تشریفات مجلل، اهداف معلق

به گزارش گروه رسانه ای شرق،هنگامی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز سه‌شنبه در ریاض فرود آید، با مراسمی باشکوه، کاخ‌هایی زرنگار و چشم‌انداز سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری مورد استقبال قرار خواهد گرفت. اما جنگ ویرانگر در غزه، او را از هدفی که مدت‌ها آرزویش را داشت، یعنی عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل، محروم کرده است.دو منبع آگاه در کشورهای حاشیه خلیج فارس و یک مقام آمریکایی به رویترز گفته‌اند که مقامات ایالات متحده در پشت صحنه، بی‌سر و صدا اسرائیل را برای موافقت با آتش‌بس فوری در غزه تحت فشار قرار داده‌اند؛ آتش‌بسی که یکی از پیش‌شرط‌های عربستان سعودی برای هرگونه ازسرگیری مذاکرات عادی‌سازی است. 

گسترش پیمان ابراهیم در هاله‌ای از ابهام 

استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ در امور خاورمیانه، اخیرا در جمعی در سفارت اسرائیل در واشنگتن اظهار داشت که به‌زودی انتظار پیشرفت در گسترش «پیمان ابراهیم» را دارد. پیمان ابراهیم مجموعه‌ای از توافقات است که با میانجیگری ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری او حاصل شد و به موجب آن کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش، اسرائیل را به رسمیت شناختند. ویتکاف در بخشی از سخنرانی خود گفت: «ما فکر می‌کنیم به‌زودی اعلامیه‌هایی، کم یا زیاد، خواهیم داشت که امیدواریم تا سال آینده به پیشرفت منجر شود.» انتظار می‌رود او ترامپ را در سفر به خاورمیانه همراهی کند. 

با این حال، دو منبع آگاه دیگر معتقدند که مخالفت بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با توقف دائمی جنگ یا تشکیل کشور فلسطین، پیشرفت در مذاکرات مشابه با ریاض را بعید می‌سازد. عربستان سعودی، اسرائیل را به عنوان یک کشور مشروع به رسمیت نمی‌شناسد، به این معنی که دو اقتصاد پیشرفته و قدرت نظامی خاورمیانه، روابط دیپلماتیک رسمی ندارند. حامیان عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل می‌گویند این امر ثبات و شکوفایی را برای منطقه به ارمغان می‌آورد و در عین حال به گفته آنها با نفوذ ایران مقابله می‌کند. 

اولویت‌بندی مجدد در سایه جنگ 

از زمان آغاز جنگ اسرائیل در غزه، برقراری روابط با اسرائیل برای عربستان سعودی، زادگاه اسلام، به موضوعی بسیار حساس تبدیل شده است. به گفته شش منبع دیگری که رویترز برای گزارش خود با آنها صحبت کرده، از جمله دو مقام سعودی و دو مقام آمریکایی، این موضوع که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ محور مذاکرات دوجانبه بود، عملاً از مسائل اقتصادی و سایر امور امنیتی بین واشنگتن و ریاض تفکیک شده است. همه این افراد برای صحبت در مورد گفتگوهای دیپلماتیک حساس، خواستند نامشان فاش نشود. 

دنیس راس، مذاکره‌کننده سابق آمریکایی، می‌گوید: «محمد بن سلمان، ولیعهد و حاکم دوفاکتوی عربستان سعودی، نیازمند پایان جنگ غزه و یک مسیر معتبر برای تشکیل کشور فلسطین است، پس از آن است که دوباره به موضوع عادی‌سازی  روابط با اسرائیل می پردازد.» به گفته این شش منبع، در این میان، واشنگتن و ریاض سفر ترامپ را عمدتاً بر مشارکت اقتصادی و سایر مسائل منطقه‌ای متمرکز خواهند کرد. مقامات هر دو طرف تاکید کرده‌اند که سرمایه‌گذاری‌های پرسود مانند قراردادهای بزرگ تسلیحاتی، پروژه‌های کلان و پروژه های مبتنی بر هوش مصنوعی در دستور کار قرار دارند. 

