گزارش «شرق» از اختلاف وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست بر سر مرجعیت یک کنوانسیون
طناب‌کشی بر سر «تنوع زیستی»
مشاور رئیس سازمان محیط زیست: موضوع اصلی کنوانسیون تنوع زیستی، حفاظت است نه تحقیقات علمی دستگاه‌هایی که زیر‌مجموعه وزارت جهاد کشاورزی هستند، نهادهای تحقیقاتی به‌شمار می‌روند، سازمان محیط زیست یک سازمان حفاظتی است
سازمان محیط زیست خودش را در کسب مرجعیت «کنوانسیون تنوع زیستی» ارجح از وزارت جهاد کشاورزی می‌‌داند. حالا انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به سازمان محیط زیست منتظر تصمیم هیئت دولت است.
زینب رحیمی: سازمان محیط زیست خودش را در کسب مرجعیت «کنوانسیون تنوع زیستی» ارجح از وزارت جهاد کشاورزی می‌‌داند. حالا انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به سازمان محیط زیست منتظر تصمیم هیئت دولت است.
ایران از سال ۱۳۷۵ و با موافقت مجلس شورای اسلامی به کنوانسیون تنوع زیستی ملحق شده است. از آن زمان مرجعیت بینالمللی این کنوانسیون با وزارت امور خارجه بوده و هم‌زمان انجام برخی امور فنی را سازمان حفاظت محیط زیست بر عهده داشته است تا اینکه در سال ۱۳۹۷ و در دولت حسن روحانی و در زمان ریاست عیسی کلانتری بر سازمان حفاظت محیط زیست، مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به وزارت جهاد کشاورزی محول شد. در همان سال، این مصوبه دولت با اعتراض کارشناسان و متخصصان مختلف محیط زیست همراه شد، اما سازمان محیط زیست علاقه چندانی به کسب این مرجعیت نداشت.
با این‌همه، در چند ماه گذشته سازمان محیط زیست سعی داشته این مرجعیت را به خودش منتقل کند. کنوانسیون تنوع زیستی یک پیمان بینالمللی با هدف حفاظت از تنوع زیستی است که در سال ۱۹۹۲ در جریان کنفرانس ریودوژانیرو در برزیل با حضور سران کشورهای جهان ذیل برنامه محیط زیست ملل متحد تشکیل شد. گفته می‌شود در بیشتر از 95 درصد کشورهای دنیا، سازمان محیط زیست یا وزارت محیط زیست، مرجعیت ملی کنوانسیون تنوع زیستی را عهدهدار است. در تعداد کمی از کشورها، وزارت امور خارجه و فقط در سه کشور از جمله ایران، وزارت کشاورزی عهدهدار مرجعیت ملی این کنوانسیون است.
درخواست ۱۶۰ متخصص از دولت
در سال ۱۴۰۳ بیشتر از ۱۶۰ نفر از استادان دانشگاه و متخصصان محیط زیست ایرانی با نوشتن نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهوری، خواستار انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی از وزارت جهاد کشاورزی به سازمان حفاظت محیط زیست شدند. این کارشناسان معتقدند سازمان حفاظت محیط زیست مرجع ملی همه کنوانسیون‌‌های دیگر مرتبط با تنوع زیستی مثل کنوانسیون تجارت بینالمللی گونههای جانوری و گیاهی در حال انقراض، کنوانسیون گونههای مهاجر و کنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها یا رامسر است.
یک تصمیم اشتباه
حمیدرضا میرزاده، عضو سابق کارگروه ارتباطات و آموزش کنوانسیون تنوع زیستی، با اشاره به اینکه فقط یک اشتباه منجر به واگذاری مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به وزارت جهاد کشاورزی شد، به «شرق» می‌گوید: «در سال ۹۷ بی‌توجهی به مفاد کنوانسیون تنوع زیستی موجب این اتفاق شد. پروتکل ایمنی زیستی به عنوان یکی از پروتکل‌های کنوانسیون تنوع زیستی در حوزه وظایف وزارت جهاد کشاورزی است و متأسفانه به دلیل همکاری مسئولان وقت سازمان محیط زیست که خود را وام‌دار وزارت جهاد کشاورزی می‌دانستند، انتقال مرجعیت به وزارت جهاد کشاورزی رخ داد که اقدام اشتباهی بود».
