پس‌انداز خرد ایرانی‌ها بر بستر طلا؛ فرصتی برای حفظ ارزش پول
به گفته کارشناسان و فعالان حوزه طلای دیجیتال، بازار سنتی طلا در ایران تنها لباسی دیجیتال بر تن کرده‌است. در این میان، طلای آنلاین فرصتی برای ایجاد پس‌اندازی امن، شفاف و در دسترس برای میلیون‌ها ایرانی است؛ به‌ویژه آن دسته از خانوارهایی که با دارایی‌های کمتر از یک گرم پیش‌تر امکان سرمایه‌گذاری نداشتند. در عین حال نوآوری پلتفرم‌های مانند میلی از جمله تک‌نرخی شدن خرید و فروش و کاهش کارمزد، باعث استقبال گسترده مردم از این پلتفرم‌ها شده‌است.
بیست‌ودومین رویداد فیناپ با موضوع طلای دیجیتال، پنج‌شنبه ۲۷ شهریورماه برگزار شد. در ابتدای این رویداد، فیناپ پلاس، پنل «طلای دیجیتال و بازار ایران، پناهگاهی در عصر تورم و رکود» با حضور مصطفی اکرمی، مدیرعامل میلی برگزار شد.
در ابتدای این نشست، شهرام شریف، کارشناس معاملات اقتصادی آکادمی سامان، با طرح این پرسش که آیا در شرایط نااطمینانی و رکود، لایه دیجیتال می‌تواند فرصتی برای ایران ایجاد کند، به بررسی جایگاه طلا به عنوان ابزاری تاریخی برای سرمایه‌گذاری پرداخت. او با اشاره به مدل‌های اقتصادی شکل‌گرفته در جهان توضیح داد که «دیجیتال گلد» چه تعریفی دارد و در ایران چه مسیری طی می‌شود. او پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا در کشور را نمونه‌ای از این روند دانست که هم فرصت‌هایی ایجاد کرده‌اند و هم ریسک‌هایی در پی داشته‌اند.
شریف با بیان اینکه بیش از ۱۷ میلیون نفر در ایران از پلتفرم‌های آنلاین طلا استفاده می‌کنند، اظهار کرد: حدود ۹۰ درصد کاربران این پلتفرم‌ها با خریدهای خرد کمتر از یک گرم وارد بازار شده‌اند، در حالی که پیش‌تر امکان حضور در مسیر سرمایه‌گذاری برایشان فراهم نبود. یکی دیگر از مزیت پلتفرم‌های آنلاین طلا این است که درحالی‌که صندوق‌های ETF طلا در بورس، تنها در زمان معاملات بورسی فعال هستند، پلتفرم‌های طلا به صورت شبانه‌روزی فعالیت دارند و این تفاوت مزیتی مهم برای کاربران محسوب می‌شود.
دولت‌ها مانع گسترش بیش از حد اکوسیستم طلای آنلاین می‌شوند
امیرحسین خالقی، پژوهشگر اقتصاد سیاسی در ادامه با اشاره به جایگاه ویژه طلا در اقتصاد عنوان کرد: این فلز در تاریخ همواره تحت نظارت و محدودیت قرار گرفته‌است. مروری بر اقتصاد جهان نشان می‌دهد که از سال ۱۸۷۰ که استاندارد طلا تعریف شد، این فلز به‌عنوان پول مورد استفاده بود و پس از آن، دولت‌ها بزرگ‌ترین سرقت را از طریق حذف این پول سالم مرتکب شدند. در حالی‌که پول همواره واسطه مبادله بوده، طلا در این نقش موفق عمل کرده‌است. از سال ۱۸۲۱ و با تصمیم بریتانیا، طلا به‌طور رسمی وارد چرخه مبادلات شد، اما با آغاز جنگ جهانی اول و جایگزینی پول فیات، روند طلازدایی آغاز شد و دولت‌ها با دخالت مستقیم، ارزش و ثبات تمدن اقتصادی را خدشه‌دار کردند.
