جبران ناتوانی با نقض حق شهروندی

تقریبا از اعتراضات به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال 88 بود که روند قطعی و ایجاد اختلال در آنتن دهی خطوط همراه در ایران به شکل جدی در دستور کار دولت‌ها قرار گرفت.

اینترنت؛ گران و بی کیفیت

اوضاع اینترنت در ایران از دید مقامات و مردم به کلی متفاوت است. مقاماتی چون وزیر ارتباطات دولت سیزدهم معتقدند که سرعت اینترنت ایران به شکل محسوسی افزایش پیدا کرده و به عدد 300 مگابایت بر ثانیه رسیده است. سوی دیگر میدان اما مردم، به طعنه، نام این وزارتخانه را در نقشه گوگل به «وزارت قطع ارتباطات» تغییر داده‌اند تا نارضایتی خود از اوضاع را نشان دهند. شبکه‌های اجتماعی هم در ایران همچنان فیلتراند و استفاده از آنان هر روز سخت‌تر می‌شود. در این میان هم مقامات ایرانی، گاه و بی‎‌گاه و به بهانه‎‌های متفاوت از احتمال قطع «اینترنت بین‌الملل» سخن به میان می‌آورده و برای تحقق آن، تلاش هم می‌کنند.

کنکور و امتحان نهایی؛ بهانه‌های تازه قطع اینترنت

تقریبا از اعتراضات به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال 88 بود که روند قطعی و ایجاد اختلال در آنتن دهی خطوط همراه در ایران به شکل جدی در دستور کار دولت‌ها قرار گرفت. اوج این اقدام در سال 98 و در دولت حسن روحانی رقم خورد، جایی که اینترنت برای مدت 11 روز به طور کامل قطع شد. در اعتراضات به جان باختن مهسا امینی هم دولت رئیسی بی سابقه‌ترین و گسترده‌ترین اختلال و فیلترینگ روی اینترنت را به نمایش گذاشت. در این میان، 2 سالی هست که اینترنت به بهانه‌ای غیر از اعتراضات مردمی قطع می‌شود؛ برگزاری کنکور و امتحان نهایی. ماجرا از آن قرار است که وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و علوم توانایی جلوگیری از نشت سوالات امتحانی در شبکه‌های اجتماعی را ندارد و به همین دلیل تلاش می‌کند با قطع اینترنت، امنیت امتحانات را برقرار کنند.

2 بار قطع اینترنت با درخواست آموزش و پرورش

سال 1400 بود که اخبار متفاوتی از تقلب در امتحانات نهایی و کنکور منتشر شد. همان زمان گفته شد که چندین نفر به همین دلیل بازداشت شده‌اند. سال 1401 وزارت آموزش و پرورش و سازمان سنجش برای جلوگیری از تکرار این اتفاقات، راهکار قطع اینترنت را در پیش گرفتند. اینترنت در تیر و دی 1401 به دلیل برگزاری کنکور و امتحانات نهایی قطع شد. تلاش سازمان سنجش قطع اینترنت بین‌الملل در سراسر ایران بود و همین درخواست را هم به شورای امنیت کشور ارائه کرد اما این شورا فقط با قطع اینترنت در حوزه برگزاری آزمون موافقت کرد، آن هم برای مدت زمان 5 ساعت، اما در عمل، به جای همان حوزه، اینترنت بخش‌های وسیعی از شهرهای مختلف ایران برای حدود 9 ساعت قطع و با اختلال جدی مواجه شد. اتفاقی که بازهم مانع تقلب نشد به طوریکه شاهد اخبار مختلفی درباره انتشار سوالات در فضای مجازی بودیم.

موضع دوگانه وزارت آموزش و پرورش

تجربه قطع مقطعی اینترنت در سال 1401 از قرار معلوم به مذاق وزارت آموزش و پرورش خوش آمده چراکه این وزارتخانه در سال جاری هم خواستار تکرار این مساله شده است. امروز، 24 اردیبهشت، محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش در اظهاراتی از مطالبه این وزارتخانه برای قطعی 35 دقیقه‌ای اینترنت در 11 روز برگزاری امتحانات نهایی سخن گفت و از رایزنی بر سر این مساله با نهادهای مربوطه خبر داد. این اظهارات به سرعت با واکنش رضا مراد صحرایی، سرپرست این وزارتخانه مواجه شد. او گفت که این موضوع بررسی شده اما درباره آن تصمیم‌گیری نشده است. با این حال شنیده‌ها حاکی از آن است که احتمالا در این دور از امتحانات هم، همزمان با برگزاری آزمون، دست کم شاهد اختلال روی اینترنت همراه خواهیم بود.

