خستگی استارتاپ‌ها

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

جواد حیدریان

اکوسیستم استارتاپی ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، «خستگی استارتاپ‌ها» و «مرگ زودرس ایده‌های نوآورانه» به دلیل نبود حمایت مالی و فنی در مراحل اولیه شکل‌گیری است.

محمدنبی شهیکی، معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معتقد است: «سرمایه‌گذاری در سطح TRL صفر (مرحله ایده و تحقیقات پایه) راه نجات ادیده‌های نوآورانه از مرگ زودرس است».

سطح آمادگی فناوری (TRL)، شاخصی جهانی برای ارزیابی مراحل رشد یک فناوری است. سطح TRL صفر به مرحله‌ای اطلاق می‌شود که در آن ایده‌ها هنوز در مرحله مفهومی و تئوریک هستند و نیاز به تحقیق، آزمون و شکل‌گیری اولیه دارند.

با این حال، بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند برای ایجاد شانس بازگشت سرمایه، مراحل بالاتری را هدف بگیرند؛ یعنی دورانی که ایده‌ها از مرحله اولیه گذر کرده و از تئوری صرف به مرحله‌ای نسبتا اجرائی و عملیاتی رسیده باشند. این یک نگرش کوتاه‌مدت است و نتیجه این نگاه کوتاه‌مدت، بسیاری از کارآفرینان جوان و بدون حمایت را مجبور به ترک مسیر پیشرفت می‌‌کند. دکتر محمدنبی شهیکی این وضعیت را «خستگی استارتاپ‌ها» می‌نامد؛ وضعیتی که در آن ایده‌ها در همان ابتدای راه، به‌دلیل نبود پشتیبانی مالی و فنی، از میان می‌روند.

به گفته شهیکی، معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، بخشی از مشکل به ساختارهای ناکارآمد دانشگاهی بازمی‌گردد. بسیاری از مراکز رشد و حتی پارک‌های فناوری امکانات کافی برای حمایت از ایده‌های در سطح TRL صفر را ندارند. او تأکید می‌کند: «باید مدل جدیدی از همکاری بین مراکز علمی، پارک‌های فناوری و نهادهای فرهنگی و مالی شکل بگیرد. شبکه‌سازی واقعی و پایدار می‌تواند ظرفیت‌های نهفته دانشگاه را به جریان نوآورانه بدل کند. در همین راستا، معاونت فناوری وزارت علوم طرحی ملی با همکاری معاونت فرهنگی این وزارتخانه آغاز کرده است که هدف آن پیوند میان فرهنگ و فناوری در بطن دانشگاه‌هاست».

به گفته شهیکی، این طرح تلاش دارد انجمن‌های علمی و مراکز رشد را به‌صورت ساختاری و منسجم به هم متصل کند تا زمینه‌ای برای ظهور و بروز ایده‌های نوآورانه در زیست‌بوم دانشگاهی فراهم شود.

شکاف مالی؛ گلوگاه خاموش نوآوری

چالش فقط به زیرساخت محدود نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین گره‌های نوآوری در ایران، نبود منابع مالی کافی برای حمایت از پژوهش‌های پایه و فناوری‌های در مرحله صفر است. سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر، غالبا به ‌دنبال سود کوتاه‌مدت‌اند و از ورود به پروژه‌هایی که هنوز خروجی ملموسی ندارند، پرهیز می‌کنند. این در حالی‌ است که بسیاری از فناوری‌های تحول‌آفرین از هوش مصنوعی تا زیست‌فناوری و انرژی‌های نو، دقیقا از همین مرحله آغاز می‌شوند. شهیکی بر این باور است که دولت باید نقش پیشرو در حمایت از این بخش ایفا کند: «باید صندوق‌های ویژه‌ای برای حمایت از TRL صفر ایجاد شود. شتاب‌دهنده‌های تخصصی و مراکزی که صرفا به تبدیل ایده‌های خام به نمونه‌های اولیه اختصاص دارند، حیاتی‌ هستند».

گفتنی است، بی‌توجهی به مراحل اولیه نوآوری، فقط به شکست چند استارتاپ محدود نمی‌شود، پیامد بزرگ‌تر آن، دلسردی نخبگان و افزایش مهاجرت استعدادهاست. وقتی یک پژوهشگر یا کارآفرین جوان، پس از صرف ماه‌ها تلاش و سرمایه شخصی، به‌ دلیل نبود حمایت، ناچار به کنارگذاشتن ایده‌اش می‌شود، این نه‌فقط یک شکست فردی، بلکه یک ناکامی ملی است.

راه پرکردن شکاف

پاسخ در ترکیب سه عنصر کلیدی نهفته است: سرمایه‌گذاری جسورانه، صبر ساختاری و همکاری بین‌بخشی. ایجاد صندوق‌های جسورانه با افق بلندمدت، اتصال مراکز فرهنگی و علمی با ساختارهای فناورانه‌ و بازنگری در مدل‌های حمایت مالی از استارتاپ‌ها می‌تواند بخشی از این شکاف را پُر کند. با این حال اگرچه به گفته شهیکی، ۵۹ پارک علم و فناوری، سه پردیس علم و فناوری و ۴۱ صندوق پژوهش و فناوری در کشور فعال‌اند، اما بدون شبکه‌سازی، هم‌افزایی و تعریف مأموریت مشترک، این ساختارها قادر به ایجاد تحولی بنیادین نخواهند بود. اگر زیست‌بوم نوآوری ایران خواهان بقا و شکوفایی در دنیای پررقابت امروز است، باید جسارت سرمایه‌گذاری در ایده‌های خام، بدون چشمداشت و کوتاه‌مدت را داشته باشد. ایده‌هایی که شاید امروز هنوز روی کاغذ هستند، اما فردا ممکن است شکل جهان را تغییر دهند.

معاون علمی و فناوری وزارت علوم معتقد است: «دانشگاه باید محیطی برای امید، نشاط و پویایی باشد. نوآوری نباید یک انتخاب لوکس باشد، بلکه باید به یک خصلت ذاتی در فرهنگ دانشگاهی تبدیل شود». اکنون زمان آن رسیده که به‌جای فرسودن ایده‌ها در مسیر بوروکراسی و بی‌پولی، به آنها بال بدهیم، از همان نقطه‌ای که همه‌چیز آغاز می‌شود؛ TRL صفر.