خان هفتم در نیویورک

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

 مهدی بازرگان: در آستانه بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت علیه ایران، اکنون همه نگاه‌ها به سفر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان، به نیویورک دوخته شده است؛ سفری که در فاصله کمتر از یک هفته مانده به احیای تحریم‌ها، آخرین فرصت دیپلماتیک تهران برای تغییر معادلات به شمار می‌رود. پزشکیان و تیم همراهش قرار است در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل با رهبران اروپایی دیدار کنند، در حالی که عصر جمعه ۲۸ شهریور، شورای امنیت نتوانست پیش‌نویس کره‌ جنوبی را برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب کند. در نتیجه، اگر ابتکار تازه‌ای صورت نگیرد، بازگشت تحریم‌ها قطعی خواهد بود؛ شرایطی که اهمیت حضور ایران در این اجلاس را دوچندان کرده است. عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، تأکید کرده که ایران آماده مذاکره است، اما هیچ پیش‌شرطی را نمی‌پذیرد و ارائه امتیازات به روند گفت‌وگوها بستگی دارد. با این حال، واقعیت این است که تهران با سه بحران هم‌زمان روبه‌روست؛ بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، تهدیدهای رژیم اسرائیل و فشار سه کشور اروپایی در قالب مکانیسم موسوم به «اسنپ‌بک».

این بازیگران با سیاست زیاده‌خواهانه خود، عملا مسیر تشدید فشارها بر ایران را هموار کرده‌اند؛ اقدامی که به باور تهران تحت‌ تأثیر تل‌آویو و سیاست‌های جنگ‌طلبانه واشنگتن قرار دارد. در چنین فضایی، پزشکیان باید با هدفی مشخص راهی نیویورک شود؛ احیای دیپلماسی و تلاش برای حداقل شش ماه تعلیق اسنپ‌بک. این هدف در شرایطی دنبال می‌شود که سکون دیپلماتیک حاکم بر روابط ایران و غرب، نه به سود ایران است و نه به سود اروپا. شکستن این بن‌بست نیازمند ابتکار، شفافیت و گفت‌وگوهای صریح است؛ گفت‌وگوهایی که می‌تواند نه‌تنها جدیت اروپا را در تعامل با تهران محک بزند، بلکه مسیر تنش‌زدایی و حفظ منافع ملی را نیز هموار کند.

 عبدالرضا فرجی‌راد: احتمال تمدید شش ماه اسنپ‌بک در جریان سفر پزشکیان به نیویورک وجود دارد

پیرو نکات یادشده، عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و از صاحب‌نظران مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگوی خود با «شرق» و از منظری خوش‌بینانه به بررسی اهمیت سفر رئیس‌جمهور ایران به نیویورک برای حضور در نشست سالانه سازمان ملل متحد می‌پردازد و به گفته او: «سفر مسعود پرشکیان در شرایطی انجام می‌شود که اروپا و ایران هر دو تمایلی به فعال‌شدن مکانیسم ماشه ندارند. با این حال، تجربه‌های گذشته از گفت‌وگوهای ایران و اروپا چندان موفقیت‌آمیز نبوده». به همین دلیل، این کارشناس تأکید دارد: «این‌بار لازم است رئیس‌جمهور ایران با ابتکارات و اختیارات بیشتری وارد عمل شود و دیدارهای برنامه‌ریزی‌شده، چه از سوی پزشکیان و چه عراقچی با رهبران اروپایی صورت بگیرد. چون اتخاذ این سیاست است که احتمال توافق را زنده نگه می‌دارد». مفسر حوزه سیاست خارجی ادامه می‌دهد: «اروپا به‌ دنبال آن است تا همچنان نقشی مؤثر در پرونده هسته‌ای ایران ایفا کند و حذف تروئیکا از روند تصمیم‌گیری‌ها، به‌ویژه در شرایط اختلاف با آمریکا، به نفع آنها نیست». بنابراین او اعتقاد دارد: «اگرچه شورای امنیت عصر جمعه قطع‌نامه کره جنوبی را رد کرده، اما همچنان فضای مذاکره باز است و تا پیش از پایان مهلت تعیین‌شده، امکان دستیابی به توافقی موقت، دست‌کم در قالب تمدید شش‌ماهه برای همه طرف‌ها وجود دارد».

