رقابتی در کار نیست

سال‌ها پیش رسانه ملی یکی از مراکز اصلی و پرقدرت سریال‌سازی محسوب می‌شد. وقتی بسیاری از کارگردان‌هایی که این روزها در سینما و شبکه نمایش خانگی فعالیت می‌کنند، برای تلویزیون سریال می‌ساختند و اغلب، مخاطبان بسیاری داشتند و بینندگان پیگیر این مدیوم در ایام خاصی از سال، مثل عید نوروز، ماه محرم یا ماه رمضان منتظر سریال‌های مناسبتی می‌ماندند. چند سالی است که تلویزیون برای مخاطبانش غافلگیری خاصی ندارد. با رونق‌گرفتن شبکه نمایش خانگی و دست‌کم برای عبور از خطوط قرمز محدود‌کننده تلویزیون، بسیاری از کارگردان‌های حوزه سریال‌سازی ترجیح دادند در مدیومی دیگر فعالیت کنند و از این نظر دایره هنرمندان حاضر در رسانه ملی محدودتر شد. از طرف دیگر عادت مخاطب سریال‌بین نیز تغییر کرد. درحال‌حاضر شبکه نمایش خانگی و سریال‌های متنوعی که تولید می‌کند، یکی از مراجع اصلی سرگرمی مخاطبی است که تماشای سریال را ترجیح می‌دهد؛ اما دراین‌بین تلویزیون نیز تلاش زیادی برای بالابردن کیفیت سریال‌‌های تولیدی انجام نمی‌دهد. اغلب سریال‌هایی که به‌تازگی شاهد هستیم، ادامه فصل‌های پیش‌شان هستند. مجموعه «زیرخاکی» به کارگردانی جلیل سامان از سال 1399 تا 1403 در چهار فصل تولید شد. تلاش تلویزیون در برندسازی در مجموعه‌هایی که چند فصل تولید شدند، یکی از راهکارها در جلب رضایت مخاطبانش است. سریال‌هایی که عموما در یک یا دو فصل نتیجه مقبولی در ارتباط‌گرفتن با مخاطب داشته‌اند و براساس‌این، تولید ادامه‌دار آنها توجیه‌پذیر بوده است، اما با مرور سریال‌هایی از این دست، می‌توان تولید اغلب آنها را در طولانی‌مدت شکست‌خورده توصیف کرد. چنانچه فصل چهارم مجموعه «زیرخاکی» به نظر کارشناسان رسانه به نسبت فصول قبل، کیفیت پایین‌تری دارد. یا مجموعه «نون خ» به کارگردانی سعید آقاخانی که از سال 1398 تا 1403 در پنج فصل ساخته شد و مخاطبان زیادی را با خود همراه کرد و فصل پنجم این سریال که به‌تازگی پخش شد، نتوانست آن‌طورکه باید، توقع مخاطبانش را برآورده کند. این در حالی است که تلویزیون ساخت فصل جدید سریال «پایتخت» را که همواره برگ برنده رسانه ملی محسوب می‌شود، در دستور کار قرار داده است. سریالی که شش فصل از شبکه یک سیما پخش شد و می‌توان گفت قصه این سریال و بازیگرانش محبوبیت بیشتری میان مخاطبان رسانه ملی دارند و باید دید پس از وقفه‌ای نسبتا طولانی در ساخت سری جدید، «پایتخت» می‌تواند موفقیت گذشته‌اش را تکرار کند یا خیر؟