پروتکل ایمنی زیستی به عنوان یکی از پروتکل‌های ذیل کنوانسیون تنوع زیستی به دلیل ارتباط با محصولات تراریخته در حوزه وظایف وزارت جهاد کشاوزی می‌گنجد و بر همین اساس، مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی هم به وزارتخانه جهاد کشاورزی سپرده شده است؛ موضوعی که حالا مورد مخالفت سازمان محیط زیست است. میرزاده که مسئولیت مشورتی در دفتر ریاست سازمان محیط زیست را هم بر عهده دارد، تأکید می‌کند: «تمام مأموریت‌های در نظر گرفته‌شده در کنوانسیون تنوع زیستی از صدر تا ذیل، بحث حفاظت را مطرح کرده و موضوع حفاظت وظیفه ذاتی سازمان محیط زیست است».
او این‌طور توضیح می‌دهد: «دلیل شکل‌گیری کنوانسیون تنوع زیستی در دهه ۹۰ میلادی در جهان، حفظ تنوع زیستی بود؛ یعنی در موقعیت‌ها و مناطقی که تنوع زیستی بر اثر فعالیت‌های انسانی و سیاست‌گذاری‌های نادرست و رویکردهای اجتماعی و اقتصادی دچار آسیب شده، مورد حمایت قرار گیرد تا ضمن تغییر برنامه‌ریزی‌ها، در راستای جلوگیری از تخریب تنوع زیستی عمل شود و هم‌زمان فعالیت‌های توسعه‌ای و انسانی هم به شکل پایدار ادامه پیدا کند». حمید ظهرابی، معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در روزهای گذشته با اشاره به اینکه این سازمان در سه سطح اکوسیستم، گونه و ژن از تنوع زیستی محافظت می‌کند، تأکید کرده دفتر زیستگاه‌ها، دفتر حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌ها، دفتر زیست‌بوم‌های ساحلی و دریایی، دفتر ارزیابی اثرات زیست‌محیطی، دفتر حفاظت از حیات وحش، دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی با هدف حفاظت از ژن‌های گروه‌های مختلف گیاهان و جانوران و جمعیت این گونه‌ها فعال هستند.
این مقام مسئول در سازمان محیط زیست اضافه می‌کند که در یک فعالیت کشاورزی، هم تنوع اکوسیستمی، هم تنوع گونه‌ای و هم تنوع ژنتیک از بین می‌رود؛ چون هدف اصلی تولید محصول است، در نتیجه تولید کشاورزی و حفاظت تنوع زیستی به صورت روشنی در تضاد هستند. بنابراین سازمان محیط زیست جایگاه مناسب‌تری برای بر عهده گرفتن مرجعیت ملی کنوانسیون تنوع زیستی است.
جهاد کشاورزی چه کرده؟
در سال‌‌های گذشته برخی مسئولان وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به صلاحیت این وزارتخانه برای داشتن مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی، عنوان کرده‌اند این وزارتخانه دارای مراکز تحقیقاتی متعدد، بانک ژن و تعداد پرسنل بیشتر است. اما حمیدرضا میرزاده، مشاور رئیس سازمان محیط زیست، با تأکید بر اینکه مأموریت وزارت جهاد کشاورزی تأمین امنیت غذایی است نه حفاظت از تنوع زیستی، توضیح می‌دهد: «فعالیت‌های جهاد کشاورزی در حوزه زراعت، دامپروری و شیلات بزرگ‌ترین تضاد را با تنوع زیستی دارد.
