بحران اوکراین، چهره خاورمیانه پس از آمریکا را نمایان‌تر کرد
تاوان تغییر اولویت‌ها
مانورها و جابه‌جایی‌های نظامیان روسیه در نزدیکی مرزهای اوکراین در هفته‌های اخیر خبر از تهاجمی قریب‌الوقوع می‌داد، جو بایدن رئیس‌جمهوری ایالات متحده، تمام تلاش خود را می‌کرد تا جامعه بین‌المللی را با خود همراه کرده و کمپین رسانه‌ای و سیاسی گسترده علیه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه ایجاد کند.
به گزارش روزنامه شرق، مانورها و جابه‌جایی‌های نظامیان روسیه در نزدیکی مرزهای اوکراین در هفته‌های اخیر خبر از تهاجمی قریب‌الوقوع می‌داد، جو بایدن رئیس‌جمهوری ایالات متحده، تمام تلاش خود را می‌کرد تا جامعه بین‌المللی را با خود همراه کرده و کمپین رسانه‌ای و سیاسی گسترده علیه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه ایجاد کند. دولت او اقدام قابل‌قبولی در صف‌بندی کشورهای اروپایی علیه روسیه انجام داد. در آن‌سوی کره زمین هم استرالیا، ژاپن و کره جنوبی نیز با واشنگتن همراهی کردند. ولادیمیر پوتین هم با سفر به پکن برای شرکت در افتتاحیه المپیک زمستانی نشان داد که در مورد مخالفت با گسترش ناتو، حداقل چین را در کنار خود دارد و برزیل و هند هم حمایت محتاطانه‌تری از مسکو کردند. بااینحال، در خاورمیانه وضعیت متفاوت بود و هیچ دولتی حاضر نشد حمایت آشکاری از آمریکا کند. متحدان و شرکای واشنگتن نسبت به اوکراین دلسوزی کردند و نسبت به ایالات متحده تعهد دارند اما درباره تنش اخیر میان روسیه و اوکراین حاضر نشدند رویکردی آشکار علیه مسکو در پیش گیرند. وب‌سایت فارین‌افرز در مقاله‌ای می‌نویسد که این عدم تمایل برای ایستادگی در کنار آمریکا نشان می‌دهد که چقدر خاورمیانه‌ای که از سوی بایدن رها شده، تغییر کرده است. خارج‌کردن خاورمیانه از فهرست اولویت‌های سیاست خارجی واشنگتن باعث شده تا ایالات متحده دیگر انتظارات شرکای خاورمیانه‌ای خود را برآورده نسازد و این امر عواقبی برای واشنگتن خواهد داشت. برای اینکه به عمق تغییرات ایجادشده در خاورمیانه پی ببریم، کافی است نگاهی به اسرائیل نزدیک‌ترین متحد واشنگتن در خاورمیانه بیندازیم. ایالات متحده و اسرائیل در اواسط ژانویه دور تازه‌ای از رایزنی‌های استراتژیک را برگزار کردند. در این مذاکرات تمرکز روی برنامه هسته‌ای ایران بود که این امری قابل درک محسوب می‌شود. اما با وجود اینکه این مذاکرات در زمانی انجام شد که دولت بایدن برای ایستادگی در برابر فشارهای مسکو علیه کی‌یف، کمپین رسانه‌ای و سیاسی گسترده‌ای راه انداخته بود، هیچ اشاره‌ای به بحران اوکراین در این گفت‌وگوها نشد. در‌واقع، از زمانی که استقرار نظامیان روسیه آغاز شد، اسرائیل سکوت محتاطانه خود را حفظ کرده است و به‌جز پیشنهاد نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل برای میانجیگری بین اوکراین و روسیه -ایده‌ای که از سوی مسکو رد شد- شاهد هیچ اقدام یا موضع‌گیری مهمی از سوی اسرائیل نبودیم. بایدن و بنت در تماسی تلفنی در اوایل ماه فوریه گفت‌وگوی تلفنی داشتند و بر اساس گزارش کاخ سفید، بایدن در این تماس تأکید جدی بر تعهد ایالات متحده به امنیت اسرائیل داشت اما باز هم هیچ اشاره‌ای به امنیت اوکراین نشد. همچنین اخیرا «یائیر لاپید» وزیر خارجه اسرائیل آشکارا با ارزیابی دولت بایدن مبنی بر قریب‌الوقوع‌بودن تهاجم روسیه به اوکراین مخالفت کرده بود. روابط نزدیک اسرائیل با اوکراین هم انگیزه‌ای نشد تا اسرائیل به‌طور جدی در کنار آمریکا و اوکراین و علیه روسیه بایستد. اوکراین جامعه یهودی حدود 300 هزار نفری دارد و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین هم فردی یهودی است اما کارشناسان اسرائیلی استدلال می‌کنند که در بحران اوکراین، اسرائیل باید بی‌طرف بماند.
سکوت کویت
کویت را باید بیشتر وابسته ایالات متحده دانست تا متحد. از زمانی که ایالات متحده، در جنگ اول خلیج فارس در سال‌های 1990 و 1991 کویت را از چنگال صدام‌حسین دیکتاتور عراق آزاد کرد، کویتی‌ها همواره از اولویت‌ها و منافع ایالات متحده در خاورمیانه و دیگر مناطق حمایت کردند. با توجه به شرایطی که کویت تجربه کرده، این کشور در میان تمام کشورهای منطقه باید نسبت به خطرات ناشی از بی‌تفاوتی جامعه بین‌الملل در مورد حمله همسایه بزرگ به همسایه کوچک‌تر آگاه باشد.
