سهم ناچیز ایران از انرژی هسته‌ای

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شرق: پس از جنگ روسیه و اوکراین، کشورهای اروپایی دوباره به نیروگاه‌های هسته‌ای خود روی آورده‌اند. اروپا به ‌طور میانگین ۲۰ درصد از برق مصرفی خود را از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای تأمین می‌کند و آمریکا به‌ عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز دنیا، هم‌زمان بزرگ‌ترین تولیدکننده برق هسته‌ای نیز به شمار می‌رود و چیزی در حدود ۳۰ درصد از کل برق هسته‌ای تولیدشده در جهان را تولید می‌کند. این در حالی است که سهم ایران از برق هسته‌ای فقط 1.7 درصد از کل برق تولیدی است و در عین حال کشور با ناترازی برق دست‌‌وپنجه نرم می‌کند. با تمام این شرایط آمریکا و کشورهای اروپایی در سال‌های گذشته مانع جدی توسعه انرژی هسته‌ای  در ایران بوده‌اند.

پیش از جنگ روسیه و اوکراین، بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا اعلام کردند دوران استفاده از سوخت‌های فسیلی و هسته‌ای سر آمده است و در اقدامی مشترک نیروگاه‌های فسیلی و هسته‌ای خود را تعطیل کردند. این کشورها اعلام کردند که به دنبال جایگزینی نیروگاه‌های فسیلی و هسته‌ای با انرژی‌های تجدیدپذیر هستند. این اقدام کشورهای اروپایی در شرایطی انجام شد که روسیه نزدیک به 60 درصد گاز بازار اروپا را تأمین می‌کرد و یکی از بزرگ‌ترین فروشندگان نفت به اروپا به شمار می‌آمد. با وقوع جنگ روسیه و اوکراین اما این معادلات به کلی تغییر کرد و اروپا نفت و گاز روسیه را تحریم کرد.

تحریم نفت و گاز روسیه، قیمت انرژی را در اتحادیه اروپا به‌شدت بالا برد، تا حدی که تورم کشورهای اروپایی در آستانه دورقمی‌شدن قرار گرفت. در آن زمان تورم انگلیس به 10 درصد رسید و نرخ تورم آلمان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد منطقه یورو به بیشترین رقم پس از جنگ جهانی دوم رسید و عدد 9.7 درصد را ثبت کرد.

افزایش قیمت انرژی به رشد قیمت مواد غذایی و سایر کالاهای مصرفی رسید و نارضایتی مصرف‌کنندگان اروپایی را به دنبال داشت. هرچند اروپا توانست به‌سرعت این مسئله را مدیریت کرده و با جایگزینی روسیه در بازار نفت و گاز خود و توسعه انرژی تجدیدپذیر بحران را مهار کند اما این اتفاق تحلیل‌های زیادی را به دنبال داشت که هنوز زمان حذف کامل سوخت فسیلی و هسته‌ای نرسیده است و اروپا به مدد جایگزینی گاز مایع کشورهایی مانند قطر توانست از بحران انرژی عبور کند.

همین مسئله اروپا را به بازنگری در سیاست حذف نیروگاه‌های فسیلی و هسته‌ای واداشت. در 26 اردیبهشت امسال دویچه‌وله نوشت که بلژیک تصمیم به خروج از انرژی هسته‌ای را که در سال ۲۰۰۳ اتخاذ شده بود لغو کرد و حتی قصد دارد نیروگاه‌های جدیدی نیز بسازد.

در ادامه این خبر آمده است پارلمان بلژیک تصمیم خود مبنی بر خروج از انرژی هسته‌ای را که در سال ۲۰۰۳ اتخاذ شده بود، لغو کرد. این کشور در حال حاضر حتی قصد دارد نیروگاه‌های جدیدی نیز بسازد. دلیل این اقدام، نگرانی نسبت به تأمین کافی انرژی به‌ویژه با توجه به جنگ روسیه علیه اوکراین عنوان شده است. براساس گزارش‌های منتشرشده پارلمان بلژیک با اکثریتی قاطع به پایان‌دادن به خروج از انرژی هسته‌ای رأی داده است و ۱۲۰ نماینده به تمدید دوره فعالیت رآکتورهای موجود رأی مثبت دادند، هشت نفر با آن مخالفت کردند و ۳۱ نفر نیز رأی ممتنع دادند.

از دیگر سو، دولت راست‌گرای بارت دِ وِوِر، نخست‌وزیر بلژیک، همچنین برنامه‌ریزی برای ساخت رآکتورهای جدید را در دستور کار دارد. در حال حاضر، بلژیک دارای دو نیروگاه هسته‌ای با مجموع هفت رآکتور است که البته سه تا از آنها پیش‌تر از شبکه خارج شده‌اند.

بازنگری بلژیک در سیاست استفاده از انرژی هسته‌ای

در بلژیک، خروج از انرژی هسته‌ای در سال ۲۰۰۳ به‌صورت قانونی به تصویب رسیده و قرار بود رآکتورهای باقی‌مانده در دو نیروگاه دوئل (نزدیک شهر آنتورپ) و تیانژ، تا سال ۲۰۲۵ خاموش شوند. اما این موضوع از سال‌ها پیش در این کشور محل بحث و مناقشه بوده است.