دانش‌آموخته و مدرس دانشگاه در تبیین این رویکرد به «شرق» می‌گوید: «اروپا نمی‌خواهد همه چیز به نقطه بی‌بازگشت برسد. آنها نگران هستند که با فعال‌شدن مکانیسم ماشه، دیگر ابزار قابل ‌توجهی برای تأثیرگذاری بر روند تحولات باقی نماند. ازاین‌رو احتمال دارد به توافقی محدود تن دهند تا زمان بیشتری برای مذاکرات فراهم شود که آنها هم در آن نقش‌آفرینی داشته باشند». به باور این استاد ژئوپلیتیک: «یکی از عوامل کلیدی در موفقیت احتمالی این گفت‌وگوها، سطح اختیاراتی است که به رئیس‌جمهور ایران داده شده است». او با چنین برداشتی توضیح می‌دهد: «در گفت‌وگوهای قبلی، میانجیگری‌های مختلفی صورت گرفته، اما به‌ دلیل محدود‌بودن دامنه تصمیم‌گیری، نتیجه ملموسی حاصل نشد. این‌بار اما به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور با حمایت شورای عالی امنیت ملی و با دست بازتری وارد نیویورک می‌شود».

تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل به طرح‌های ابتکاری ارائه‌شده از سوی دیپلمات‌های ایرانی نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: «طرح‌هایی که اخیرا در سطح کارشناسی میان ایران و برخی کشورهای اروپایی مطرح شده، در کاخ سفید نیز بررسی می‌شود. اگر این طرح‌ها مورد پذیرش قرار گیرد، ممکن است کارگشا باشند». اما فرجی‌راد با ارائه پیشنهاد مد نظر خودش تأکید دارد: «باید پس از دیدارهای سران ایران و اروپا و نیز دیدار ویتکاف و عراقچی، در حاشیه اجلاس سازمان ملل، دیدارهای سه‌جانبه‌ای بین تهران، اروپا و واشنگتن شکل بگیرد که بتواند زمینه‌ساز توافق موقت باشد».

با این حال، این مفسر حوزه سیاست خارجی تأکید می‌کند: «دیدار مستقیم رئیس‌جمهور ایران با رئیس‌جمهور آمریکا در این مقطع بسیار بعید به نظر می‌رسد». او تصریح می‌کند: «اگرچه مذاکره با برخی مقامات غربی در سطوح مختلف انجام شده و حتی در گذشته پنج دور گفت‌وگو میان ایران و آمریکا در مسقط شکل گرفته است، اما فضای سیاسی بعد از تجاوز اسرائیل چنین دیداری را در سطح سران دو کشور تقریبا غیرممکن می‌‌کند». دانش‌آموخته و مدرس دانشگاه در بخش دیگری از تحلیل خود به نقش‌آفرینی مخرب بازیگران ثالث، از جمله اسرائیل، اشاره می‌کند و هشدار می‌دهد: «تل‌آویو به‌شدت در تلاش است تا هرگونه توافق میان ایران و اروپا را تخریب کند». به اعتقاد او: «نتانیاهو از طریق لابی‌های سیاسی در اروپا و آمریکا، می‌کوشد روند گفت‌وگوها را مختل کند تا فشار حداکثری علیه تهران حفظ شود». با وجود این، استاد ژئوپلیتیک بر این باور است: «منافع اروپا و آمریکا لزوما در همه موارد با منافع اسرائیل همسو نیست». و در تکمیل گفته خود توضیح می‌دهد: «اروپا به ‌دنبال آن است که از تشدید بحران جلوگیری کند، چراکه جنگ‌ها و بی‌ثباتی‌های طولانی‌مدت در خاورمیانه به طور مستقیم امنیت و منافع اقتصادی این قاره را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین اروپایی‌ها ممکن است برخلاف خواست اسرائیل، به توافقی حداقلی با ایران رضایت دهند».

