ماسکها را آماده کنید/ واکسنها به روزرسانی نشده است
با گذشت بیش از چهار سال از پاندمی کرونا، بازگشت دوباره این ویروس در ایران و جهان زنگ خطری را به صدا درآورده است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق ؛ طبق آمار وزارت بهداشت، کرونا بار دیگر صدر بیماری‌های تنفسی در ایران را از آن خود کرده، اما سویه JN.1، زیرشاخه‌ای از ویروس کرونا اُمیکرون، با سرعت انتقال بالا‌تر و با ویژگی فرار از سیستم ایمنی بدن، برخلاف سویه‌های کشنده‌ای مانند ویروس کرونا دلتا، وخامت و مرگ‌ومیر کمتری را به همراه دارد. دکتر علیرضا ناجی، دکتری ویروس‌شناسی و مسئول مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری و کیانوش جهانپور، سخنگوی اسبق وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در این خصوص هشدار می‌دهند که افزایش گردش ویروس در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، به‌ویژه برای سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای، خطر بستری شدن را بالا برده است. ناجی بر ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی و ایزوله شدن در صورت بیماری تأکید و از لزوم پایش ویروس در حال چرخش در ایران اطلاع می‌دهد، همچنین جهانپور از غفلت دوساله در به‌روزرسانی واکسن‌های کرونا انتقاد کرده و خواستار دسترسی گروه‌های پرخطر به واکسن‌های ارتقا یافته است.
موج جدید کرونا، کم‌خطر با سرعت سرایت بالا
علیرضا ناجی، متخصص ویروس‌شناسی با اشاره به گسترده‌ترین سویه کرونا (JN.1) در جهان از احتمال شیوع این نوع سویه در ایران افزود: «ویروس کرونا در ایران شش موج را تجربه کرده است، از موج ششم به بعد، ما در ایران با سویه اُمیکرون و زیرسویه‌های اُمیکرون روبه‌رو هستیم. با شیوع مجدد ویروس کرونا در ایران، وزارت بهداشت می‌بایست طبق پایش‌هایی که انجام می‌دهد و مطابق آمار ژنتیکی ویروس کووید را مورد بررسی قرار دهد تا به‌صورت رسمی بگوید ما با کدام نوع از این ویروس مواجهیم. در حال حاضر گزارش رسمی‌ای در این خصوص که کدام واریانت‌ها داخل کشور در حال چرخش است، مشاهده نشده. اما تصور می‌کنم چیزی خارج از واریانت‌هایی نیست که در حال حاضر در کل دنیا در حال گسترش است.»
علیرضا ناجی، با اشاره به تفاوت‌های اصلی این زیر سویه با سویه‌های اولیه ویروس کرونا اضافه کرد: «در حال حاضر ویروس کرونا جی.ان.وان (JN.1) می‌توان گفت که بیشترین فراوانی و شیوع را در بین تمام واریانت‌های اُمیکرون دارد و به همین علت زیرشاخه‌های مربوط به این سویه بیشتر دیده شده است، از این جهت احتمالاً این سویه در ایران فراگیر شده است. تفاوت اصلی این سویه از کرونا با سویه‌های قبلی برای مثال از نظر وخامت بیماری‌زایی و کشندگی، قابل مقایسه با سویه‌هایی مثل کرونا دلتا و... نیست. طبق آمار‌های منتشر شده توسط وزارت بهداشت و مشاهداتی که در بیمارستان‌ها داریم، فعالیت ویروس کرونا و همچنین ویروس آنفلوآنزا نسبت به فروردین‌ماه سال جاری، افزایش معناداری پیدا کرده است؛ وقتی گردش ویروس افزایش پیدا می‌کند طبیعی است افراد بیشتری درگیر خواهند شد، یعنی تعداد عفونت‌ها بالا رفته و افرادی که حساس هستند، معمولاً کسانی که سن بالا دارند یا بیماری‌های زمینه‌ای دارند ممکن است بیشتر از افراد دیگری نیاز به بستری شدن داشته باشند. اما به‌صورت کلی می‌توان گفت این سویه فرقی با سویه‌های دیگر اُمیکرون ندارد. این سویه‌ای است که برخلاف سویه‌های دیگر وخامت بیشتری از بیماری ایجاد نمی‌کند، همچنین باعث مرگ‌ومیر بالاتری نمی‌شود. این سویه مثل زیرسویه‌های دیگر اُمیکرون است.»