وی با تاکید بر اینکه طلا برخلاف پول فیات امکان چاپ بی‌پایان ندارد، اظهار کرد: این ویژگی طلا، آن را به یکی از معدود دارایی‌هایی بدل کرده که می‌تواند عرضه خود را در طول زمان حفظ کند. در قرن بیستم، کنار گذاشتن طلا از جایگاه پولی همزمان با بزرگ‌ترین جنگ‌های تاریخ بشر رخ داد و اکنون این پرسش مطرح است که آیا دولت‌هایی که رشد خود را مدیون پول فیات هستند، حاضر خواهند بود دوباره به طلا بازگردند یا خیر.
خالقی پیش‌بینی کرد پلتفرم‌های طلا به گونه‌ای طراحی شده‌اند که هیچ‌گاه بیش از اندازه بزرگ نشوند، زیرا دولت‌ها مانع گسترش بیش از حد این اکوسیستم خواهند شد. وی توضیح داد: هرچند به لحاظ نظری امکان بازگشت به استاندارد طلا وجود دارد و حتی می‌تواند راهکاری برای مقابله با ابرتورم فعلی کشور باشد، اما انگیزه سیاسی لازم برای اجرای چنین رویکردی در ایران وجود ندارد.
تغییر ماهیت کالاهای فیزیکی در عصر دیجیتال
در ادامه، نیما امیرشکاری، صاحب‌نظر حوزه فناوری‌های مالی، با بیان اینکه پس از ورود به عصر دیجیتال، هر کالای فیزیکی به نمونه‌ای دیجیتال تبدیل شده است، اظهار کرد: طلا و فلزات ارزشمند نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌اند و اکنون در قالب «دیجیتال گلد» و ابزارهای متنوع مالی همچون گواهی سپرده طلا، طلای گرمی، توکن طلا و طلای کریپتو عرضه می‌شوند. به تناسب رشد فناوری، ریسک‌های این ابزارها نیز تغییر کرده و همان‌طور که روش‌های هک، جعل و سوءاستفاده دیجیتال گسترش یافته، مخاطرات سرمایه‌گذاری در این حوزه نیز افزایش یافته‌است.
او با مرور تاریخچه طلا در ایران یادآور شد: از دوران قاجار، استانداردهای سکه طلا و حتی سکه‌های مسی وجود داشته که نسبت‌های آنها در گذر زمان تغییر می‌کرد و درنهایت تومان به عنوان واحد هزار دینار تثبیت شد. این روند تاریخی نشانه‌ای است از اینکه طلا همواره در مرز میان کالا، سرمایه و پول قرار داشته‌است. طلای آنلاین نیز ادامه همین مسیر تاریخی است؛ ابزاری که به دلیل شرایط سیاسی و تورم می‌تواند هم به‌عنوان سرمایه‌گذاری مطرح باشد و هم در برهه‌هایی به پول رایج تبدیل شود.
۹۰ درصد کاربران پلتفرم‌های طلا، کمتر از ۱ گرم سرمایه دارند
در بخش دیگری از این نشست، مصطفی اکرمی، مدیرعامل میلی، با تاکید بر شرایط خاص ایران اظهار کرد: وضعیت فعلی کشور باید به‌طور ویژه مورد توجه قرار گیرد، چراکه ایران در مقایسه با بسیاری از نقاط جهان، مسیر متفاوتی را طی می‌کند. صنعت طلا در کشور نه‌تنها یک حوزه اقتصادی، بلکه یک هنر با سابقه ۷۰۰ ساله است که در بازار نیز به شکل صنفی مبادله می‌شود. اتفاقی که امروز در حال وقوع است، تنها دیجیتالی شدن همان بازار سنتی است تا خرید و فروش آسان‌تر شده و پس‌اندازی امن با ویژگی‌هایی چون شفافیت و امنیت در فضای دیجیتال ایجاد شود.
او در ادامه با یادآوری تجربه‌های تلخ گذشته توضیح داد: از حدود هشت سال پیش و با ماجرای سکه ثامن، موضوع فروش آنلاین طلا به دغدغه‌ای جدی تبدیل شد. از این رو در سال ۱۳۹۹ اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی ضوابط مشخصی برای این فعالیت تدوین کرد که پس از بررسی در اتاق اصناف و هیئت مقررات‌زدایی وزارت اقتصاد، در نهایت در هیئت‌وزیران به تصویب رسید. بنابراین فروش آنلاین طلا چه در زمینه مصنوعات و چه طلای آب‌شده، چهارچوب قانونی مشخصی دارد، هرچند با توجه به گذشت زمان، نیازمند بازنگری و به‌روزرسانی است.