در ادامه، تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل به بی‌اعتمادی موجود میان تهران و تروئیکا اشاره می‌کند و آن را یکی از موانع اصلی مذاکرات می‌داند. فرجی‌راد خاطرنشان می‌کند: «توافق‌های قبلی، از جمله توافق قاهره بین تهران و آژانس، به ‌طور کامل اجرا نشد و هر دو طرف یکدیگر را به نقض تعهدات متهم می‌کنند». از نگاه او: «فقط مذاکرات در سطح سران کشورها می‌تواند این بی‌اعتمادی را کاهش دهد و زمینه‌ساز توافق جدیدی شود». مفسر حوزه سیاست خارجی در جمع‌بندی تحلیل خود تأکید می‌کند که موفقیت سفر پزشکیان به نیویورک به مجموعه‌ای از عوامل بستگی دارد؛ از سطح اختیارات رئیس‌جمهور ایران تا اراده سیاسی اروپا برای حفظ نقش خود در پرونده هسته‌ای و ابتکارات دیپلماتیک جدیدی که بتواند بر موانع گذشته غلبه کند». او معتقد است: «اگر این عناصر در کنار هم قرار بگیرند، احتمال دستیابی به توافق موقت و تمدید شش‌ماهه تعهدات دو طرف، همچنان وجود دارد و می‌تواند فضای تنفس سیاسی را برای ادامه مذاکرات در ماه‌های آینده فراهم آورد».

 علی بیگدلی: دیداری بین ترامپ و پزشکیان روی نخواهد داد

علی بیگدلی هم دیگر کارشناسی بود که در گپ‌وگفتش با «شرق»، سفر رئیس‌جمهور ایران به نیویورک را یکی از حساس‌ترین و سرنوشت‌سازترین تحرکات دیپلماتیک کشور در سال‌های اخیر توصیف می‌کند. به گفته او: «این سفر در حالی انجام می‌شود که کمتر از یک هفته تا بازگشت احتمالی تحریم‌های شورای امنیت باقی مانده و تهران امیدوار است با ابتکارات جدید بتواند مانع فعال‌شدن مکانیسم ماشه شود». ازاین‌رو تحلیل بیگدلی برخلاف قرائت مثبت فرجی‌راد، قدری با احتیاط توأم است و اذعان دارد: «سفر رئیس‌جمهور ایران زمانی می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که حامل پیام روشنی از آمادگی تهران برای گفت‌وگو و تعامل سازنده و عملی با جامعه جهانی باشد». بنابراین او هشدار می‌دهد: «بی‌توجهی به ضرورت ارائه چنین پیامی، فقط می‌تواند ایران را در موضع انزوا قرار دهد و فضای بین‌المللی را علیه کشور تحریک کند و سفر پزشکیان به نیویورک هم  بدون نتیجه بماند».

به گفته این کارشناس مسائل آمریکا: «اگر سفر رئیس‌جمهور و دیدار با غربی‌ها هم نتواند به تمدید شش‌ماهه اسنپ‌بک منجر شود، یقینا بازگشت تحریم‌ها، فشارهای اقتصادی و سیاسی را علیه ایران تا نقطه شکننده بی‌سابقه‌ای بعد از تجربه جنگ 12روزه تشدید می‌کند که می‌تواند امنیت ملی کشور را نیز در معرض تهدیدهای جدی قرار ‌دهد». با چنین برداشتی، بیگدلی تأکید می‌کند: «هرگونه ابتکار دیپلماتیک که بتواند دست‌کم شش ماه روند فعال‌شدن مکانیسم ماشه را متوقف کند، دستاوردی مهم و قابل ‌توجه در سفر رئیس‌جمهور به سازمان ملل خواهد بود».

این مفسر حوزه سیاست خارجی در ادامه یادآور می‌شود: «اروپا تحت فشار ایالات متحده، شرط‌هایی را برای ادامه همکاری با ایران تعیین کرده است. یکی از این شروط، آغاز مذاکرات مستقیم میان تهران و واشنگتن است»؛ شرطی که از نگاه بیگدلی، نتیجه خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بن‌بست‌های کنونی مذاکرات است. با این حال، او می‌افزاید: «با توجه به موقعیت حساس کنونی، ایران ناگزیر است انعطاف بیشتری در سیاست خارجی خود نشان دهد تا از تشدید بحران جلوگیری کند».