تکذیب وزارتخانه «بی اختیار»

با انتشار اظهارات مقامات آموزش و پرورش درباره قطعی اینترنت همراه در روز برگزاری آزمون و در حوزه‌های مشخص شده، مدیر روابط عمومی وزارت ارتباطات در شرایطی به تکذیب ماجرا پرداخت و تاکید کرد که «حتی یک دقیقه هم قطعی اینترنت نخواهیم داشت» که سال گذشته هم چنین تکذیبی صورت گرفته بود اما بازهم شاهد قطعی اینترنت بودیم. سابق بر این و در زمان‌های قطعی اینترنت در ایران، وزارت ارتباطات رسما از بی اختیاری خود در این موضوع سخن گفته بود. سال 1401 هم که در زمان برگزاری کنکور و امتحان نهایی اینترنت قطع شده بود، تصمیم از سوی شورای امنیت کشور گرفته شده بود و وزارت ارتباطات در بهترین حالت، فقط مجری تصمیم اخذ شده بود. جالب آنکه وزیر ارتباطات در 6 ماه گذشته، در مواجه با پرسش‌ها درباره فیلترینگ و قطعی‌های اینترنت در شهرهایی که شاهد اعتراضات مردمی بودند، از بی اختیاری خود و وزارت ارتباطات گفته بود.

اینترنت؛ حق شهروندی

از سال 1390، «اینترنت» و «دسترسی آزادانه» به آن، به عنوان یکی از حقوق بشر از سوی سازمان ملل متحد شناسایی شده است.

امروزه «دسترسی آزاد به اینترنت»، یکی از مصادیق «حق دسترسی آزاد به اطلاعات» محسوب می‌شود. این حق در منشور ملل متحد، اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاقنامه حقوق مدنی – سیاسی، «حق دسترسی آزاد به اطلاعات» را به رسمیت شناخته‌ شده است. در قوانین ایران هم چنین موضوعی به چشم می‌خورد. مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی از حق دسترسی به «وسایل ارتباط جمعی نظیر رادیو و تلویزیون» گفته که به طریق اولی می‌توان اینترنت را هم در زمره این حقوق دانست. منشور حقوق شهروندی هم در مواد ۳۳ و ۳۴ و ۳۵ از حق «دسترسی آزادانه و بدون تبعیض» به اینترنت، «تجارت الکترونیک و فرصتهای آموزشی و توانمندسازی کاربران» و «برخورداری از فناوری‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی» گفته اما از قرار معلوم در ایران، چندان عزمی برای اجرای این حقوق نیست به طوریکه در سال‌های گذشته دست کم 11 بار اینترنت در ایران به طور کامل قطع شده است.

تبعیض میان شهروندان

قطع اینترنت همراه در حوزه‌های برگزاری آزمون، حتی برای چند دقیقه، موجب ایجاد تبعیض میان شهروندان خواهد شد به طوریکه افراد ساکن در این مناطق با محدودیتی مواجه می‌شوند که دیگر شهروندان با آن مواجه نیستند. این در حالیست که قانون اساسی جمهوری اسلامی در بند 9 اصل 3 رسما «تبعیض ناروا» را ممنوع کرده است. همچنین ماده 4 قانون آیین دادرسی کیفری، «هرگونه اقدام محدود کننده و سالب آزادی» را جز به «حکم قانون و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضائی» ممنوع کرده است. این درحالیست که هیچ قانونی در ایران اجازه قطع اینترنت را به هیچ نهادی، حتی در زمان شکل‌گیری اعتراضات یا برگزاری کنکور نداده از این رو اقدامات صورت گرفته از دید حقوق‌دانان، در زمره تبعیض و نقض قانون است و دارای مجازات. اما از قرار معلوم نه مجلس عزم پیگیری این حق را دارد و نه دیگر نهادهای متولی.