زنده رود در انتظار تدبیر

فاطمه شفیعی-سردبیر ویژه نامه شرق اصفهان:   ماجرای غم انگیز خشکی زاینده رود از سال 1379 کلید خورد و تا  امروز ادامه دارد، هر روز نیز اوضاع وخیم تر می‌شود. یکی از دلایل اصلی خشکی رودخانه انتقال آب به استان های همجوار برای تامین آب شرب، کاهش بارش  و... بوده است .

خشکی زاینده رود اثرات جبران ناپذیری برای اصفهان بر جای گذاشت. پدید آمدن فرونشست و  فرو چاله‌های عمیق در اقصی نقاط استان تبدیل به یک مسئله ملی شد. حدود 400 هزار واحد مسکونی، بیمارستان، ایستگاه آتش‌نشانی، مراکز دولتی و صنعتی، صدها مدرسه و مسجد، آثار و ابنیه تاریخی، ملی و ... با خطر فرو نشست و فرو چاله مواجه هستند.

خشک شدن چشمه تغذیه کننده آبخوان اصفهان و برداشت از منابع آب زیر زمینی، مهم‌ترین عامل قطعی جریان زاینده رود است که فرونشت را تشدید می‌کند. به گفته کارشناسان برای توقف فرونشست، راهی به جز کنترل برداشت آب‌های زیر زمینی  و تغذیه آبخوان زنده رود وجود  ندارد. این خشکی طولانی مدت رودخانه، آسیب جدی به پیکره جامعه اصفهان وارد کرده و بر شیوع افسردگی در برخی مناطق تاثیر نبوده است .

مردم اصفهان از دیر باز در کنار این رودخانه، شادی و سرزندگی را نسل اندر نسل تجربه کرده‌اند. امروز پدیده خشکسالی اثر منفی در روحیه سرزندگی شهر بر جای گذاشته است .

خشکی رودخانه عامل کسادی بسیاری از کسب‌وکارها در حوزه گردشگری نیز بوده است‌ زیرا با خشک شدن جریان رودخانه از تعداد گردشگران و توریست‌هایی که مقصدشان اصفهان بوده، کاسته شده است .

زاینده‌رود به طول بیش از ۴۰۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که نه تنها تامین کننده آب شرب، کشاورزی و صنعتی با جاذبه گردشی و تفریحی بالا  می باشد  بلکه زیستگاه  میلیون ها  موجود زنده کوچک و بزرگ از آبزیان، پرندگان، چرندگان، انواع گیاهان و ... است که بدون رود می‌میرند. متاسفانه تاکنون خیلی از این موجودات از بین رفته‌اند.

پرندگان مهاجر، زاینده رود را برای استراحت در مسیر انتخاب نموده که  به خاطر بازگشایی موقت و قطعی رودخانه که برای این مهاجران غیر طبیعی است بسیاری از این پرندگان در مسیر زاینده رود تلف می شوند به طوری که از حدود 12 تا 16 سال گذشته تاکنون تعداد گونه‌های بستر رودخانه تا تالاب گاوخونی از بیش از 50 گونه به 5 گونه کاهش یافته است. مرگ غم انگیز این موجودات فقط به خاطر  باز و بسته شدن فصلی زاینده رود  هر سال رقم می‌خورد .

و اما خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی یکی از بزرگترین معضلات و بحران هایی است که خشکی زنده رود به همراه داشته است .تالاب ثبت شده گاوخونی در کنوانسیون بین المللی رامسر، زیستگاه بسیاری از پرندگاه مهاجر است که قابلیت جذب گردشگران محیط زیستی را دارد و منبع تولید بسیاری از گیاهان دارویی است. این تالاب همچنین اثر زیادی در جذب کربن، کاهش آلاینده ها و تعدیل آب و هوا دارد. 

تغذیه آب زیر زمینی و قنوات در استان های مجاور به دلیل خشکی تالاب متوقف شده است. تجربه در جهان نشان می‌دهد خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها، باعث انتشار ریزگردهای مسموم و شیوع بسیاری از بیماری‍‌ها برای ساکنان اطراف تالاب می‌شود.

به دلیل خشــکی زاینده رود و بــه دنبال آن تالاب گاوخونی،  اصفهان طی دو ســال گذشــته فقط یک روز هوای پاک را تجربه  اســت و 121 روز دیگر به علت گرد و غبار شرایط بحرانی را پشت  سر گذاشته اســت. اثر کاهندگی آلودگی تالاب گاوخونی از میان  رفته، صد هزار هکتار از اراضی کشــاورزی کشــت نشده، 40 کانون گرد و غبار به اســتان اضافه شــده و 90 کانون ســالک در  استان به دلیل خشکسالی به وجود آمده است. این موارد بخشی  از اثرات خشــکی رودخانه در طول این سالهاســت که ســرمایه  اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، میراثی  و حتی وضعیت آب شــرب اصفهان را دچار خطر جدی کرده اســت. و همیشه این  بحران  در مدیریت  غلط می خورد.

حل معضل خشکی زاینده رود  نیاز به یک نگاه فرا استانی و ملی دارد  و تنها پروژه ای که اکنون،  نور امیدی تازه برای رفع مشکل تامین آب  صنایع  استان  در حال اجرا می باشد، پروژه انتقال آب از دریای عمان است که توسط شرکت فولاد مبارکه، شرکت پالایش نفت اصفهان و برخی دیگر از صنایع استان  در حال اجرا است و قرار است برداشت آب این صنایع از زاینده رود را به صفر برساند.

اما مشکل جاری شدن زاینده رود و آب شرب اصفهان، تاکنون فقط به صورت طرح و برنامه های کاغذی میان استانداری ، شهرداری ، آب منطقه ای و سازمان ها و ارگان های دیگر رد و بدل شده  و به نتیجه‌ای جدی نرسیده است.

از بین رفتن بسیاری از اراضی کشاورزی و صدمات فراوان به کشاورزان استان اصفهان از پیامدهای تلخی خشکی زاینده رود است که  امید می‌رود با تدبیر و برنامه‌های عملیاتی از سوی مدیران و نمایندگان مجلس شاهد بازگشایی دائمی این رود کهن باشیم.