کارشناس مسائل اروپا در بخش دیگری از تحلیل خود به ایده «توقف در برابر توقف» اشاره می‌کند؛ ایده‌ای که در دولت‌های پیشین نیز مطرح بوده و اکنون دوباره مورد توجه قرار گرفته است. او می‌گوید: «این طرح می‌تواند به عنوان نقطه‌ای برای کاهش تنش‌ها عمل کند، به شرط آنکه هر دو طرف به تعهدات خود پایبند بمانند و از اقدامات تحریک‌آمیز خودداری کنند». این استاد دانشگاه با ترسیم شرایط ژئوپلیتیک منطقه هشدار می‌دهد: «ایران در مربعی از فشار قرار گرفته که اضلاع آن آمریکا، اروپا، اسرائیل و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند». در نتیجه از نظر او: «ادامه این وضعیت می‌تواند کشور را در موقعیتی قرار دهد که هرگونه خطای محاسباتی، پیامدهای امنیتی گسترده‌ای در پی  داشته باشد».

در بخش دیگری از گفت‌وگوی «شرق»، علی بیگدلی به موضوع دیدار احتمالی رئیس‌جمهور ایران با دونالد ترامپ در جریان سفر به سازمان ملل اشاره می‌کند و این احتمال را بسیار ضعیف می‌داند، چراکه به باور او: «تصمیم‌گیران در تهران بعید است در مقطع کنونی با چنین دیداری موافقت کنند. چون فضای سیاسی و سطح اعتماد میان دو کشور اجازه برگزاری یک نشست مؤثر و سازنده را نمی‌دهد».

کارشناس مسائل آمریکا تأکید می‌کند: «حتی در صورت برگزاری این دیدار، اگر ایران نتواند دستور کار عملی و مشخصی را برای مذاکرات تعریف کند، این نشست عملا از سطح یک عکس یادگاری فراتر نخواهد رفت و هیچ دستاورد ملموسی در پی نخواهد داشت». او با اشاره به تجربه دیدارهای کیم جونگ‌ اون و ترامپ در دولت اولش، یادآور می‌شود: «بدون نقشه راه و توافقات اجرائی، چنین ملاقات‌هایی صرفا به نمایش دیپلماتیک تبدیل می‌شوند و بیشتر به تقویت موقعیت سیاسی واشنگتن منجر خواهند شد تا حل‌وفصل واقعی بحران‌ها». به همین دلیل، مفسر حوزه سیاست خارجی تأکید می‌کند: «اگر قرار است دیداری در سطح سران انجام شود، باید با برنامه‌ریزی دقیق، تعیین دستور کار روشن و هدف‌گذاری عملی همراه باشد تا بتواند در کاهش تنش‌ها و پیشبرد منافع ایران  نقش‌آفرینی کند».

کارشناس مسائل آمریکا در جمع‌بندی تحلیل خود خاطرنشان می‌سازد که تهران امروز در نقطه‌ای قرار گرفته که تقریبا همه مسیرهای جایگزین برای دورزدن فشارهای غرب مسدود شده است. به باور او، تنها راه پیش‌رو، ورود به مذاکراتی است که با درنظرگرفتن واقعیت‌های میدانی و ملاحظات امنیت ملی، بتواند از تشدید بحران جلوگیری کند و فرصتی برای تنفس دیپلماتیک فراهم آورد. این مفسر حوزه سیاست خارجی در پایان تأکید می‌کند که سفر رئیس‌جمهور ایران به نیویورک، اگر با پیام صلح، ابتکار دیپلماتیک و انعطاف سیاسی همراه باشد، می‌تواند گامی مهم در راستای کاهش تنش‌ها و ایجاد فضای جدیدی برای تعامل با غرب باشد؛ فضایی که هرچند محدود و موقت، اما برای عبور از شرایط حساس کنونی ضروری به نظر می‌رسد.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.