سایه جنگجویان خارجی بر دولت شکننده سوریه
شمشیر دولبه احمد الشرع
هنگامی که شورشیان سوری اواخر سال گذشته با پیروزی وارد دمشق شدند، احمد الشرع، رهبر آنها که زمانی با نام ابومحمد الجولانی شناخته می‌شد، به هزاران جنگجوی خارجی از اروپا و آسیای مرکزی هم تکیه داشت تا حکومت بشار اسد را سرنگون کند. اما حالا، شش ماه پس از به قدرت رسیدن، حضور این جنگجویان افراطی به چالشی بزرگ برای بقای سیاسی او تبدیل شده است. الشرع برخی از این جنگجویان را به پست‌های ارشد وزارت دفاع منصوب و حتی پیشنهاد اعطای شهروندی سوری به بسیاری از آنها را مطرح کرده است.
شرق: هنگامی که شورشیان سوری اواخر سال گذشته با پیروزی وارد دمشق شدند، احمد الشرع، رهبر آنها که زمانی با نام ابومحمد الجولانی شناخته می‌شد، به هزاران جنگجوی خارجی از اروپا و آسیای مرکزی هم تکیه داشت تا حکومت بشار اسد را سرنگون کند. اما حالا، شش ماه پس از به قدرت رسیدن، حضور این جنگجویان افراطی به چالشی بزرگ برای بقای سیاسی او تبدیل شده است. الشرع برخی از این جنگجویان را به پست‌های ارشد وزارت دفاع منصوب و حتی پیشنهاد اعطای شهروندی سوری به بسیاری از آنها را مطرح کرده است.
اما دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، خواستار اخراج تمامی این جنگجویان خارجی به عنوان شرطی برای کاهش تحریم‌های فلج‌کننده اقتصادی علیه سوریه شده است. پس از دیدار اخیر ترامپ و الشرع در عربستان سعودی، کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید، در توییتی اعلام کرد که ترامپ از رهبر جدید سوریه خواسته است «به همه تروریست‌های خارجی دستور خروج از سوریه بدهد». با این حال، الشرع که به نظر می‌رسد قصد حفظ گروهی از متحدان خارجی خود را دارد، با مشکلات جدیدی روبه‌روست. برخی از این جنگجویان سنی تندرو، که در حمله دو ماه پیش به برخی اقلیت‌ها در سوریه دست داشتند و صدها نفر از اقلیت علوی را کشتند، به معضلی برای دولت شکننده او تبدیل شده‌اند. این تنش‌های فرقه‌ای می‌تواند روند انتقال قدرت را به خطر بیندازد.
جنگجویان تندروتر حالا علیه الشرع موضع گرفته‌اند و او را به عدم اجرای شریعت اسلامی و همکاری با آمریکا و ترکیه برای هدف قراردادن گروه‌های افراطی متهم می‌کنند. یکی از جنگجویان اروپایی که به دلیل دستور سکوت مقامات، حاضر به افشای نام خود نشد، در گفت‌وگویی در شهر ادلب در شمال سوریه گفت: «جولانی از زمین و آمریکا از آسمان به ما حمله می‌کنند».
طی دو دهه گذشته، ده‌ها هزار جنگجوی خارجی به سوریه و عراق سرازیر شدند. بسیاری از آنها در جنگ ۱۴ساله علیه اسد به گروه‌های افراطی مانند داعش پیوستند، در حالی که برخی دیگر به گروه‌های میانه‌روتر ملحق شدند. به گفته محققان، حدود پنج هزار نفر از این جنگجویان هنوز در سوریه باقی مانده‌اند. بسیاری از آنها در جوامع محلی، به‌ویژه در شمال غربی کشور، ادغام شده‌اند، با زنان سوری ازدواج کرده‌اند و فرزندانی دارند که در این کشور بزرگ شده‌اند.
الشرع خود زمانی عضو القاعده در عراق بود و پس از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ در این کشور با آمریکا مبارزه می‌کرد و بعدها جبهه النصره را در سوریه تأسیس کرد. این گروه در سال ۲۰۱۷ با تغییر نام به هیئت تحریرالشام (HTS)، از القاعده جدا شد و با سرکوب دیگر گروه‌های اسلام‌گرا، به نیروی غالب شورشیان تبدیل شد. خبرنگاران واشنگتن‌پست در سه سفر به سوریه پس از سقوط اسد در دسامبر 2024، جنگجویان خارجی را در نقاط مختلف کشور مشاهده کردند. در ماه دسامبر که آنها در مسیر شهر حماه مستقر بودند، جنگجویان ترک مشغول تأمین امنیت یک جاده تپه‌ای به سمت زیارتگاه زین‌العابدین بودند که شاهد خونین‌ترین نبردها بود و جنگجویان عراقی به عنوان گردشگر در شهر پرسه می‌زدند.
در ماه مارس، یک جنگجوی آسیای مرکزی یک ایست بازرسی در مسیر کوه قاسیون، نماد دمشق، را فرماندهی می‌کرد. اما در اوایل ماه مِی، این جنگجویان عمدتا از خیابان‌ها و ایست‌های بازرسی در مرکز و جنوب سوریه غیبشان زد. ژروم دراون، تحلیلگر ارشد مسائل جهادی در گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید: «دولت تلاش کرده آنها را منزوی کند. اما اجرای خواسته آمریکا با مشکلات جدی روبه‌روست.