مدیرعامل میلی با اشاره به برخی دغدغه‌ها از جمله خالی‌فروشی، رشد میلیونی کاربران و افزایش توجه به طلا به دلیل رشد قیمت آن، اظهار کرد: تعریف طلای آب‌شده در بازار اشکال مختلفی دارد. طلای آب‌شده‌ای که در بازار تولید می‌شود و ماهیت اولیه دارد، در این پلتفرم‌ها عرضه نمی‌شود و آنچه به دست مشتریان می‌رسد در قالب پلاک یا مصنوعات است. در بازار ایران از ۱۰۰ میلی‌گرم به بالا امکان تولید مصنوعات وجود دارد و هرچه فناوری ساخت پیشرفته‌تر شود، تولید مصنوعات کوچک‌تر با قیمت پایین‌تر نیز ممکن خواهد بود.
اکرمی با بیان اینکه در فرآیند تولید و تحویل طلاهای کم‌وزن، چالش‌هایی وجود دارد، توضیح داد: هرچه وزن طلا کمتر باشد، کارمزد آن بالاتر می‌رود و گاه ارزش تولید با میزان کارمزد همخوانی ندارد. به همین دلیل اگرچه امکان تحویل طلا در اندازه‌هایی مانند ۱۰۰ سوت وجود دارد، اما از نظر منطقی برای کاربر مقرون‌به‌صرفه نیست. بسیاری از کسانی که یک گرم یا کمتر طلا می‌خرند، اساسا قصد تحویل فیزیکی ندارند و هدف اصلی آنها حفظ ارزش پولشان در برابر تورم است.
وی در تشریح مزیت‌های دیجیتالی شدن بازار طلا اظهار کرد: شفافیت، سهولت و دسترسی‌پذیری از مهم‌ترین ویژگی‌های این روند است. در جامعه امروز بخش بزرگی از مردم که ۹۰ درصد آنان دارایی کمتر از یک گرم دارند، هیچ برنامه جدی برای سرمایه‌گذاری در اختیار ندارند. بسیاری از خانوارها درآمد ماهانه خود را به‌سرعت مصرف می‌کنند و اگر هم بتوانند مبلغی را سرمایه‌گذاری کنند، معمولا برای هزینه‌های سال بعدشان است. از این رو، وجود ابزاری که به آنها امکان دهد ارزش پول خود را در طول ماه حفظ کنند، دستاوردی ارزشمند به شمار می‌رود.
مدیرعامل میلی با ارائه مثالی توضیح داد: اگر از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ فردی با حداقل حقوق وزارت کار، در ابتدای هر ماه از طریق پلتفرم‌های طلا اقدام به خرید و در پایان ماه فروش می‌کرد، به طور متوسط ماهانه شش درصد قدرت خرید بیشتری داشت و دست‌کم توانسته بود ارزش پول خود را ثابت نگه دارد. دلیل استقبال مردم از این پلتفرم‌ها نیز همین موضوع است.
اکرمی خاطرنشان کرد: برخی فعالان بورسی مدعی‌اند امکان حفظ ارزش پول از طریق ابزارهای بورسی نیز وجود دارد، اما واقعیت این است که پلتفرم‌های طلا شفاف‌تر عمل می‌کنند، در حالی‌که رشد قیمت صندوق‌های طلا ابهام دارد، زیرا به حواله معادن، ذخیره نقدی یا شمش وابسته است و درک این سازوکارها برای کاربران عادی دشوار است. علاوه بر نیاز به سواد مالی بالاتر برای فعالیت در بورس، پلتفرم‌های آنلاین طلا توانسته‌اند خلا موجود را پر کنند و برای قشری از جامعه که آشنایی کمتری با مفاهیم پیچیده مالی دارند، امکان حفظ ارزش پول را فراهم سازند.
