نگاهی به 3 دهه پرتاب ماهواره به فضا:
صنعت فضایی ایران هنوز در مدار نمایش است
شش دهه از نخستین گام‌های ایران در مسیر دستیابی به فناوری فضایی می‌گذرد؛ مسیری که با امید به حضور در جمع قدرت‌های فضایی آغاز شد اما امروز همچنان میان نمایش پرتاب‌ها و فقدان بهره‌برداری واقعی از داده‌ها سرگردان است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
نخستین تماس ایران با فناوری فضایی به اواخر دهه ۴۰ خورشیدی بازمی‌گردد؛ زمانی که کشور با عضویت در سازمان بین‌المللی ارتباطات ماهواره‌ای (اینتل‌ست) به جمع بهره‌برداران از خدمات فضایی پیوست. در دهه ۵۰، فعالیت ایران به تأسیس چند ایستگاه گیرنده تصاویر ماهواره‌ای محدود ماند و در دهه ۷۰، نخستین پرتابه‌های زیرمداری با همکاری وزارت علوم و وزارت دفاع مورد آزمایش قرار گرفتند. همین تجربه‌های ابتدایی زمینه‌ساز گام بزرگ‌تری شد: ورود رسمی ایران به ساخت ماهواره در دهه ۸۰.
در سال ۱۳۸۴ با تشکیل شورای عالی فضایی و تأسیس سازمان فضایی ایران، برنامه فضایی کشور شکل رسمی‌تری به خود گرفت. همان سال، ماهواره «سینا-۱» با همکاری شرکت روسی پالیوت و مشارکت صاایران ساخته و با موفقیت به فضا پرتاب شد. ایران در آن زمان به عنوان چهل‌وسومین کشور دارنده ماهواره در جهان معرفی شد. مأموریت سینا، سنجش از دور و ارسال داده‌های مخابراتی بود و هدف آن استفاده از اطلاعات فضایی در حوزه‌هایی مانند کشاورزی و مدیریت بحران عنوان شد؛ اما هیچ گزارش رسمی درباره بهره‌برداری از داده‌های آن منتشر نشد. امروز کارشناسان می‌گویند سینا-۱ به زباله فضایی تبدیل شده است.
از آن زمان تاکنون، 18 ماهواره ایرانی تاکنون رونمایی و پرتاب شده‌اند که 7 ماهواره آن پرتابشان ناموفق بوده و چند ماهواره دیگر هم بعد از پرتاب سقوط کرده‌اند. همچنین تعدادی هم که پرتاب آنها موفق اعلام شده، سرنوشت بعد از پرتابشان مشخص نشده و تاکنون هیچ اطلاعات عمومی از اینکه از داده‌های آنها چه استفاده‌ای شده منتشر نشده است. در واقع مهم‌تر از آمار پرتاب‌ها، پرسشی است که هنوز بی‌پاسخ مانده: داده‌های این ماهواره‌ها چه نقشی در اقتصاد و حکمرانی کشور ایفا کرده‌اند؟
بسیاری از این پرتاب‌ها اگرچه از منظر فنی پیشرفت محسوب می‌شوند، اما از نظر اقتصادی و کاربردی تأثیر چندانی نداشته‌اند. ایران هنوز فاقد بخش پایین‌دستی صنعت فضایی است؛ یعنی حلقه‌ای که داده‌ها و فناوری‌ها را به کاربردهایی نظیر کشاورزی دقیق، پایش محیط‌زیست، مدیریت منابع آب یا ارتباطات اضطراری متصل می‌کند.
به گفته وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، تمرکز اصلی دولت‌ها بر ساخت و پرتاب ماهواره بوده و «هنوز زیست‌بوم بهره‌برداری از داده‌های فضایی شکل نگرفته است». او معتقد است سیاست‌گذاری‌ها باید از نمایش فناوری به سمت توسعه خدمات فضایی کاربردی برای مردم تغییر مسیر دهد.
در کنار این تلاش‌ها، پروژه‌های بلندپروازانه‌تری نیز در دهه‌های گذشته مطرح شد؛ از رؤیای ارسال انسان به فضا تا اعزام موجودات زنده به مدار زیرمداری. در سال ۱۳۸۸، کاوشگر-۳ با محموله‌ای شامل موش صحرایی، دو لاک‌پشت و چند کرم به فضا پرتاب شد که سرنوشت همه آنها نابودی در مسیر بود. سه سال بعد، در ۱۳۹۱، کاوشگر «پیشگام» به همراه یک میمون به ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری زمین فرستاده شد. در حالی که مسئولان از بازگشت موفق فضاپیما خبر دادند، ابهامات درباره هویت میمون بازگشته باعث شد این مأموریت نیز بیش از آنکه علمی باشد، جنبه نمایشی پیدا کند.
امروز، پس از نزدیک به دو دهه از آغاز برنامه فضایی رسمی، ایران هنوز با فاصله‌ای چشمگیر از رقابت جهانی در مدار زمین حرکت می‌کند. پرتاب‌های متعدد انجام شده، اگرچه نمادی از توان مهندسی داخلی‌اند، اما در غیاب یک اقتصاد فضایی فعال و بهره‌برداری از داده‌ها، بیشتر به یادمان پرتاب‌های نمادین می‌مانند تا دستاوردهای واقعی توسعه.
آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.