خیز مجدد کرونا با سرعت بیشتری در حال انتقال است
او همچنین در خصوص علت خیز مجدد ویروس کرونا در مقاطع مختلف زمانی پس از واکسیناسیون‌های گسترده در سالیان قبل و با اشاره به ویژگی‌های ویروس کرونا (JN.1 ) و تفاوت آن با سایر سویه‌های کرونا بیان داشت: «هر چند گاهی، با توجه به اینکه سطح ایمنی نسبت به کروناویروس در جهان پایین می‌آید، همین امر سبب می‌شود تا خیز جدیدی از ویروس کرونا را در جامعه مشاهده کنیم. این زیرسویه‌های جدید ممکن است با تغییرات اساسی نسبت به سویه‌های قبلی باشند. برای مثال سویه‌های جدیدی شیوع پیدا می‌کنند که قدرت انتقال و عفونت‌زایی‌شان افزایش معناداری داشته، یعنی سرعت انتشارشان بیشتر از سایر زیر سویه‌هاست یا بتوانند سیستم ایمنی بدن را به‌راحتی دور بزنند. این موارد از عواملی‌اند که باعث می‌شود ما هر از چندگاهی یک خیز از کرونا در جامعه داشته باشیم. گزارش‌های و مستندات جهانی می‌گویند بیشتر ویروس‌هایی که در حال حاضر در چرخش هستند، مربوط به کرونا جی.ان.وان (JN.1) و زیرشاخه‌های مربوط به آن است. البته باید گفت ویروس کرونا (JN.1) ویروس خیلی جدیدی نیست. در واقع زیرشاخه‌ای از گونه اُمیکرون است که اولین بار در آگوست سال ۲۰۲۳ شناسایی شد و در پایان همان سال به گونه‌ای غالب در جهان تبدیل شد. با گذشت بیش از چهار سال از آغاز پاندمی جهانی کرونا و فروکش کردن موج‌های اولیه آن، حالا نشانه‌هایی نگران‌کننده از بازگشت دوباره این ویروس در برخی نقاط جهان دیده می‌شود؛ افزایش موارد بستری، شناسایی زیرسویه‌های جدید و هشدار‌های مقامات بهداشتی، زنگ خطر آغاز موجی تازه را به صدا درآورده است.»
او همچنین در ادامه اضافه کرد: «واریانت‌هایی که در حال حاضر از کووید_19 در حال چرخش هستند، خصوصیات قابل توجهی دارند. برای مثال سرعت انتقال‌پذیری بسیار بالایی دارند، که مشاهده می‌کنیم در یک مقطع کوتاه زمانی تعداد قابل توجهی از افراد را مبتلا می‌کند و انتقال ویروس با سرعت بالایی صورت می‌گیرد. همچنین این سویه فرار از سیستم ایمنی را نیز همراه خود دارد. در نتیجه، این دو خصوصیت باعث می‌شود تا افراد زیادی با درجات ایمنی و در رده‌های سنی متفاوت به این بیماری مبتلا شوند، برای همین است که در جامعه مشاهده می‌کنیم افراد خیلی زیادی تحت تأثیر این ویروس قرار گرفته و مکرر می‌شنویم افراد مختلفی به این ویروس مبتلا شده‌اند، اما همان طور که گفته شد این موضوع نگران‌کننده نیست؛ چراکه در حال حاضر ویروس کرونایی را مشاهده نمی‌کنیم که از کشندگی یا وخامت بیماری برخوردار باشد. البته افراد مختلف با توجه به شرایط و وضعیتی که دارند، می‌توانند در مواجهه با این ویروس واکنش‌های مختلفی را نشان دهند. برای مثال بعضی از افراد که دارای سن بالا هستند یا افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، همگی ممکن است به بیماری‌های سخت‌تری مبتلا شوند که همین امر باعث می‌شود تا بعضی از افراد در بیمارستان‌ها بستری شوند.»