پلتفرم‌های طلا از دل ناکارآمدی‌های اقتصادی به وجود آمده‌اند
در ادامه این نشست، صادق سپندارند با اشاره به وضعیت فعلی اقتصاد کشور اظهار کرد: در اقتصادی مضطرب، هر کالایی که با روکش طلا عرضه شود مشتری دارد، اما مهم این است که در پسِ آن روکش واقعاً طلا وجود داشته باشد. پلتفرم‌های طلا نه از دل نوآوری، بلکه از دل ناکارآمدی‌های اقتصادی به وجود آمده‌اند. در سال‌های اخیر بازدهی طلا از سایر ابزارهای مالی بالاتر بوده، اما در عین حال نقدهایی نیز بر این حوزه وارد است. مهم‌ترین مسئله، نبود شفافیت است؛ اینکه نرخ طلا دقیقا از کجا تامین می‌شود و عیار آن چگونه مورد اطمینان قرار می‌گیرد.
او همچنین درباره مجوز فعالیت پلتفرم‌ها توضیح داد: هنوز مشخص نیست طلا به عنوان ارز یا کالا طبقه‌بندی می‌شود، چرا که در هر حالت باید از نهادهای مختلف مجوز دریافت کند. تجربه تلخ موسسات اعتباری که روزی از اداره تعاون مجوز گرفتند اما در عمل عملیات بانکی انجام می‌دادند، نشان می‌دهد که چنین نگرانی‌هایی درباره پلتفرم‌های طلا هم وجود دارد. بنابراین باید در این زمینه حسابرسی مستقل وجود داشته باشد تا مطمئن شویم به همان میزان که طلا در پلتفرم فروخته می‌شود، پشتوانه واقعی در دسترس وجود دارد.
در پاسخ به این اظهارات، مدیرعامل میلی خاطرنشان کرد: این دغدغه‌ها در یک سال گذشته به شکل پررنگ‌تری از سوی نهادهای مختلف مطرح شده و ریشه در مسائل اقتصادی کشور دارد. نهادهای نظارتی و امنیتی بیش از همه بر این موضوع حساسیت نشان داده‌اند، چرا که تجربه‌هایی مانند ماجرای سکه ثامن یا برخی موسسات مالی پیشین باعث نگرانی آنان شده است. از این رو از مهر سال گذشته کارگروه اقدام مشترکی در مرکز توسعه تجارت زیرمجموعه وزارت صمت شکل گرفته تا به این موضوع بپردازد.
او با بیان اینکه تعیین ماهیت طلا به‌عنوان پول یا کالا تعیین‌کننده مرجع نظارت آن است، توضیح داد: اگر طلا کالا محسوب شود، باید تحت نظارت اتحادیه‌ها و اصناف باشد، اما اگر به عنوان پول در نظر گرفته شود، بانک مرکزی مرجع آن خواهد بود. در اصل همه بر ضرورت وجود نظارت اتفاق نظر دارند، اما اختلاف بر سر این است که کدام نهاد باید مسئولیت آن را بر عهده بگیرد بانک مرکزی خود به عنوان مرکز مبادله طلا فعالیت دارد و این موضوع نوعی تناقض ایجاد می‌کند، زیرا این نهاد نمی‌تواند همزمان فروشنده و ناظر باشد. بر اساس قانون، بانک مرکزی می‌تواند درخواست‌های خود را به نهادهای نظارتی ارائه دهد، اما ورود مستقیم آن به همه مسائل الزامی نیست.
اکرمی طلا را یک کالای مشخص دانست که سازوکارهای قانونی روشنی برای آن وجود دارد و افزود: اگر در زمینه عیار یا قیمت اختلافی ایجاد شود، قانون راهکارهای مشخصی ارائه کرده است. در حال حاضر مجوزهای لازم از اتحادیه کسب‌وکارهای فضای مجازی و همچنین مجوزهای اصناف برای فعالیت این پلتفرم‌ها دریافت شده‌است. طبق قانون، هر معامله طلا با کد رهگیری و اصالت‌سنجی مشخص انجام می‌شود و میزان طلایی که فروخته می‌شود، کاملا قابل رصد است.
