اعتیاد؛ بحران خاموش شهری با چهره‌ای اجتماعی نه مجرمانه
اعتیاد به مواد مخدر در ایران دیگر یک مساله فردی یا صرفا درمانی نیست؛ بلکه به عنوان یک پدیده‌ی اجتماعی چندوجهی، تاثیرات مستقیمی بر نظم شهری، سلامت عمومی و اقتصاد خانواده‌ها گذاشته است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
سیده مریم مظلوم امندانی در یادداشتی برای شرق نوشت: اعتیاد به مواد مخدر در ایران دیگر یک مساله فردی یا صرفا درمانی نیست؛ بلکه به عنوان یک پدیده‌ی اجتماعی چندوجهی، تاثیرات مستقیمی بر نظم شهری، سلامت عمومی و اقتصاد خانواده‌ها گذاشته است.
بر اساس آمارهای رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر، حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در کشور به نوعی از وابستگی مواد مخدر مبتلا هستند و نزدیک به ۶۰۰ هزار نفر از آنان در وضعیت مصرف آشکار یا متجاهر به سر می‌برند. ابعاد مساله در تهران تهران به عنوان بزرگ‌ترین کلانشهر کشور، بیشترین حجم معتادان متجاهر را در خود جای داده است. داده‌های معاونت خدمات اجتماعی شهرداری تهران نشان می‌دهد بیش از ۲۰ هزار معتاد متجاهر به صورت پراکنده در مناطق مختلف شهر، به‌ویژه مناطق ۱۲، ۱۳، ۱۷ و ۱۹ حضور دارند. این رقم در مقایسه با سال ۱۳۹۷ حدود ۲۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد؛ افزایشی که رابطه مستقیمی با تورم، بیکاری، فقر و بحران‌های خانوادگی دارد.
چرخه بازگشت؛ ضعف در بازتوانی
با وجود اجرای طرح‌های مکرر «جمع‌آوری معتادان متجاهر»، آمار بازگشت به مصرف همچنان بالاست. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده توسط دانشگاه علوم توانبخشی و رفاه اجتماعی، نرخ بازگشت معتادان به مصرف مجدد در کمتر از شش ماه پس از ترخیص، حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد است. کارشناسان معتقدند این رقم بالا نشانگر ضعف در بخش بازتوانی اجتماعی است؛ چرا که اغلب معتادان پس از ترخیص، فاقد شغل، حمایت خانوادگی و سرپناه مناسب هستند.
هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی
به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، خسارت سالانه ناشی از اعتیاد به اقتصاد کشور بیش از ۱۲۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود؛ رقمی معادل بودجه سالانه چند وزارتخانه مهم. این هزینه‌ها شامل درمان، آسیب‌های شغلی، جرم‌های مرتبط و هزینه‌های انتظامی و قضایی است. همچنین طبق بررسی‌های سازمان بهزیستی، هر معتاد فعال در جامعه به طور میانگین سالانه بین ۵ تا ۸ میلیون تومان خسارت مستقیم به خانواده خود وارد می‌کند.
از رویکرد انتظامی تا نگاه اجتماعی
در سال‌های اخیر، نهادهای مختلف از جمله شهرداری تهران، بهزیستی و ستاد مبارزه با مواد مخدر، در حال بازنگری در سیاست‌های مربوط به معتادان هستند. کارشناسان بر این باورند که اعتیاد جرم نیست، بلکه بیماری اجتماعی است و باید با رویکرد توانمندسازی، آموزش مهارت، و ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار با آن مقابله کرد. به گفته دکتر مجتبی عبدی، جامعه‌شناس شهری: «جمع‌آوری معتادان اگر بدون برنامه بازتوانی باشد، تنها به جابه‌جایی مشکل منجر می‌شود. شهر نیاز به مراکز کوچک محلی برای درمان و اشتغال دارد، نه اردوگاه‌های بزرگ و موقت.»
تجربه‌های تازه در شهرداری تهران
شهرداری تهران در دو سال اخیر، طرح‌هایی مانند کارگاه‌های مهارت‌آموزی برای بهبودیافتگان، مراکز گذری کاهش آسیب (DIC) و ایجاد پناهگاه‌های موقت با خدمات روان‌درمانی را در چند منطقه راه‌اندازی کرده است. طبق گزارش سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران، میزان بازگشت به مصرف در میان شرکت‌کنندگان این طرح‌ها به کمتر از ۳۰ درصد کاهش یافته است. این آمار نشان می‌دهد که رویکرد انسانی و مشارکتی در مدیریت اعتیاد، اثرگذاری بیشتری نسبت به روش‌های صرفاً انتظامی دارد.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان
۱. ایجاد مراکز کوچک محلی بازتوانی به جای کمپ‌های بزرگ متمرکز
۲. هم‌افزایی بین شهرداری، بهزیستی و بخش خصوصی برای اشتغال بهبودیافتگان
۳. آموزش خانواده‌ها و کارفرمایان در پذیرش و حمایت از افراد بهبود یافته
۴. استفاده از سامانه‌های هوشمند شهری برای پایش و ارائه خدمات به‌صورت هدفمند
جمع‌بندی
تا زمانی که رویکردها از «جمع‌آوری» به «بازگرداندن» تغییر نکند، این بحران ادامه خواهد داشت. اعتیاد در تهران دیگر تنها چهره‌ای در زیر پل‌ها ندارد؛ بلکه سایه‌ای است بر پیکره‌ی اجتماعی شهر. معتادان، بخشی از جامعه‌اند و حل مساله آن‌ها نه با حذف، بلکه با بازسازی اجتماعی و بازگرداندن امید ممکن است.
آخرین اخبار جامعه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