بنابراین درست نیست وظیفه حفاظت که امری نظارتی و حاکمیتی است، در اختیار دستگاه بهره‌بردار قرار گیرد». او این‌طور ادامه می‌دهد: «موضوع اصلی کنوانسیون تنوع زیستی، حفاظت است نه تحقیقات علمی. دستگاه‌هایی که زیر‌مجموعه وزارت جهاد کشاورزی هستند، نهادهای تحقیقاتی به شمار می‌روند و در امر حفاظت اقدام عملی ندارند؛ درحالی‌که سازمان محیط زیست یک سازمان حفاظتی است. معاونت محیط زیست طبیعی و معاونت محیط زیست دریایی در خدمت حفظ زیستگاه‌های حساس و مهم، جمعیت گونههای گیاهی و جانوری و ژن هستند. حتی در معاونت محیط زیست انسانی هم در قالب ارزیابی اثرات محیط‌زیستی، به حفظ تنوع زیستی مناطق توجه می‌شود. باید سؤال کرد که وزارت جهاد کشاورزی چند بخش یا معاونت دارد که در حوزه حفاظت تنوع زیستی مأموریت داشته باشند؟».
تنوع زیستی در معرض خطر
میرزاده همچنین این پرسش را مطرح می‌کند که وزارت جهاد کشاورزی در چند سال گذشته که مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی را در اختیار داشته، کدام سیاست سازمانی خود را با هدف حفظ تنوع زیستی تغییر داده است؟ او با اشاره به اینکه باقی‌ماندن مرجعیت در وزارت جهاد کشاورزی برای تنوع زیستی ایران خطرناک است، می‌گوید: «مهم‌ترین خطر برای تنوع زیستی، کشاورزی است؛ آن‌هم در کشوری مثل ایران که کشاورزی کم‌بازده بوده و همچنان به شکل سنتی در حال انجام است. هنوز برای افزایش مقدار محصولات، سطح زیر کشت را بالا می‌برند و جهاد کشاورزی در زمینه ورود گونههای غیربومی مثل تیلاپیا و انواع بذر و گیاه به ایران هیچ ابایی ندارد. چنین سازمانی چطور می‌تواند صلاحیت مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی را داشته باشد؟».
بر‌اساس اعلام او، در بیشتر کشورهای دیگر دنیا نیز مسئولیت حفظ تنوع زیستی و مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی با سازمان محیط زیست این کشورهاست و فقط در چند کشور محدود که دپارتمانی مربوط به محیط زیست ندارند یا دپارتمان محیط زیست و جهاد کشاورزی ادغام شده است، دیگر دستگاه‌ها عهدهدار مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی هستند، وگرنه در بیشتر از ۹۰ درصد کشورها سازمان محیط زیست مرجعیت این کنوانسیون را در اختیار گرفته است.
پرونده روی میز هیئت دولت
سازمان محیط زیست اخیرا اعلام کرده است موضوع انتقال مرجعیت از وزارت جهاد کشاورزی به سازمان محیط زیست در جلسات مربوط به کمیسیون تخصصی، کمیسیون فرعی و کمیسیون اصلی زیربنایی و کمیسیون‌های صنعت و محیط زیست دولت مطرح شده و با توجه به تأیید و موافقت کمیسیون تخصصی مبنی بر انتقال مرجعیت به سازمان محیط زیست، موضوع برای تصمیم نهایی در هیئت دولت مطرح خواهد شد. سازمان محیط زیست مدعی است تاکنون وزارت امور خارجه، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی موافقت خود را با این انتقال اعلام کرده‌اند.
به گزارش «شرق»، فارغ از اینکه بسیاری از متخصصان به عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست در امر حفاظت از گونه‌ها و تنوع زیستی انتقاد دارند و معتقدند این سازمان در امر حفاظت ضعیف عمل کرده، اما سپردن مرجعیت یک کنوانسیون محیط‌زیستی به یک دستگاه اجرائی که حفاظت را در شرح وظیفه خود ندارد، یک عقب‌گرد محیط‌زیستی برای کشور است. فارغ از انتقادها به محیط زیست، آگاهیم که جایگاه و وظایف سازمان محیط زیست دست‌کم با اهداف تنوع زیستی تطابق دارد و مناطق حساس و حفاظت‌شده به عنوان یکی از کانون‌های اصلی تنوع زیستی ایران در اختیار سازمان محیط زیست است. بهتر است عملکرد دولت هم در راستای به رسمیت شناختن جایگاه این سازمان و تقویت آن باشد.