نیاز به به‌روزرسانی واکسن‌های قدیمی
علیرضا ناجی در خصوص کم‌اثر شدن واکسن‌های قدیمی کرونا در برابر سویه‌های جدید این بیماری توضیح می‌دهد: «ایران جزء جوامعی محسوب می‌شود که سطح بالایی از واکسیناسیون را دارد اما این واکسنها، واکسن‌هایی هستند که تقریباً دو سال از تزریق‌شان گذشته است. واکسن‌هایی که برای سویه‌های قدیمی ویروس تولید شدند برای ویروس‌های جدید کرونا که در حال چرخش هستند عملکرد مناسبی ندارد؛ چراکه مدت زیادی از تزریق واکسنها سپری شده و همچنین ویروس‌هایی که در حال حاضر در چرخش هستند، به‌قدری تغییر کردند که ایمنی حاصل از واکسن‌های قدیمی خیلی مؤثر در جلوگیری از ابتلا به بیماری نخواهد بود.» ناجی در خصوص احتیاج به واکسن‌های به روز شده می‌افزاید: «در حدود یک سال و نیم اخیر، واکسن‌های به‌روز شده جدیدی در دنیا تولید شده است. در حال حاضر سازمان‌های جهانی و سازمان‌های بهداشتی در کشور‌های مختلف برنامه‌ای تعبیه کردند تا این واکسن‌های تغییر‌یافته و ارتقایافته حداقل برای افرادی که نسبت به بیماری حساس هستند مانند افرادی که بالای ۶۵ سال سن دارند، یا برای افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند، تزریق صورت گیرد تا ایمنی بیشتری نسبت به ویروس‌های کووید داشته باشند. به هر حال جامعه ما جامعه‌ای است که در سالیان قبل واکسیناسیون شده و از یک ایمنی جمعی برخوردار است. با این حال واکسن‌های زده شده، مدت زمان زیادی از آن‌ها می‌گذرد و در حال حاضر در برابر ویروس‌های جدیدی که ارتقا یافته و تغییر یافته‌اند عملکرد مؤثری در برابر ابتلا به بیماری مانند گذشته ندارند. در حال حاضر سازمان مرکز کنترل بیماری‌ها و سازمان غذا و داروی آمریکا برای مجوز به واکسن‌های ارتقایافته برای افراد زیر ۶۵ سال، گفته است حتماً باید اثربخشی این واکسنها در آن گروه‌های سنی به اثبات برسد. البته نه آزمایش‌های کلاسیک که از ابتدا شروع بشود بلکه آزمایش‌های محدودی که بازدهی واکسنها را در گروه‌های سنی زیر ۶۵ سال را مشخص کند. اما در خصوص افراد بالای ۶۵ سال و یا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند و در خطر بیشتری قرار دارند، کشور‌های مختلف برنامه‌هایی طراحی کردند که مجوز زدن واکسن در این گروه‌ها به صورت محدود داده شده است. در مورد کشور ما، باید وزارت بهداشت در این خصوص فکری کند و بررسی‌های لازم را انجام دهد. ما در کشور همچنان واکسن‌های ارتقا یافته نداریم و اطلاعی نداریم که آیا شرکت‌های واکسن‌سازی ما در صدد این هستند تا واکسن‌های ارتقا یافته‌ای را تولید کنند یا نه؟! به هر حال واکسیناسیون به‌صورت گسترده انجام نخواهد گرفت، بلکه در گروه‌های خاص و در معرض خطر، این واکسن ممکن است زده شود.»
مدت درگیری فرد با بیماری 5 تا 14 روز است
او همچنین با اشاره به ویژگی این زیر سویه به شدت و مدت زمان درگیری فرد با این بیمار اضافه کرد: «با شیوع سویه جدید ویروس کرونا در ایران، بیماری شدیدی دیده نمی‌شود که بخواهیم در این خصوص بگوییم افزایش وخامت بیماری دارد. این بیماری حدوداً می‌تواند بین یک تا دو هفته فرد را درگیر کند. دوره‌ای که فرد می‌تواند ناقل ویروس به دیگران باشد، حدود ۵ تا ۱۴ روز حداکثر می‌تواند باشد. اما این بیماری نمی‌تواند باعث درگیری شدید برای بیمار بشود. این بیماری در اکثر افراد به‌صورت خیلی سبک دیده می‌شود.»