او در ادامه اظهار کرد: ما طلا را به صورت رسمی از بنکداران یا مرکز مبادله خریداری می‌کنیم و در بازار ما طلای قاچاق وجود ندارد. در طول فعالیت این پلتفرم حتی یک شکایت هم از بابت استانداردها ثبت نشده، در حالی که تنها در میلی بیش از ۲۵۲ کیلوگرم طلا به کاربران تحویل شده است. در خرید سنتی، مشتری باید به فروشنده، سند و فاکتور اعتماد کند و فرآیند شکایت پیچیده و زمان‌بر است، اما در پلتفرم‌های آنلاین از طریق اینماد یا اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی امکان ثبت شکایت به‌سادگی وجود دارد.
ابهام در جایگاه طلا در قانون پولی و بانکی کشور
در ادامه نشست، نیما امیرشکاری با اشاره به جایگاه طلا در قانون پولی و بانکی کشور توضیح داد: طلا در این قانون پشتوانه پول به شمار می‌رود و ابزار معامله نیست، بنابراین بیشتر به ماهیت کالا نزدیک است. زمانی‌که مصرف طلا افزایش یابد، می‌تواند به مرحله‌ای برسد که به‌عنوان ابزار تبادل عمل کند. در خصوص نرخ‌گذاری طلا نیز در سال‌های گذشته همواره میان بانک مرکزی و بورس بر سر تعیین نرخ طلا مناقشه وجود داشته و این پرسش مطرح بوده است که آیا نهادی بالادستی باید بر هر دو نظارت داشته باشد یا خیر.
او در ادامه مقایسه‌ای میان موسسات مالی و پلتفرم‌های طلا انجام داده و گفت: موسسات مالی در گذشته با مصرف ریال کشور پول بی‌پشتوانه خلق می‌کردند؛ در آغاز فعالیت همه چیز مثبت به نظر می‌رسید، اما در نهایت با انباشت مشکلات، در شرایط بحرانی نخستین جرقه کافی بود تا پدیده «هجوم بانکی» یا bank run رخ دهد. هرچه حجم سرمایه‌گذاری مردم در پلتفرم‌ها افزایش یابد، این ریسک نیز بیشتر می‌شود.
عیارسنجی طلای پلتفرم‌ها، می‌تواند اعتماد عمومی را تقویت کند
مدیرعامل میلی در ادامه سخنان آنها به موضوع خالی‌فروشی و اصالت‌سنجی طلا پرداخت و گفت: مسئله اصالت‌سنجی دو موضوع مهم دارد. نخست اینکه نظام سنتی بازار طلا بر اساس سازوکارهای قدیمی شکل گرفته و اگر اصالت آن زیر سوال رود، در واقع کل بازار سنتی و سازوکارهای نظارتی آن زیر سوال می‌رود، چرا که پلتفرم‌ها نیز از همان بازار خرید می‌کنند. دوم اینکه نظارت بر طلا یک پیش‌فرض ثابت است، زیرا محل نگهداری طلاها مشخص است و امکان بررسی تخلف وجود دارد. همچنین عیارسنجی هر معامله به دلیل هزینه‌بر بودن مرسوم نیست، اما اگر حتی ۱۰ درصد طلاها مورد عیارسنجی قرار گیرند، می‌تواند اعتماد عمومی را تقویت کند.
به گفته او میزان موجودی و تراکنش‌های پلتفرم‌ها در سایت به صورت شفاف اعلام می‌شود و رسیدهای بانکی نیز موجود است.
اکرمی سپس به تجربه‌ای اشاره کرد که پس از جنگ اسرائیل با ایران رخ داد و گفت: بانک مرکزی بدون دلیل درگاه‌های پرداخت پلتفرم‌های آنلاین را بست و این مسئله باعث شد مردم نتوانند به بخشی از پول خود در بانک‌ها دسترسی داشته باشند. همچنین خروج سرمایه از بورس افزایش یافت و مردم به دنبال دریافت پول‌هایشان بودند. هرچند این وضعیت مشکلاتی برای مشتریان و پلتفرم ایجاد کرد، اما در نهایت تمام طلا به مردم تحویل داده شد، چرا که موجودی واقعی وجود داشت.
او به وضعیت سایر پلتفرم‌های آنلاین طلا اشاره کرد و گفت: تاکنون ۴۷۰ مجوز از سوی اتحادیه کسب‌وکارهای فضای مجازی صادر شده که حدود ۱۷۰ پلتفرم فعال هستند و از میان آنها ۲۶ پلتفرم تراکنش‌های قابل توجهی دارند. این پلتفرم‌ها در طول یک سال گذشته به صورت خوداظهاری فعالیت داشته‌اند و تحت نظارت نهادهای امنیتی قرار گرفته‌اند، بدون اینکه هیچ مشکلی گزارش شود.
