بازی شطرنج پوتین با دیپلماسی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شرق: نشست خبری مشترک دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در آنکوریج آلاسکا تنها 12 دقیقه طول کشید، اما همان دقایق کوتاه کافی بود تا موجی از واکنش‌ها را در سطح جهانی برانگیزد. در این مدت، پوتین دقیقا آنچه می‌خواست به دست آورد؛ بازگشت دوباره به صحنه به‌عنوان یک رهبر محترم و قابل گفت‌وگو. ترامپ نیز با جملاتی دوستانه و گرم، صحنه‌ای فراهم آورد که کرملین از مدت‌ها پیش در پی آن بود. او در برابر خبرنگاران گفت «همیشه رابطه‌ای عالی با رئیس‌جمهور پوتین، با ولادیمیر داشته‌ام»؛ عبارتی که بیش از هر چیز نشان‌دهنده تغییر لحن و چرخش مسیر بود.

پوتین در این نشست اذعان کرد روابط دوجانبه به «پایین‌ترین سطح از زمان جنگ سرد» رسیده است، اما بلافاصله خواستار آن شد که دو کشور از این نقطه عبور کنند. او با اشاره‌ای شاعرانه گفت: «نزدیک همین‌جا خط بین‌المللی تغییر تاریخ قرار دارد؛ جایی که می‌توان از دیروز به فردا قدم گذاشت». او بارها بر «فضای سازنده احترام متقابل» و «روابط برابر و سودمند» تأکید کرد و دو بار از واژه «رابطه کاری» برای توصیف مناسبات جدید استفاده کرد.

ترامپ نیز در همین چارچوب، پوتین و همراهان اقتصادی‌اش را ستود و از «نمایندگان بزرگ روسیه در عرصه تجارت» سخن گفت. هرچند ناهار کاری دو هیئت و دور دوم مذاکرات لغو شد و سه مقام اقتصادی روسی فرصتی برای نشستن پشت میز با همتایان آمریکایی نیافتند، اما منابع نزدیک به هیئت روسی گفتند این تصمیم از جانب خود مسکو بود؛ زیرا آنها عملا به هدف اصلی‌شان رسیده بودند. به روایت خبرنگار فاکس‌نیوز، فضای جلسه چنان بود که «پوتین وارد شد، حرف‌هایش را زد، عکس یادگاری گرفت و بیرون رفت».

گرچه هیچ توافق مشخصی درباره جنگ اوکراین حاصل نشد، اما پوتین یک دستاورد مهم با خود به مسکو برد. نشست آلاسکا عملا همه تهدیدهای قبلی ترامپ درباره «پیامدهای شدید» را در کوتاه‌مدت از میان برداشت و به‌جای آن چارچوبی باز و بدون ضرب‌الاجل شکل گرفت که برای کرملین زمان می‌خرد. این فرصت به روسیه اجازه می‌دهد در‌حالی‌که در ظاهر از مذاکره و صلح سخن می‌گوید، عملیات تهاجمی خود را در اوکراین ادامه دهد. پوتین به‌ویژه روشن کرد که خواهان یک توافق جامع صلح است، نه آتش‌بسی موقت؛ آن‌هم در شرایطی که نیروهایش همچنان در دونباس در حال پیشروی هستند. برخی تحلیلگران غربی هشدار داده‌اند که این دقیقا همان جایی است که ترامپ در معرض آسیب قرار دارد. به نوشته یانیس کلوگه، کارشناس مؤسسه آلمانی امور بین‌المللی و امنیتی، «ترامپ شاید صادقانه بخواهد جنگ را پایان دهد، اما توان ذهنی برای درک ظرایف مذاکره با پوتین را ندارد. کسی که مسئله را درک نکند، نمی‌تواند سخت‌گیر باشد و در نتیجه فریب می‌خورد».

طراحی دقیق کرملین برای این نشست از مدت‌ها پیش آغاز شده بود. انتخاب آلاسکا به‌عنوان محل دیدار، خود حامل بار نمادین بود؛ سرزمینی که زمانی بخشی از امپراتوری روسیه بود و در عین حال یادآور همکاری دو کشور در جنگ جهانی دوم. این ایده یوری اوشاکوف، دیپلمات کهنه‌کار روسی بود.

