حذف چهار صفر از پول ملی

علی جمشیدی:  در سال‌های اخیر، بحث حذف صفر از پول ملی ایران به یکی از موضوعات داغ در حوزه اقتصاد عمومی و سیاست‌گذاری مالی تبدیل شده است. دولت با هدف تسهیل مبادلات مالی، ساده‌سازی محاسبات حسابداری و بازگرداندن اعتماد مردم به پول ملی، تصمیم به حذف چهار صفر از ریال گرفته است. با این حال، پرسش اساسی این است که آیا این اقدام می‌تواند آغاز ثبات اقتصادی و تقویت ارزش پول ملی باشد یا تنها سرآغاز دومینویی از حذف صفرهای بیشتر در آینده خواهد بود؟

پیشینه و فلسفه حذف صفر از پول ملی

حذف صفر از پول ملی پدیده‌ای نو نیست و بسیاری از کشورها در طول تاریخ اقتصادی خود برای مقابله با آثار تورم، بی‌اعتمادی عمومی به پول ملی و حجم بالای اسکناس‌های در گردش، به آن روی آورده‌اند. این اقدام معمولا زمانی انجام می‌شود که تورم مزمن و کاهش ارزش پول به سطحی رسیده باشد که ارقام مبادلاتی بسیار بزرگ و محاسبات مالی دشوار شده باشد. هدف اصلی از این سیاست، اصلاح ظاهری ارزش پول و ساده‌سازی تراکنش‌هاست. با این حال، تجربه جهانی نشان داده که حذف صفر بدون اصلاحات بنیادی در حوزه‌های تولید، بودجه، بانکداری و سیاست‌های ارزی، بیشتر جنبه روانی و نمادین دارد و تأثیر ماندگاری بر اقتصاد واقعی نمی‌گذارد.

تجربه‌های موفق حذف صفر

1- برزیل: یکی از موفق‌ترین نمونه‌های حذف صفر از پول ملی، کشور برزیل است. این کشور در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ با تورم‌های سه‌رقمی و بی‌ثباتی مالی گسترده مواجه بود. پس از چندین تلاش ناموفق، دولت برزیل در سال ۱۹۹۴ با اجرای طرح رئال (Plano Real) و حذف سه صفر از پول ملی، واحد جدیدی با نام رئال معرفی کرد. اما تفاوت اساسی این اقدام با موارد مشابه در آن بود که حذف صفر تنها بخشی از یک بسته اصلاحات اقتصادی جامع محسوب می‌شد. در کنار تغییر واحد پول، دولت اقدام به کنترل شدید هزینه‌های عمومی، تثبیت نرخ ارز، افزایش استقلال بانک مرکزی و مهار تورم کرد. در نتیجه، نرخ تورم از بیش از 

دو هزار درصد در سال ۱۹۹۳ به کمتر از ۱۰ درصد در سال ۱۹۹۶ کاهش یافت و اعتماد مردم و سرمایه‌گذاران به اقتصاد کشور بازگشت. حذف صفر در برزیل موفق شد؛ زیرا بر زمینه اصلاحات واقعی اقتصادی، انضباط مالی و کنترل نقدینگی انجام شد، نه به‌عنوان اقدامی نمادین یا مقطعی.

2- ترکیه: ترکیه نیز یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه است. در سال ۲۰۰۵، دولت ترکیه پس از یک دهه اصلاحات اقتصادی و مهار تورم، تصمیم گرفت شش صفر از لیر قدیم حذف و لیر جدید را جایگزین کند. این تصمیم در زمانی اتخاذ شد که شاخص‌های کلان اقتصادی کشور به ثبات نسبی رسیده بود. نتیجه اجرای این سیاست، افزایش اعتماد مردم به لیر، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تسهیل مبادلات مالی بود. ترکیه نشان داد که حذف صفر می‌تواند نماد ورود به دوره‌ای جدید از ثبات اقتصادی باشد، به شرط آنکه با سیاست‌های مالی منسجم و اصلاحات ساختاری همراه باشد.

تجربه‌های ناموفق حذف صفر

1- زیمبابوه: زیمبابوه یکی از معروف‌ترین نمونه‌های شکست در حذف صفر از پول ملی است. این کشور از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ چندین بار اقدام به حذف صفر از دلار زیمبابوه کرد؛ در مجموع ۲۵ صفر از پول خود کاست! اما تورم افسارگسیخته، نبود تولید ملی، فساد گسترده و تحریم‌های اقتصادی باعث شد این اقدام‌ها کاملا بی‌اثر شود. در نهایت، ارزش پول ملی به قدری سقوط کرد که مردم برای خرید نان باید چمدان اسکناس حمل می‌کردند و دولت مجبور شد استفاده از دلار آمریکا و رَند آفریقای جنوبی را به‌عنوان ارز رسمی بپذیرد. حذف صفر بدون پشتوانه تولید، کنترل تورم و اعتماد عمومی، نه‌تنها بی‌فایده است‌ بلکه می‌تواند به فروپاشی کامل نظام پولی منجر شود.

