آذربایجان و ارمنستان؛ جبهه‌های جدید تنش برای روسیه
بحران در حیاط خلوت پوتین
بحران تازه میان روسیه و جمهوری‌های سابق شوروی، به ویژه آذربایجان و ارمنستان، نشانه‌ای آشکار از کاهش نفوذ مسکو در منطقه است؛ جایی که زمانی حیات خلوت بی‌چون‌وچرای کرملین به شمار می‌رفت و حالا موجی از تنش و تغییرات ژئوپلیتیک را تجربه می‌کند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
در صحنه‌ای که تا همین چند سال پیش تقریبا غیرقابل تصور بود، شهروندان روسیه، در حالی که آثار ضرب و جرح بر چهره و پیکرشان دیده می‌شود، به اتهامات مختلف در دادگاه‌های جمهوری‌های سابق شوروی محاکمه می‌شوند؛ همزمان با اوج‌گیری تنش میان مسکو و همسایگانش که حتی به یورش پلیس به دفاتر یک رسانه طرفدار کرملین منجر شده است.
زمانی که ولادیمیر پوتین فرمان حمله به اوکراین را در سال ۲۰۲۲ صادر کرد، این جنگ در مسکو به عنوان اقدامی ضروری برای بازگرداندن کی‌یف- شهری که نزدیک به ۷۰ سال زیر سلطه کرملین بود- به مدار روسیه تلقی شد. اما سه سال پس از آن، نه تنها مسکو نتوانسته اوکراین را به زانو درآورد، بلکه شاهد کاهش نفوذ خود در منطقه‌ای است که پوتین همچنان آن را «حیاط خلوت» روسیه می‌داند.
اوج تضعیف جایگاه مسکو، این هفته زمانی آشکار شد که پلیس آذربایجان، سردبیر و مدیر دفتر خبرگزاری اسپوتنیک- وابسته به کرملین- را در باکو بازداشت کرد. اتهامات مطرح‌شده علیه این دو نفر شامل کلاهبرداری و پولشویی بود. برخی رسانه‌های آذربایجانی مدعی شدند این افراد از مأموران سرویس امنیتی روسیه (FSB) هستند.
پلیس آذربایجان همچنین بیش از دوازده شهروند روس را به اتهاماتی مانند قاچاق مواد مخدر و جرائم سایبری دستگیر کرد. این افراد با چهره‌های ورم‌کرده و لباس‌های خون‌آلود به دادگاه آورده شدند؛ گفته می‌شود برخی از آنها پس از حمله روسیه به اوکراین، به آذربایجان گریخته بودند. در واکنش به این تحولات، مسکو به شهروندانش هشدار داد که از سفر به آذربایجان خودداری کنند و مدعی شد «عوامل نامعلوم» در تلاش برای ایجاد شکاف میان دو کشور هستند؛ هشدارهایی که تا پیش از این فقط برای کشورهای «غیردوست» غربی صادر می‌شد.
تیرگی روابط بر سر سانحه هوایی
شعله‌های اختلاف میان این دو کشور در دسامبر گذشته و پس از آن بالا گرفت که آذربایجان، روسیه را متهم کرد به اشتباه یک هواپیمای مسافربری آذربایجانی را هنگام فرود در چچن هدف قرار داده و باعث کشته شدن ۳۸ نفر شده است. پوتین ضمن ابراز تسلیت، مسئولیت این حادثه را نپذیرفت.
در هفته گذشته، پلیس شهر یکاترینبورگ روسیه ده‌ها مرد آذربایجانی را به اتهام ارتکاب چند فقره قتل در فاصله سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱ بازداشت کرد. دو نفر از متهمان اصلی در بازداشتگاه جان باختند و مقام‌های آذربایجانی اعلام کردند این افراد توسط پلیس روسیه تا حد مرگ مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند؛ اتهامی که مسکو رد کرده است.
در پی این تنش‌ها، دولت اقتدارگرای آذربایجان سفر یکی از معاونان نخست‌وزیر روسیه به باکو را لغو کرد و وزارت فرهنگ این کشور نیز تمام برنامه‌های هنری و فرهنگی مشترک با هنرمندان روس را کنار گذاشت.
در شرایطی که مسکو می‌کوشد میان ضرورت واکنش نشان دادن و بیم از دست دادن نفوذ در آذربایجان تعادل برقرار کند، ممکن است کار از کار گذشته باشد. دفتر خبرگزاری اسپوتنیک اعلام کرد دیگر قادر به ادامه فعالیت در باکو نخواهد بود.