این رویکرد در گفتگوهای دیپلماتیک بین مقامات سعودی و آمریکایی پیش از این سفر، که اولین سفر رسمی ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری اوست، تثبیت شده است. هدف اعلام‌شده ترامپ، تضمین سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری در شرکت‌های آمریکایی است که بر اساس تعهد اولیه ۶۰۰ میلیارد دلاری ولیعهد سعودی بنا شده است. این پادشاهی ثروتمند، که بزرگترین صادرکننده نفت جهان است، این تشریفات را به خوبی می‌شناسد: میهمان را حیرت زده کن، لطف او را به دست آور. منابع رویترز گفته‌اند که هدف، اجتناب از مین‌های دیپلماتیک و شاید، به گفته یکی از آنها، کسب امتیازاتی از ترامپ در مورد جنگ غزه و پیامدهای آن است. 

رابرت موگیلنیکی، پژوهشگر ارشد موسسه کشورهای عربی خلیج فارس، یک اندیشکده در واشنگتن، می‌گوید: «دولت ترامپ می‌خواهد این سفر یک رویداد بزرگ باشد. این به معنای اعلامیه‌های پر سر و صدا و همکاری‌هایی است که می‌توان آنها را به عنوان امری خوب برای آمریکا معرفی کرد.» او افزود: «عادی‌سازی روابط با اسرائیل بسیار دشوارتر از پهن کردن فرش قرمز برای دونالد ترامپ و اعلام قراردادهای سرمایه‌گذاری است.»

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا از اظهارنظر در مورد هرگونه تفاهم حاصل شده پیش از این سفر خودداری کرد و گفت که ترامپ «در طول این سفرها به دنبال تقویت روابط بین ایالات متحده و شرکای عرب ما در خلیج فارس خواهد بود.» دفتر ارتباطات دولت عربستان سعودی به درخواست اظهارنظر پاسخی نداد. 

تلاش برای دلجویی از پادشاهی 

پیش از آنکه حماس در ۷ اکتبر حملات خود را به اسرائیل آغاز کند – که منجر به کشته شدن ۱۲۰۰ نفر و آغاز حمله ویرانگر اسرائیل به غزه شد – ولیعهد سعودی در حال نهایی کردن یک توافق دیپلماتیک مهم بود: یک پیمان دفاعی با آمریکا در ازای به رسمیت شناختن اسرائیل توسط ریاض. اما ابعاد گسترده کارزار اسرائیل، که منجر به از دست رفتن جان ۵۲ هزار نفر و آواره شدن نزدیک به 2 میلیون نفر در غزه شد، مذاکرات را متوقف و بن سلمان، اسرائیل را به نسل‌کشی متهم کرد. 

دو منبع آگاه در کشورهای حاشیه خلیج فارس گفتند که ترامپ، که از تأثیر بحران طولانی‌مدت غزه بر تلاش‌های عادی‌سازی ناامید شده است، ممکن است از سفر خود برای رونمایی از یک چارچوب آمریکایی برای پایان دادن به جنگ ۱۸ ماهه استفاده کند. آنها افزودند که این طرح می‌تواند یک دولت انتقالی و ترتیبات امنیتی جدیدی برای غزه پس از جنگ ایجاد کند – که به طور بالقوه دیپلماسی منطقه‌ای را تغییر شکل داده و راه را برای مذاکرات عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل در آینده باز می‌کند. 

در تأکید بر دیپلماسی پرمخاطره در جریان، اکسیوس گزارش داد که ترامپ روز پنجشنبه به طور خصوصی با ران درمر، وزیر امور استراتژیک اسرائیل، برای گفتگو در مورد جنگ و مذاکرات هسته‌ای با ایران دیدار کرده است. وزارت امور خارجه آمریکا بلافاصله به سؤالات مربوط به گفتگوهای ترامپ در مورد غزه پاسخ نداد. ترامپ به طور محسوس اعلام نکرده است که به عنوان بخشی از تور منطقه‌ای خود از اسرائیل نیز بازدید خواهد کرد. دو دیپلمات خاطرنشان کردند که رئیس‌جمهور آمریکا اخیراً از صحبت در مورد طرح «ریویرای غزه» خود که با پیشنهاد اسکان مجدد کل جمعیت غزه و مالکیت آمریکا بر این باریکه، جهان عرب را خشمگین کرده بود، خودداری کرده است. 