بااینحال، زمانی که «شیخ احمد ناصر المحمد الصباح» وزیر خارجه کویت در اواسط ژانویه برای گفت‌وگوی راهبردی با آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده به واشنگتن سفر کرد، دیپلمات کویتی با دقت از موضع‌گیری درباره اوکراین اجتناب کرد. در بیانیه مشترک وزرای خارجه ایالات متحده و کویت هم مانند بازخوانی نشست ایالات متحده و اسرائیل، هیچ اشاره‌ای به بحران اوکراین نشده است. در این کنفرانس مطبوعاتی بلینکن یادآور شد که درباره اوکراین هم مانند دیگر کشورها این اصل کاملا صادق است که «یک کشور نمی‌تواند به‌سادگی مرزهای کشوری دیگر را با زور تغییر دهد». اما وزیر خارجه کویت با وجود آنکه کشورش دهه‌ها قبل این مسئله را تجربه کرده بود، در پاسخ خود از پذیرش آن اجتناب کرد.
فرصتی برای انتقام ولیعهد
سایر متحدان و شرکای استراتژیک واشنگتن در خاورمیانه نیز به‌طور قابل‌توجهی سکوت اختیار کردند. مصر متحد راهبردی دیرینه ایالات متحده است اما از روسیه نیز تسلیحات می‌خرد و برای حفظ ثبات در لیبی به همکاری با مسکو نیاز دارد. مصر علاقه‌ای به موضع‌گیری علیه پوتین در مورد اوکراین ندارد، به‌ویژه در زمانی که دولت بایدن به‌تازگی تصمیم به تعلیق کمک 130 میلیون‌دلاری ایالات متحده به مصر به دلیل عدم تمایل رژیم مصر به دادن آزادی‌های بیشتر به مردم کشورش، گرفته است. (از این نظر، تاکتیک‌های اقتدارگرایانه عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر، به نگاه غیردموکراتیک پوتین نزدیک‌تر است تا ارزش‌های دموکراتیکی که دولت بایدن در تلاش برای متقاعدکردن حکومت مصر به پذیرش آن است). عربستان سعودی هم روابط عمیقی با ایالات متحده دارد و در گذشته متحدی ثابت‌قدم در تلاش برای مهار کمونیسم شوروی در خاورمیانه بزرگ بود. این کشور بارها از ظرفیت خود برای افزایش تولید نفت استفاده کرده است تا هر زمان که ایالات متحده به آن نیاز داشته باشد، قیمت را کاهش دهد. اما عربستان هم در بحران اوکراین حاضر به موضع‌گیری آشکار علیه مسکو نشد.
عربستان می‌داند که در شرایط فعلی بازار نفت، تبعات همه‌گیری کرونا و انتظار اختلال در عرضه انرژی ناشی از جنگ احتمالی در اوکراین، قیمت‌ها را به بالای 90 دلار در هر بشکه رسانده است. اگر روسیه به اوکراین حمله کند، انتظار می‌رود قیمت نفت به 120 دلار هم افزایش یابد و این می‌تواند خبر بدی برای تلاش‌های بایدن برای مهار تورم اقتصاد ایالات متحده پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای در پایان سال 2022 باشد. بااینحال، به نظر می‌رسد ریاض در برابر درخواست‌های متحد آمریکایی خود ایستادگی کرده و حاضر به موضع‌گیری آشکار علیه پوتین نیست.
در کنار کاهش توجه ایالات متحده به عربستان به‌عنوان مهم‌ترین متحد خود در جهان عرب، یکی دیگر از دلایل این امر، عصبانیت محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی از رفتاری است که دولت بایدن با او داشته است. بایدن در جریان مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 بارها از عربستان سعودی انتقاد کرد و پس از پیروزی در انتخابات هم به‌عنوان مجازات محمد بن سلمان برای صدور دستور قتل و قطعه‌قطعه کردن جمال خاشقجی، مخالف سعودی، از دیدار با او اجتناب کرد. اگرچه بایدن تحریم‌هایی که ادعا کرده بود را علیه محمد بن سلمان وضع نکرد اما از معامله با او هم امتناع کرد و این وظیفه را به لوید آستین، وزیر دفاع ایالات متحده محول کرد.
با گذشت حدود یک سال از این رفتارها، به نظر می‌رسد ولیعهد عربستان قصد تلافی دارد. او سپتامبر گذشته، سفر آستین به عربستان سعودی را یک روز قبل از انجام آن لغو کرد و به گفته تعدادی از مقامات ارشد دولت بایدن، منتظر تماس تلفنی رئیس‌جمهوری آمریکا قبل از پاسخ به درخواست‌های دولت او‌ست.
این نشریه آمریکایی در پایان می‌نویسد که عدم حمایت متحدان خاورمیانه‌ای از واشنگتن در قبال بحران اوکراین پارادوکسی را که برای سیاست ایالات متحده در خاورمیانه شکل گرفته بود، نمایان‌تر کرده است. ایالات متحده حتی با وجود اینکه منافع خود را در منطقه کاهش داده که ادعا می‌شد این کاهش منافع می‌بایست امکان توسعه بیشتر ارزش‌های آمریکایی را فراهم کند، اما دولت بایدن با واقعیت‌های ژئوپلیتیکی روبه‌رو شده که او را مجبور به اتخاذ رویکردی جدید می‌کند. هر نیت خوبی که ممکن است ایالات متحده در منطقه داشته باشد، منافعش به‌طور فزاینده‌ای بر ارزش‌هایش اولویت دارد.