تهران در آستانه بحران‌های آینده؛ ضرورت فرماندهی یکپارچه شهری
تهران در قاب بحران
تهران در مواجهه با بحران‌های احتمالی، نه از کمبود منابع رنج می‌برد و نه از نبود تجربه جهانی؛ آنچه پایتخت را در برابر زلزله و دیگر بحران آسیب‌پذیر کرده، نبود هماهنگی نهادی، فقدان ساختار فرماندهی یکپارچه و بی‌توجهی به ظرفیت‌های محلی است. مدل پیشنهادی فرماندهی یکپارچه شهری، الگویی تطبیقی با نمونه‌های موفق جهانی است که می‌تواند مسیر گذار از مدیریت واکنشی به حکمرانی تاب‌آور را هموار کند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
شرق: تهران در مواجهه با بحران‌های احتمالی، نه از کمبود منابع رنج می‌برد و نه از نبود تجربه جهانی؛ آنچه پایتخت را در برابر زلزله و دیگر بحران آسیب‌پذیر کرده، نبود هماهنگی نهادی، فقدان ساختار فرماندهی یکپارچه و بی‌توجهی به ظرفیت‌های محلی است. مدل پیشنهادی فرماندهی یکپارچه شهری، الگویی تطبیقی با نمونه‌های موفق جهانی است که می‌تواند مسیر گذار از مدیریت واکنشی به حکمرانی تاب‌آور را هموار کند. گزارش مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران نشان می‌دهد پایتخت و دیگر کلان‌شهرهای ایران برای مقابله با بحران‌های طبیعی و انسانی، نیازمند تحولی اساسی در زیرساخت‌ها، مدیریت شهری و شکل‌گیری نظام فرماندهی واحد و منسجم هستند.
از تجربه تلخ بحران تا اندیشه مدیریت یکپارچه
همه ما خاطره‌ای از بحران‌های شهری در ذهن داریم؛ از زلزله‌های ویرانگر و سیلاب‌های گسترده تا انفجار خطوط شهری و فروپاشی زیرساخت‌ها. اما پرسشی اساسی ذهن بسیاری از شهروندان را درگیر کرده است: چرا در زمان وقوع بحران، سازوکار هماهنگ و منسجمی برای مدیریت امور وجود ندارد؟ پژوهشی که توسط فتح‌اله شمسایی زفرقندی و با نظارت نعمت حسنی در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران انجام شده، بر ضرورت تحول بنیادین در مدیریت زیرساخت‌های شهری و طراحی فرماندهی واحد تأکید می‌کند؛ مدلی که تهران و دیگر کلان‌شهرهای کشور را برای مواجهه با بحران‌های آینده توانمند می‌سازد.
تهران، شهری با تراکم جمعیتی بالا و زیرساخت‌های به‌هم‌پیوسته، از جمله مناطق بسیار آسیب‌پذیر در برابر بلایای طبیعی، فناورانه و انسانی به شمار می‌رود. طبق یافته‌های این گزارش، شریان‌های حیاتی مانند آب، برق، گاز، حمل‌ونقل و ارتباطات، در نبود هماهنگی سازمانی، در شرایط بحران می‌توانند عملکرد کل شهر را فلج کنند. برای نمونه، در صورت وقوع زلزله‌ای بزرگ، اگر میان شبکه‌های برق، گاز و سامانه‌های آتش‌نشانی هماهنگی لازم وجود نداشته باشد، خطر انفجار، آتش‌سوزی‌های گسترده و قطع کامل خدمات حیاتی بسیار جدی خواهد بود.
تاب‌آوری، مفهومی از دانشگاه تا کف خیابان
در این گزارش، تاب‌آوری نه یک واژه انتزاعی، بلکه مفهومی کاربردی و سه‌بعدی تعریف شده است؛ به‌گونه‌ای که شهر باید بتواند در برابر بحران مقاومت کند، با شرایط جدید انطباق یابد و در نهایت عملکرد خود را بازیابی کند. اما تاب‌آوری صرفا به بُعد فیزیکی محدود نمی‌شود. میزان مشارکت اجتماعی، سطح آگاهی عمومی، آمادگی نهادی و وجود سامانه‌های اطلاعاتی منسجم، نقش مهمی در مدیریت بهتر بحران ایفا می‌کنند. اگر در زمان حادثه، شهروندان ندانند باید به کجا پناه ببرند یا با پیام‌های متناقض مواجه شوند، میزان خسارت‌ها چندین برابر خواهد شد.