«ما استان روسیه نیستیم»
به نوشته تایمز، یکاترینا کوتریکادزه، مجری اپوزیسیون روس-گرجی شبکه تلویزیونی «دوژد»، در یادداشتی نوشت: «جنگ اوکراین به اتفاق آرا تلاشی برای بازسازی امپراتوری و جلوگیری از حق انتخاب همسایه است، اما اقدامات آذربایجان پیامی روشن به مسکو فرستاد: ما استان روسیه نیستیم و یک نکته دیگر؛ ما از تو نمی‌ترسیم.»
در همین حال، پوتین و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، پنجشنبه تلفنی گفت‌وگو کردند؛ تماسی که پس از اعلام کاخ سفید درباره توقف بخشی از ارسال سلاح به اوکراین صورت گرفت. یوری اوشاکوف، مشاور ارشد سیاست خارجی کرملین، این گفت‌وگوی یک‌ساعته را «صریح و حرفه‌ای» توصیف کرد و افزود: «پوتین تاکید کرد که مسکو همچنان به تلاش برای ریشه‌کن کردن علل اصلی جنگ در اوکراین- که به زبان کرملین یعنی دولت غرب‌گرای کی‌یف- ادامه خواهد داد.» اوشاکوف افزود: «روسیه هرگز از این اهداف صرف‌نظر نخواهد کرد.» کرملین همچنین توقف ارسال سلاح‌های غربی به کی‌یف را یکی از شروط آتش‌بس خود دانسته است.
آرایش جدید قدرت در قفقاز جنوبی
آذربایجان تنها کشور مشکل‌ساز برای روسیه در قفقاز جنوبی نیست. ارمنستان، که میزبان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های نظامی روسیه است، پس از آنکه کرملین از حمایت نظامی این کشور در مقابل حملات آذربایجان در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ خودداری کرد، مشارکت خود را در پیمان امنیتی جمعی تحت رهبری مسکو تعلیق کرد. حتی زمانی که آذربایجان منطقه مورد حمایت ارمنستان در قره‌باغ را سال گذشته تصرف کرد، نیروهای حافظ صلح روسیه وارد عمل نشدند؛ اقدامی که بسیاری آن را نوعی خیانت تلقی کردند.
ارمنستان، که زمانی یکی از قابل اعتمادترین متحدان روسیه در جهان پساشوروی به شمار می‌رفت، اکنون به دنبال روابط نزدیک‌تر با اتحادیه اروپا و ایالات متحده است؛ موضوعی که باعث هشدارهای پنهان مقامات روس شده مبنی بر اینکه این کشور نیز ممکن است سرنوشتی مشابه اوکراین پیدا کند. همچنین، ارمنستان سربازان روس را از مناطق مرزی خود با ایران و ترکیه و همچنین از فرودگاه اصلی ایروان اخراج کرده است.
گرجستان؛ استثنایی در قفقاز
گرجستان، سومین کشور سابق شوروی در قفقاز جنوبی، اما شرایط متفاوتی دارد. دولت طرفدار مسکو در این کشور، موفق شد اعتراضات خیابانی گسترده‌ای را که سال گذشته پس از انتخابات و اتهام تقلب در رأی‌گیری آغاز شده بود، تا حد زیادی سرکوب کند. روسیه در آسیای مرکزی نیز با دشواری‌هایی روبه‌روست. قزاقستان، بزرگ‌ترین اقتصاد منطقه، حاضر به حمایت از تهاجم پوتین به اوکراین نشده و حتی تا حد محدودی تلاش کرده به تحریم‌های غرب علیه مسکو پایبند باشد.
بر اساس گزارشی محرمانه از دولت روسیه که در ماه آوریل فاش شد، کشورهای آسیای مرکزی نگاه خود به تاریخ مشترک با مسکو را تغییر داده و به بازنگری در روایت‌های تاریخی روی آورده‌اند؛ از جمله اینکه آموزش زبان انگلیسی را جایگزین زبان روسی در مدارس می‌کنند. این گزارش نتیجه می‌گیرد که مسکو باید «در بازی درازمدت» برای حفظ نفوذ خود تلاش کند.
با این حال، تمرکز پوتین بر جنگ اوکراین باعث شده کرملین گزینه‌های محدودی برای مهار متحدان پیشین خود در منطقه داشته باشد. تاتیانا استانویایا، تحلیل‌گر سیاسی روس، در یادداشتی می‌نویسد: «کرملین واقعا تمایلی به فکر کردن درباره این موضوع ندارد و منابع کافی هم برای مدیریت همزمان چندین بحران در اختیار ندارد.»
آخرین اخبار جهان را از طریق این لینک پیگیری کنید.