احتیاج جامعه به واکسن‌های ارتقا یافته
کیانوش جهانپور، سخنگوی اسبق وزارت بهداشت، با انتقاد از عدم تولید و یا واردات واکسن‌های ارتقا یافته توسط وزارت بهداشت می‌افزاید: «متأسفانه، نزدیک به دو سال است که در کشور واکسنی به‌روزرسانی نشده است حتی واکسن به‌روزرسانی شده‌ای هم وارد نشده و در حال حاضر هیچ واکسن ارتقا یافته‌ای در دسترس نیست. مجموعه وزارت بهداشت باید برای افراد در معرض خطر این ویروس و افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند و متقاضی استفاده از واکسن هستند، یا طبق توصیه پزشک‌شان برای واکسیناسیون ممکن است ارجاع بشوند، مقدمات و دسترسی این واکسنها را فراهم کند؛ چه از محل واردات واکسن‌های ارتقا یافته و یا حمایت از تولیدکننده‌های قبلی داخلی برای ارتقا دادن واکسن‌هایشان. با توجه به رفتار ویروس از آغاز تاکنون به احتمال زیاد پیش‌بینی می‌شود که دیگر احتیاجی به واکسیناسیون عمومی و فراگیر در سطح ملی یا جهانی نخواهد بود. اما به احتمال زیاد، بر اساس شواهد و مستندات موجود و رفتار ویروس، در گروه‌های پرخطر و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای، احتمال نیاز به دُز‌های یادآور واکسن بسیار زیاد است. در این زمینه، یک غفلت دوساله وجود دارد. اگر امروز، به هر دلیلی، فردی برای دریافت واکسن کرونا ارجاع داده شود یا متقاضی دریافت واکسن ارتقا یافته باشد، متأسفانه در ایران این واکسنها در دسترس نیست. با توجه به اینکه در کشور واکسیناسیون عمومی انجام شده و ۷۰ درصد جمعیت تحت پوشش قرار گرفته‌اند و حداقل شش واکسن در داخل کشور برای مبارزه با این ویروس تولید شده، این وضعیت پذیرفتنی نیست. چنین ظرفیتی هم برای واردات و هم برای تولید داخلی وجود دارد تا حداقل افرادی که متقاضی هستند یا برایشان واکسن تجویز شده، بتوانند آن را در دسترس داشته باشند و از داروخانه‌ها تهیه کنند.
ویروس با واکسن نمی‌میرد
کیانوش جهانپور با اشاره به وجه شباهت این ویروس با سایر بیماری‌های تنفسی در این باره افزود: «علائم کلی، علائم یا نشانه‌هایی هستند که به آن‌ها سندروم یا نشانگان شبه‌آنفلوآنزا می‌گوییم. علائم تنفسی از آبریزش بینی و سرفه، و در کنار آن ممکن است که در برخی از افراد علائم گوارشی مثل حالت تهوع، اسهال یا استفراغ نیز ایجاد شود. این علائم اختصاصی نبوده و نمی‌توان صرفاً از روی علائم مشخص کرد که این ویروس، قطعاً سویه جدید کروناست. علائم با علائم ویروس‌های دیگری که نشانگان مشترک دارند، مثل آنفلوآنزا و یا ویروس‌های دیگر تنفسی مشابه هستند و صرفاً با آزمایش‌های دقیق ویروس‌شناسی و PCR می‌شود تشخیص قطعی داد که فرد مبتلا به کروناست یا خیر، که آن تشخیص قطعی هم الان برای درمان، عموماً لازم نیست.»
جهانپور با بیان بومی شدن ویروس کرونا بیان داشت: «واکسن، ویروس را از بین نمی‌برد. ویروس کرونا تقریباً بومی شده و در سراسر دنیا وجود خواهد داشت. در گذر زمان نیز از بین نمی‌رود بلکه سویه‌های جدید آن ظاهر خواهند شد؛ همان‌طور که در مورد ویروس آنفلوآنزا و ویروس‌های دیگر مانند سرماخوردگی شاهد هستیم، برای ویروس کرونا نیز این روند تکرار خواهد شد. ما دیگر با یک پاندمی مشابه آن‌چه که در ماه‌های نخستین شیوع ویروس کرونا شاهد بودیم مواجه نیستیم، بلکه با طغیان‌هایی هر از گاهی یا حتی اپیدمی‌هایی با علائم خفیف‌تر و عواقب کمتر روبه‌رو هستیم، که به‌صورت بومی در زندگی بشر قرار گرفته‌اند و جزئی از تاریخ و زندگی انسان خواهند بود. همان‌طور که ممکن است در طول سال، افراد به سرماخوردگی یا آنفلوآنزا مبتلا شوند، به کرونا نیز در قالب سویه‌های مختلف مبتلا خواهند شد و این ویروس نیز به مجموعه ویروس‌هایی که در زندگی بشر حضور و بروز دارند، پیوسته است. برای همین نباید انتظار حذف آن از زندگی بشر را داشته باشیم. رفتار ویروس به گونه‌ای است که حذف نخواهد شد، بلکه هر از گاهی، سویه‌های جدیدی از آن بروز خواهد یافت.»