شهرداری؛ از مجری پروژه‌ها تا فرمانده بحران
نویسندگان گزارش با رویکردی ساختاری به جایگاه شهرداری، بر ضرورت بازتعریف نقش این نهاد تأکید دارند. شهرداری نباید فقط به‌عنوان پیمانکار پروژه‌های عمرانی یا ناظر بر صدور پروانه تلقی شود، بلکه باید به‌مثابه نهادی راهبردی در مدیریت بحران شناخته شود. در این راستا، طراحی سناریوهای بحران براساس ریسک‌شناسی محله‌محور، ایجاد مرکز فرماندهی شهری با دسترسی به داده‌های همه سازمان‌های خدماتی و آزمون مداوم سامانه‌های هشدار سریع و امدادی، از الزامات چنین تحولی به شمار می‌رود.
مدل فرماندهی یکپارچه؛ الگویی برای آینده
یکی از دستاوردهای مهم این پژوهش، طراحی الگویی برای فرماندهی یکپارچه شهری است. در این مدل، تمامی سازمان‌های خدماتی و امدادی، از آب و فاضلاب و برق تا اورژانس و آتش‌نشانی، در قالب یک مرکز فرماندهی با پروتکل‌های مشترک و هماهنگ عمل می‌کنند. این الگو با تجربیات موفق کشورهایی مانند ژاپن، آلمان، هلند و نیوزیلند تطبیق دارد. به طور خاص، اجرای طرح واکنش یکپارچه به زلزله در توکیو نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش خسارات زلزله سال ۲۰۱۱ داشت.
شاخص‌های تاب‌آوری زیرساختی در نگاه تحلیلی
در بخش تحلیلی گزارش، تاب‌آوری شهری به عنوان شبکه‌ای درهم‌تنیده از عوامل متنوع معرفی شده است. انسجام سازمانی، وحدت در فرماندهی، جلب مشارکت مردمی، شفافیت عملکرد و پاسخ‌گویی نهادها، از جمله مؤلفه‌هایی هستند که زیرساخت‌ها را در برابر بحران مقاوم می‌کنند. همچنین، پایدار نگه‌داشتن خدمات ضروری مانند آب و برق، ارتباطات مؤثر میان سازمان‌ها، راه‌اندازی سامانه‌های هشدار سریع، امکان ارزیابی لحظه‌ای وضعیت بحران، همکاری هدفمند با رسانه‌ها، ایجاد ذخایر راهبردی در سطح محلات، انجام تمرین‌های منظم میدانی، بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و حفاظت فیزیکی و سایبری زیرساخت‌ها، از دیگر عناصر حیاتی معرفی شده‌اند.
تهران و چالش‌های جدی مدیریت بحران
بررسی وضعیت فعلی تهران نشان می‌دهد که با وجود منابع مالی قابل توجه، شهر هنوز فاقد سامانه اطلاعات بحران، ساختار فرماندهی واحد، بانک داده منسجم و سازوکار تعامل مؤثر میان نهادهای مختلف است.تمرکزگرایی، نبود آموزش‌های عمومی، غفلت از ظرفیت نهادهای محلی و همچنین ضعف برنامه‌ریزی مشارکتی از پایین به بالا، به عنوان موانع جدی در مسیر ارتقای تاب‌آوری شهری شناسایی شده‌اند.
از پیشنهاد تا اقدام: گام‌های ضروری پیش‌رو
نویسندگان گزارش تأکید دارند که برای رسیدن به وضعیتی مطلوب، تصویب قانونی الزام‌آور برای تشکیل فرماندهی یکپارچه شهری، تخصیص بودجه پایدار برای آموزش و تجهیز نیروها، طراحی داشبوردهای مدیریتی برای شهرداران، احیای ستادهای مدیریت بحران در محلات و مشارکت فعال بخش خصوصی در توسعه زیرساخت‌ها، ضروری است. آنها معتقدند زمان آن فرارسیده تا از پارادایم سنتی «مدیریت بحران واکنشی» فاصله بگیریم و به سمت حکمرانی شهری «پیش‌دستانه و تاب‌آور» حرکت کنیم.
تهران آماده نیست، اما می‌تواند باشد
گزارش مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران تأکید می‌کند که پایتخت در شرایط فعلی آمادگی کافی برای مواجهه با بحران‌های جدی را ندارد. اما با اتکا به مسیرهایی چون هماهنگی نهادی، مشارکت شهروندی، سرمایه‌گذاری هوشمندانه، فناوری‌محور‌شدن و آموزش مستمر، می‌توان آینده‌ای امن‌تر برای شهر ترسیم کرد. تاب‌آوری دیگر فقط موضوعی آکادمیک نیست، بلکه شرط بقای کلان‌شهرها در قرن بیست‌و‌یکم است. بحران‌های پیش‌رو همچون زنگ خطر به‌صدا درآمده‌اند. پرسش اینجاست: آیا تهران این‌بار خواهد شنید؟
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