پوتین حتی در مسیر پرواز به آلاسکا توقفی کوتاه در شهر مگادان داشت؛ شهری که روزگاری محل زندان‌های گولاگ بود. او در آنجا بر مزار سربازان شوروی و آمریکایی که در جریان انتقال هزاران هواپیمای آمریکایی به شوروی در قالب طرح لند-لیز کشته شده بودند، گل گذاشت. او به خبرنگاران گفت این مردان «برای پیروزی مشترک ما بر نازیسم جان باختند» و تلویحا چنین نتیجه گرفت که ایالات متحده و روسیه امروز هم می‌توانند علیه آنچه مسکو «رژیم نازی در کی‌یف» می‌خواند، متحد شوند.

پوتین در سخنانش مو‌به‌مو عباراتی را برگزید که برای ترامپ خوشایند باشد. او گفت اگر ترامپ در سال ۲۰۲۲ رئیس‌جمهور بود، جنگ آغاز نمی‌شد. او همچنین در کنار ترامپ اذعان کرد که اتهامات دخالت روسیه در انتخابات ۲۰۱۶ «یک حقه» بوده است. حتی با اشاره به «پتانسیل عظیم» همکاری اقتصادی، کوشید جنبه تجاری مورد علاقه ترامپ را تقویت کند.

در‌عین‌حال، او با ادبیاتی احساسی، جنگی را که خود آغاز کرده بود «یک تراژدی وحشتناک» و «زخمی عمیق» نامید و تأکید کرد که روس‌ها، اوکراینی‌ها را «ملت برادر» می‌دانند. این همان روایت قدیمی مسکو است که جنگ را نتیجه «دخالت غرب در امور داخلی کی‌یف» جلوه می‌دهد.

اما واقعیت مواضع کرملین تغییر نکرده است؛ پوتین همچنان استقلال اوکراینِ مسلح را تهدیدی بنیادی علیه روسیه می‌بیند و هنگامی که از «علل ریشه‌ای» سخن می‌گوید، به همین معناست. همچنین وقتی از «توازن منصفانه امنیتی» حرف می‌زند، منظورش محدودیت در استقرار نیروهای ناتو در بالتیک، لهستان و رومانی است. واکنش‌ها هم به نشست آلاسکا متفاوت بود. الکساندر دوگین، فیلسوف ملی‌گرای روس، آن را «عالی و بهترین نتیجه ممکن» خواند. ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان نیز در یادداشتی نوشت: «دنیا امروز امن‌تر از دیروز است». این استقبال‌ نشان می‌دهد برخی از متحدان غیرمنتظره اروپا نیز از بازگشت روسیه به میز مذاکره خرسندند.

اما پرسش اصلی در غرب همچنان باقی است؛ آیا ترامپ در ادامه مسیر فشار بیشتری بر مسکو وارد خواهد کرد یا اوکراین را به سازش وادار می‌کند؟ ترامپ وعده داده در دیدار روز دوشنبه در دفتر بیضی با ولودیمیر زلنسکی، درباره «مواردی که با پوتین مذاکره کرده‌‌ و عمدتا بر سر آن توافق کرده‌ایم» گفت‌وگو کند. او تأکید کرد: «فکر می‌کنم بر سر خیلی مسائل توافق کرده‌ایم. اوکراین باید موافقت کند، شاید هم نه». برای زلنسکی این نقطه یک انتخاب دشوار است؛ پذیرش شرایطی که پشت درهای بسته بر سرش مذاکره شده یا ادامه جنگ با تکیه بر حمایت اروپا. بااین‌حال، آنچه از لحن پوتین برمی‌آید، او اهمیت چندانی نمی‌دهد که پایان جنگ در میدان نبرد رقم بخورد یا پای میز مذاکره؛ او مطمئن است در هر دو حالت می‌تواند پیروز باشد.