وقتی می‌گویند تروریست‌ها باید بروند، سؤال این است: تروریست کیست؟ و وقتی می‌گویند بروند، به کجا؟». فقط چند ده نفر از این جنگجویان از سوی سازمان ملل به عنوان تروریست معرفی شده‌اند و دولت‌های کشورهای مبدأ اطلاعات محدودی درباره فعالیت‌های اتباع خود در سوریه دارند. دراون می‌پرسد: «و وقتی می‌گویند خارج شوند، به کجا؟ کشورهایشان آنها را نمی‌خواهند». امروزه بیشتر جنگجویان خارجی زیر پرچم هیئت تحریرالشام یا حزب اسلامی ترکستان، گروهی متحد با آن، فعالیت می‌کنند. بیشتر آنها در استان ادلب، منطقه‌ای که HTS در سال‌های پایانی حکومت اسد به عنوان یک دولت کوچک اداره می‌کرد، مستقر هستند.
اخیرا در ادلب، این جنگجویان با موتورسیکلت در خیابان‌های شلوغ برای خرید نان و مواد غذایی رفت‌وآمد می‌کردند و با شنیدن صدای اذان به مساجد می‌رفتند. بسیاری از آنها، به‌ویژه جنگجویانی از آسیای مرکزی، به دلیل ظاهرشان به عنوان خارجی قابل تشخیص بودند. برخی لباس نظامی و برخی لباس معمولی به تن داشتند. آنهایی که حاضر به گفت‌وگو شدند، به دلیل دستور مقامات برای اجتناب از رسانه‌ها، خواستار مخفی‌ماندن هویت خود شدند.
مصطفی، یک جنگجوی فرانسوی که فقط با ذکر نام کوچکش حاضر به صحبت شد، گفت در سال ۲۰۱۳ از پاریس برای مبارزه با نیروهای اسد به سوریه آمد. او ابتدا به گروه کوچکی متشکل از مصری‌ها و فرانسوی‌ها پیوست و سپس به جبهه النصره ملحق شد. محمد کردی، آرایشگر ۳۵ساله در مرکز ادلب، می‌گوید همیشه از مشتریانش می‌پرسد اهل کجا هستند. او می‌افزاید: «از بلاروس، چچن، ازبکستان و جاهای دیگر مشتری داشته‌ایم. گاهی می‌فهمیدیم بعضی از آنها که دیگر به مغازه نمی‌آمدند، کشته شده‌اند».
کارشناسان می‌گویند این جنگجویان به مرور زمان معتدل‌تر شده‌اند، هرچند اغلب همچنان عمیقا محافظه‌کار هستند. عروه عجوب، پژوهشگر دانشگاه مالمو که درباره HTS مطالعه می‌کند، می‌گوید: «اکثریت قریب به اتفاق کسانی که تا زمان پیشروی به دمشق زیر پرچم HTS ماندند، به نوعی مهار شده‌اند». هیچ‌یک از جنگجویان مصاحبه‌شده تمایلی به ترک سوریه نداشتند و از خطر دستگیری یا حتی اعدام در کشورهای خود سخن می‌گفتند. مصطفی، جنگجوی فرانسوی، گفت بازگشت به پاریس برایش ممکن نیست: «در بیشتر کشورهای اروپایی تحت تعقیب هستم». جنگجوی دیگری افزود: «ما جای دیگری برای رفتن نداریم». در حالی که بیشتر جنگجویان مصاحبه‌شده از اجرای تدریجی شریعت حمایت می‌کردند، گروه کوچکی از تندروها بی‌صبر شده‌اند. آنها در شبکه‌های اجتماعی دولت جدید را به غیراسلامی‌بودن، عدم اجرای شریعت و دیدار با رهبران غربی که از نظر ایدئولوژیک مخالفشان هستند، متهم می‌کنند. علی ابوالحسن، کویتی و مقام سابق مذهبی جبهه النصره، در کانال تلگرامی خود نوشت: «مهاجران که زمانی نقطه قوت جولانی بودند، حالا به باری بر دوش او تبدیل شده‌اند. او به محض یافتن جایگزین، آنها را کنار خواهد گذاشت».
خشم تندروها از این باور نشئت می‌گیرد که الشرع با آمریکا و ترکیه برای هدف قراردادن سلول‌های داعش و القاعده همکاری کرده است. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در ماه دسامبر و کمی پس از فروپاشی حکومت بشار اسد گفت: «آنها سال‌ها در ارائه اطلاعات به ما کمک کردند». ماه گذشته، واشنگتن‌پست گزارش داد که دولت جدید سوریه با استفاده از اطلاعات آمریکا، نقشه داعش برای حمله به یک زیارتگاه شیعی در حومه دمشق را خنثی کرد.
برادرید مک‌دونالد، پژوهشگر برنامه XCEPT در کالج کینگز لندن، می‌گوید: «در شبکه‌های اجتماعی پست‌هایی دیده می‌شود که می‌گویند صبرمان در حال لبریزشدن است. برخی از آنها می‌گویند آماده مبارزه با دیکتاتور جدید هستند و می‌پرسند آیا این همان چیزی است که ۱۴ سال برایش جنگیدیم؟». در مسجدی در ادلب، یک جنگجوی اروپایی از گروه منحل‌شده حراس‌الدین، شاخه القاعده، الشرع را به اندازه آمریکا دشمن دانست و گفت: «آنها مختصات ما را به آمریکایی‌ها می‌دهند تا ما را بمباران کنند». الشرع تاکنون شش جنگجوی خارجی را به پست‌های ارشد وزارت دفاع منصوب کرده است؛ حرکتی که کارشناسان می‌گویند برای محافظت از او در برابر کودتاهای احتمالی است، زیرا این افراد پایگاه قدرت مستقلی ندارند. اما این انتصاب‌ها در میان بسیاری از سوری‌ها و پایتخت‌های غربی جنجال‌برانگیز بوده است.
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