اقدامات مثبت واشنگتن و نفوذ چین 

در آستانه این سفر، واشنگتن تعدادی اقدام مثبت برای عربستان سعودی انجام داده است. توافق برای توقف بمباران حوثی‌ها در یمن توسط آمریکا، در راستای آتش‌بس عربستان در آنجا است. واشنگتن همچنین مذاکرات هسته‌ای غیرنظامی را از مسئله عادی‌سازی جدا کرده است. پیمان دفاعی متوقف شده عربستان و آمریکا، که در ابتدا به عنوان یک معاهده رسمی در نظر گرفته شده بود، در اواخر دوره ریاست‌جمهوری بایدن به شکل تضمین‌های امنیتی کاهش‌یافته برای دور زدن مخالفت کنگره، احیا شد. سه منبع آگاه گفتند که دولت ترامپ اکنون آن مذاکرات را به همراه گفتگوها در مورد توافق هسته‌ای غیرنظامی از سر گرفته است، هرچند هشدار دادند که تعریف شرایط زمان‌بر خواهد بود. 

سفر ترامپ به عربستان، اولین سفر رسمی دولتی و دومین سفر خارجی او از زمان انتخاب مجددش، پس از شرکت در مراسم تشییع جنازه پاپ فرانسیس در رم است. او همچنین از قطر و امارات متحده عربی نیز بازدید خواهد کرد. دیپلمات‌ها می‌گویند در پس ظاهرنمایی سفرهای ترامپ، تلاش حساب‌شده آمریکا برای اعمال نفوذ مجدد و تغییر شکل ترازهای اقتصادی در منطقه‌ای نهفته است که پکن – رقیب اصلی اقتصادی واشنگتن – به طور پیوسته جای پای خود را در قلب سیستم پترودلار گسترش داده است. اولین سفر خارجی ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری او نیز از ریاض آغاز شد، جایی که او از ۳۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری عربستان رونمایی کرد. 

ترامپ از اعتماد عمیق رهبری عربستان برخوردار است که ریشه در روابط نزدیک در دوره اول ریاست‌جمهوری او دارد – دوره‌ای که با قراردادهای بزرگ تسلیحاتی و حمایت قاطع آمریکا از بن سلمان، حتی با وجود خشم جهانی از قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار، توسط مأموران سعودی در استانبول، تعریف شد. 

پنج مقام اقتصادی گفتند که عربستان سعودی و متحدانش در خلیج فارس اکنون قصد دارند از ترامپ بخواهند تا مقررات ایالات متحده را که به طور فزاینده‌ای سرمایه‌گذاری خارجی را، به ویژه در بخش‌هایی که بخشی از «زیرساخت‌های حیاتی ملی» آمریکا محسوب می‌شوند، منصرف کرده است، تسهیل کند. به گفته این منابع صنعتی، وزرای سعودی در دیدار با مقامات آمریکایی، از فضای کسب‌وکار دوستانه‌تری حمایت خواهند کرد، به‌ویژه در زمانی که چین به شدت به دنبال جذب سرمایه کشورهای خلیج فارس است. 

در حالی که مقابله با رشد اقتصادی چین ممکن است در صدر برنامه‌های سیاست خارجی ترامپ باشد، این امر در عربستان سعودی آسان نخواهد بود. از زمان راه‌اندازی «چشم‌انداز ۲۰۳۰»، چین به بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های این پادشاهی تبدیل شده و بر بخش‌هایی از انرژی و زیرساخت‌ها گرفته تا انرژی‌های تجدیدپذیر تسلط یافته است.