مدیرعامل میلی ادامه داد: اخیرا سیستم نظارتی جدیدی از سوی اتحادیه کسب‌وکارهای فضای مجازی رونمایی شده است. بانک مرکزی نیز در یک سال گذشته در جلسات کارگروه اقدام مشترک حضور داشته و بارها اعلام کرده بود که این موضوع در حیطه وظایف مستقیمش قرار ندارد، اما اکنون دغدغه‌مند شده و می‌خواهد چارچوب‌های کنترلی بیشتری در این حوزه اعمال کند. شاید در بخش‌هایی که طلا ماهیت مالی پیدا می‌کند، بانک مرکزی بتواند نقش ضابطه‌گذار داشته باشد، با وجود این طلا به‌طور کلی ماهیت کالایی دارد.
اکرمی با اشاره به فعالیت بورس کالا توضیح داد: این نهاد در یک سال گذشته به پشتوانه صندوق‌های طلا عملیات جدی انجام داده و ساختاری قدرتمند دارد که زیر نظر شورای عالی بورس فعالیت می‌کند. صندوق‌های طلا هشت سال زودتر از پلتفرم‌ها فعالیت خود را آغاز کرده‌اند، اما اکنون پلتفرم میلی در رتبه ششم ذخایر طلا قرار گرفته و توانسته در مدت یک سال حجم قابل‌توجهی طلا ذخیره کند. تفاوت اساسی میان مدل کسب‌وکار پلتفرم‌ها و بورس وجود دارد و به همین دلیل این دو مسیر را نمی‌توان یکی دانست.
او همچنین به موضوع قیمت‌گذاری طلا پرداخت و توضیح داد: قیمت بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و شفاف‌سازی در بازاری که ذاتاً غیرشفاف است کار ساده‌ای نیست. نوآوری اپلیکیشن «میلی» در این بود که ما توانستیم نرخ خرید و فروش را یکسان کنیم؛ این روش حتی نمونه بین‌المللی هم ندارد و باعث شده قیمت‌ها به صورت کاملا شفاف مشخص شود. این اقدام بالاترین سطح دقت در قیمت‌گذاری را نشان می‌دهد. یکی دیگر از اقدامات مهم، کاهش کارمزد معاملات بوده که توسط اکثر پلتفرم‌ها انجام شد و همین موضوع بسیاری از افراد را به سمت استفاده از این ابزارها سوق داده‌است.
پلتفرم‌های طلا، روشی امن برای پس‌انداز سرمایه‌های خرد ایجاد کردند
در ادامه نشست، خالقی با انتقاد از عملکرد نظام بانکی کشور اظهار کرد: سیستمی که سالانه ۸۰ درصد از ثروت مردم را به نام تورم از بین می‌برد، آخرین نهادی است که می‌تواند نسبت به صحت فعالیت پلتفرم‌های طلا یا نگرانی برای پول مردم اظهار نظر کند. دلیل اصلی روی آوردن مردم به طلا این است که در شرایط تورمی، تنها ابزار نسبتا مطمئنی بوده که توانسته مانع از فقیرتر شدن آنها شود. این بخش خصوصی است که امروز تلاش می‌کند حداقلی از روش پس‌انداز امن را برای مردم فراهم آورد.
او ادامه داد: بازار مسیر خود را می‌رود و نیازی نیست همه درگیر جزئیات بروکراسی‌های پیچیده آن باشند، چرا که تمایلی برای چنین موضوعی در میان مردم وجود ندارد. هر پولی در گذشته ابتدا کالایی بوده که توانسته ارزش خود را در طول زمان حفظ کند و به همین دلیل به مرور به عنوان روش پرداخت پذیرفته شده‌است.
با این حال، او نسبت به آینده این بیزینس ابراز تردید کرد و گفت امکان ندارد دولت‌ها اجازه دهند این کسب‌وکار بزرگ شود، مگر آنکه به شکلی شبه‌دولتی اداره شود.
آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.