دولت بلژیک در سال ۲۰۲۲ با توجه به نگرانی درمورد امنیت تأمین انرژی و در واکنش به جنگ تهاجمی روسیه علیه اوکراین، تصمیم گرفت خروج از انرژی هسته‌ای را به مدت 10 سال به تعویق بیندازد. بر اساس این تصمیم، هرکدام از نیروگاه‌های هسته‌ای بلژیک باید تا سال ۲۰۳۵ یک رآکتور فعال داشته باشند.

در آلمان، نیروگاه‌های هسته‌ای کشور همسایه یعنی بلژیک که متعلق به دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ هستند، همواره بحث‌برانگیز بوده‌اند؛ چراکه در گذشته، نقص‌هایی از جمله قطعات بتنی فرسوده در رآکتورهای بلژیک گزارش شده بود. از این رو شهر آخن در ایالت نوردراین-وستفالن و همچنین دولت فدرال آلمان بارها خواستار تعطیلی این رآکتورها شده بودند. بلژیک مجهز به پایانه گاز طبیعی مایع است و نسبت به آلمان، وابستگی کمتری به منابع گازی روسیه دارد. با وجود این، در بلژیک نگرانی فراوانی در زمینه کمبود برق و انرژی دیده می‌شود و دولت این کشور تصمیم دارد تا هرچه زودتر، به وابستگی بلژیک به منابع گازی روسیه پایان دهد.

آلمان دوباره به انرژی هسته‌ای روی می‌آورد

ماجرا به بلژیک محدود نماند و یورونیوز در اردیبهشت امسال در گزارشی نوشت در حالی که وزیر جدید اقتصاد آلمان از ساخت نیروگاه‌های گازسوز و یارانه‌ برق برای صنایع دفاع می‌کند، بسیاری این اقدامات را ناکافی می‌دانند و از لزوم بازنگری در سیاست‌های انرژی این کشور سخن می‌گویند. بر اساس این گزارش، آلمان که زمانی یکی از قدرت‌های برتر اقتصادی جهان بود حالا با نام «مرد بیمار اروپا» شناخته می‌شود؛ کشوری که برای سومین سال پیاپی در رکود اقتصادی گرفتار است و بخش عمده‌ای از بحران به قیمت بالای برق بازمی‌گردد که صنایع آلمان را در تنگنا قرار داده است. برخی کارخانه‌های بزرگ فولاد برای جلوگیری از ضرر مالی، مجبور شده‌اند تولید خود را در برخی روزها به‌طور موقت متوقف کنند. از سوی دیگر بسیاری از شرکت‌ها تولید خود را به شرق اروپا یا حتی چین منتقل کرده‌اند. برخی صنایع به ‌طور کامل در خطر نابودی‌اند. صنعت خودروسازی در صدر این فهرست قرار دارد و شرکت‌های بزرگی مثل فولکس‌واگن، مرسدس و بی‌ام‌و هزاران فرصت شغلی را حذف کرده‌اند. به‌عبارتی، «ساخت آلمان» دیگر صرفه اقتصادی ندارد.

حالا اما کاترینا رایش، وزیر اقتصاد جدید آلمان مشکل هزینه بالای انرژی را به درستی شناسایی کرده و خواهان کاهش قیمت برق و تأمین انرژی پایدار شده است.

او از اختصاص یارانه به برق صنعتی دفاع می‌کند؛ اقدامی که اتحادیه اروپا ممکن است مانع آن شود. همچنین، او خواستار ساخت نیروگاه‌های گازسوز است. اما قیمت گاز نیز در بالاترین سطح خود قرار دارد.

دانیل اشترلتر از این سیاست‌ها دفاع می‌کند و می‌گوید: «وقتی باد نمی‌وزد و خورشید نمی‌تابد ما به منبعی پایدار نیاز داریم. حالا که نیروگاه‌های هسته‌ای را خاموش کرده‌ایم و قرار است نیروگاه‌های زغال‌سنگ را هم تعطیل کنیم تنها گزینه باقی‌مانده نیرگاه‌های گازی است». او تأکید می‌کند که فقط با انرژی‌های تجدیدپذیر، نمی‌توان چرخ صنعت را چرخاند. دانیل اشترلتر، اقتصاددان سرشناس آلمانی، در گفت‌وگو با یورونیوز تأکید کرد باید روند کنار گذاشتن تدریجی انرژی هسته‌ای را معکوس کرد.

اشترلتر می‌گوید به‌جای نیروگاه‌های گازسوز، بهتر است آلمان به نیروگاه‌های هسته‌ای بازگردد: «اگر نظر شخصی من را بخواهید، اصلا نیروگاه‌های هسته‌ای را به این شکل تعطیل نمی‌کردم و اکنون تمام تلاشم را می‌کردم تا با فعال‌کردن مجدد نیروگاه‌های هسته‌ای قدیمی، روند کنار‌گذاشتن انرژی هسته‌ای را معکوس کنم».