2- ونزوئلا: ونزوئلا نیز تجربه‌ای مشابه و ناموفق داشت. این کشور در سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ سه بار اقدام به حذف صفر از بولیوار کرد. اما به دلیل تداوم سیاست‌های ناکارآمد اقتصادی، کاهش شدید تولید نفت و فساد ساختاری، تورم همچنان در سطح میلیون درصدی باقی ماند و ارزش پول ملی به‌طور مداوم کاهش یافت. در این کشور، حذف صفرها به اقدامی نمایشی بدل شد که تنها موقتا از بار روانی تورم کاست ولی هیچ تأثیری در واقعیت اقتصادی ایجاد نکرد.

وضعیت ایران و چالش‌های پیش‌رو

در ایران، بحث حذف چهار صفر از پول ملی از اوایل دهه ۱۳۹۰ مطرح بود و در سال‌های اخیر به‌طور رسمی در دستور کار قرار گرفت. واحد پول جدید با عنوان تومان جدید قرار است جایگزین ریال شود، به‌طوری که هر ۱۰ هزار ریال معادل یک تومان جدید باشد. از دیدگاه نظری، این اقدام می‌تواند مزایایی مانند کاهش حجم اسکناس‌ها، تسهیل محاسبات، افزایش سرعت تراکنش‌های مالی و ارتقای نمادین ارزش پول ملی را در پی داشته باشد. اما واقعیت آن است که بدون کنترل پایدار تورم، انضباط مالی دولت، اصلاح نظام بانکی و افزایش بهره‌وری اقتصادی، حذف صفرها نمی‌تواند تأثیری واقعی و ماندگار داشته باشد. تجربه دیگر کشورها نشان می‌دهد که اگر حذف صفر در زمینه اقتصاد تورمی و بدون اصلاحات ساختاری صورت گیرد، به‌زودی صفرهای حذف‌شده دوباره بازمی‌گردند و اصطلاحا دومینوی حذف صفرها آغاز می‌شود.

پیامدهای واقعی حذف صفر

1- تأثیر روانی: در کوتاه‌مدت می‌تواند احساس ثبات و اعتماد نسبی در میان مردم ایجاد کند، اما این اثر گذراست.

2- کاهش هزینه‌های چاپ و حمل اسکناس: حجم پول فیزیکی کاهش می‌یابد و مدیریت آن ساده‌تر می‌شود.

3- تغییر در سیستم‌های حسابداری و فناوری بانکی: بانک‌ها و شرکت‌ها باید نرم‌افزارها و سامانه‌های خود را به‌روزرسانی کنند.

4- احتمال سردرگمی در بازار: در دوره گذار‌ ممکن است قیمت‌ها، فاکتورها و قراردادها دچار اشتباه یا سوءاستفاده شوند.

5- تأثیر بر تورم: حذف صفرها در ذات خود تورم را کاهش نمی‌دهد، بلکه تنها زمانی مؤثر است که همراه با سیاست‌های کنترل نقدینگی و تولید پایدار باشد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

حذف صفر از پول ملی، ابزاری است که اگر در زمان مناسب و با پیش‌زمینه اصلاحات بنیادین اقتصادی اجرا شود، می‌تواند به نشانه‌ای از ثبات و شروع مرحله‌ای جدید از رشد اقتصادی تبدیل شود؛ همان‌طور که در برزیل و ترکیه شاهد آن بودیم. اما اگر این اقدام در فضایی از بی‌ثباتی مالی، تورم بالا و نبود اعتماد عمومی صورت گیرد، به‌سرعت تبدیل به دومینوی حذف صفرهای پیاپی خواهد شد، مانند آنچه در زیمبابوه و ونزوئلا رخ داد. بنابراین حذف چهار صفر از پول ملی ایران باید نه به‌عنوان یک سیاست مستقل، بلکه به‌عنوان بخشی از یک بسته جامع اصلاحات اقتصادی تلقی شود. در غیر ‌این ‌صورت، خطر تکرار تجربه تلخ کشورهایی که صفرهای خود را چندین بار حذف کرده‌اند، بسیار محتمل است. در‌ نهایت، ثبات اقتصادی نه از مسیر حذف صفرها، بلکه از مسیر اصلاح ساختارها، افزایش بهره‌وری، شفافیت مالی و انضباط بودجه‌ای حاصل خواهد شد. حذف صفر شاید صورت‌مسئله را کوچک‌تر کند، اما حل آن نیازمند تغییرات بزرگ‌تر است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.