بدهد؟

این مسئله متأثر از تداوم سیاست خارجی اسرائیل در قبال کشورهای منطقه با هدف تقابل در برابر جمهوری اسلامی ایران بوده است. یعنی چون با تغییر ‌کابینهها از کابینه بنیامین نتانیاهو تا بنت تغییری در سیاست خارجی و دیپلماسی رژیم صهیونیستی در منطقه شکل نگرفت و اولویت آنها اتحاد با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در برابر تهران بود، عملا سیاست خارجی رژیم صهیونیستی مانند سیاست داخلی با تنش و تشتت همراه نبود. پس یک سیاست خارجی یکدست طی این سال‌ها از سوی رژیم غاصب صهیونیستی در منطقه وجود داشته است. به همین دلیل فضای مثبتی در دیپلماسی آنها وجود دارد اما صهیونیست‌ها از تمام امتیازات منطقه‌ای خود استفاده کرده‌اند و دیگر هیچ امتیاز جدیدی در منطقه وجود ندارد که بخواهند آن را در داخل سرزمین‌های اشغالی خرج کنند. پس کابینه بنت نمی‌تواند از سیاست خارجی برای مدیریت داخلی وام بگیرد.