بیورن پترز، کارشناس انرژی و نویسنده کتاب تازه‌منتشرشده‌ای با عنوان «پایان گذار انرژی»، دیدگاه تندتری دارد. او معتقد است سیاست‌های کنونی باید با واقع‌گرایی زیست‌محیطی جایگزین شوند.

افتتاح نیروگاه هسته‌ای جدید در فرانسه

در فرانسه هم این مسئله مورد بازنگری قرار گرفت و در آذر سال گذشته بود که خبرگزاری فرانسه اعلام کرد رآکتور هسته‌ای جدید این کشور فعالیت خود را برای تأمین برق سراسری فرانسه آغاز کرده است. بر اساس این خبر شرکت برق چندملیتیEDF متعلق به دولت فرانسه روز چهارشنبه اعلام کرد که رآکتور هسته‌ای فلامنویل نرماندی روز جمعه پس از حدود یک دهه تعطیلی دوباره فعالیت خود را آغاز کرده است. مسئولان شرکت برق فرانسوی گفتند که پس از مراحل آزمایشی، رآکتور با ۱۰۰ درصد توان کار خود را ادامه خواهد داد.

این نیروگاه قرار بود ۱۲ سال پیش راه‌اندازی شود ولی افزایش‌ هزینه‌های آن به بیش از ۱۳ میلیارد دلار، راه‌اندازی آن را به تأخیر انداخت. بر پایه این گزارش، EPR نسل جدید رآکتور آب تحت فشار، چهارمین رآکتور از نوع خود در سراسر جهان است. این رآکتور همچنین پنجاه‌وهفتمین رآکتور در ناوگان هسته‌ای فرانسه و قدرتمندترین رآکتور در این کشور با هزار‌و 600 مگاوات تولید برق است که قرار است انرژی مورد نیاز بیش از دو میلیون خانوار فرانسوی را تأمین کند.

سهم ناچیز ایران از برق هسته‌ای

با این حال اما در سبد تولید انرژی در ایران نه انرژی هسته‌ای جایگاهی به دست آورده است و نه انرژی تجدیدپذیر؛ آن هم در شرایطی که ناترازی انرژی برای کشور چالش شده است. در حال حاضر در ایران تولید گاز قادر نیست چیزی نزدیک به یک‌سوم تقاضای داخلی را پاسخ دهد و درباره برق هم وضعیت به همین منوال بوده و تولید نمی‌تواند چیزی حدود یک‌پنجم تقاضای برق داخلی را تأمین کند. در این شرایط نزدیک به 80 درصد نیروگاه‌های برق کشور وابسته به گاز است و همین وابستگی سبب شده تأمین پایدار شبکه برق دشوار شود. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که سایر مدل‌های تولید برق در ایران چندان جدی گرفته نشده است و نه برق هسته‌ای و نه برق تجدیدپذیر جایگاه چندانی در تولید انرژی کشور نداشته‌اند. از آن سو در حالی که اروپا و حتی آمریکا به بازنگری سیاست‌های خود در تولید برق هسته‌ای روی آورده‌اند، توسعه برق هسته‌ای در ایران را زیر سؤال می‌برند.

در حال حاضر سهم انرژی هسته‌ای در سبد انرژی ایران فقط ۱.۷ درصد است؛ رقمی بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی. بر اساس آمار مؤسسه بین‌المللی انرژی (EI)، کشورهای اروپایی به‌طور میانگین ۲۰ درصد از برق مصرفی خود را از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای تأمین می‌کنند. به بیان دیگر، اروپا ۱۲ برابر بیش از ایران از این انرژی پاک و پایدار بهره می‌برد.

آمریکا به‌ عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز دنیا، هم‌زمان بزرگ‌ترین تولیدکننده برق هسته‌ای نیز به شمار می‌رود. این کشور با بیش از ۹۳ نیروگاه فعال در ۳۰ ایالت، سالانه بیش از ۸۰۰ میلیارد کیلووات‌ساعت برق هسته‌ای تولید می‌کند؛ یعنی چیزی در حدود ۳۰ درصد از کل برق هسته‌ای تولیدشده در جهان.

در حالی ‌که آمریکا به لحاظ منابع فسیلی نیز غنی است، اما برای حفظ تعادل در امنیت انرژی و کاهش وابستگی به سوخت‌های آلاینده، همچنان بر توسعه فناوری هسته‌ای تأکید دارد. در سه دهه گذشته، تولید برق هسته‌ای در جهان با رشد ۲۶درصدی همراه بوده است. این روند نشان‌دهنده تمایل کشورها به تنوع‌بخشی در منابع تأمین انرژی، کاهش انتشار کربن و دستیابی به امنیت پایدار انرژی است. با این حال ایران نه‌تنها در توسعه تولید برق هسته‌ای خود اقدام در خور توجهی انجام نداده است که در این زمینه از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی هم به‌شدت تحت فشار بوده است.