رقابتی بین تولیدات تلویزیون وجود دارد؟

پیمان جبلی، رئیس سازمان، مدتی قبل در جمع خبرنگاران اظهار کرد: «آمار درخورتوجه و امیدبخشی از استقبال مخاطبان از برنامه‌های رسانه ملی داشتیم که در هفته اول نوروز امسال در قیاس با برنامه‌های سال قبل همین بازه زمانی حدود هشت درصد افزایش مخاطب را ثبت کرد. علاوه‌براین، استقبال از برنامه‌های صداوسیما در فضای مجازی هم درخورتوجه است. برنامه یکی از شبکه‌های اصلی ما در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها حدود ۸۰ میلیون بازدید داشت که نشان می‌دهد باید به استقبال مخاطبان در بسترهای مختلف توجه کرد. برای تابستان امسال هم بخش‌های مختلف صداوسیما و حوزه سیاسی، ساختارهای «سیمرغ» و «سیمافیلم» در حال برنامه‌ریزی هستند. دست ما از تولیدات نمایشی پر است و تا آخر سال ۱۴۰۳ جدول پخش مجموعه‌های نمایشی ما تقریبا تکمیل شده است و اکنون برای نوروز و ماه رمضان سال آینده برنامه‌ریزی می‌کنیم». طبق گفته رئیس رسانه ملی، در چند ماه آینده مجموعه‌های تلویزیونی جدیدی روی آنتن خواهد بود. تولیدنشدن سریال‌های متنوع و محدودیت در ساخت این آثار و تلاش برای گرفتن مجوز ساخت، یکی از نقدهایی است که کارشناسان حوزه رسانه، در سال‌های اخیر به عملکرد تلویزیون وارد می‌دانند. به نظر آنها به یقین رسانه ملی در تولید حجم زیادی از آثار نمایشی و رقابت این مجموعه‌ها با یکدیگر در جلب مخاطب می‌تواند نتیجه رضایت‌بخشی بگیرد. حال آنکه در سال‌های اخیر این مورد در تبیین سیاست‌های رسانه ملی تا حد زیادی نادیده گرفته شده است.

بستری برای دیده‌شدن بیشتر فعالیت‌های صداوسیما

اما دراین‌بین می‌توان نگاهی به جنبه دیگری از فعالیت‌های رسانه ملی داشت. «تلوبیون» سرویس ایرانی وی‌او‌دی و خدمات رسانه‌ای بر فراز اینترنت، پخش زنده و آرشیو برنامه‌های ۶۰ کانال تلویزیونی و رادیویی سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران است. رسانه‌ای که در اواخر سال 1392 راه‌اندازی شد. در زمان مدیریت محمد سرافراز فعالیت‌های بیشتری داشت و از زمان مدیریت علی‌عسگری در بین مخاطبان فراگیرتر شد. به‌تازگی نیز تلوبیون سرویس «تلوبیون پلاس» را به برنامه‌های خود اضافه کرده‌ است که بدون هزینه خرید اشتراک، فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و خارجی را با دوبله فارسی اکران و پخش می‌کند. دو سال پیش بود که روزنامه «خراسان» در گزارشی از عملکرد تلوبیون پلاس نوشت و اشاره کرد که اکثر یا همه فیلم‌ها و سریال‌های خارجی پلتفرم تلوبیون با دوبله اختصاصی عرضه شده‌اند. این در حالی است که متمول‌ترین وی‌اودی‌های بازار فیلم و سریال اینترنتی، بسیاری از محصولات را با زیرنویس منتشر می‌کنند و امکان دوبله همه محصولات را ندارند و این پرسش را مطرح کرد که آیا تلوبیون پلاس برای این حجم از دوبله‌های اختصاصی محصولات روز، از امکانات متعلق به سازمان صداوسیما مثل واحد دوبلاژ سیما استفاده می‌کند یا نه؟ در چند سال اخیر بارها شنیده شده که صداوسیما تلوبیون پلاس را به‌عنوان رقیب پلتفرم‌های وی‌اودی‌ها معرفی کرده است. این در حالی است که تاکنون این پلتفرم‌ها تولید اختصاصی نداشته و تنها یک بار پخش اختصاصی یک سریال 13 قسمتی به نام «جناب‌عالی» به کارگردانی عادل تبریزی و به تهیه‌کنندگی مصطفی رضوانی را برعهده داشته و نمی‌توان تا به اینجا از آن به‌عنوان یک رسانه مستقل نام برد و «تلوبیون» همچنان نقش آرشیو رسانه ملی را ایفا می‌کند. شیوه پخش سریال تاریخی و بحث‌برانگیز «سرزمین مادری» بار دیگر نگاه‌ها را متوجه فعالیت «تلوبیون» کرد؛ سریالی که پس از سال‌ها توقیف امکان نمایش پیدا کرد و «تلوبیون» تنها بستر امن برای تلویزیون محسوب می‌شد که امکان پخش این مجموعه ابتدا در آنجا فراهم شد و بعد به آنتن سیما رسید. این در حالی است که در سال‌های گذشته با فراگیرشدن پلتفرم‌ها و جذب مخاطب بیشتر و تولید و عرضه فیلم‌ها و سریال‌های متنوع، چالش بین صداوسیما و پلتفرم‌ها شکل و شمایل متفاوتی پیدا کرده است. 

نکته درخورتوجه اینکه پیش‌از‌این مسئولان سیما آخرین راه‌حل پخش دو سریال بحث‌برانگیز رسانه ملی، «سرزمین مادری» به کارگردانی کمال تبریزی و «87 متر» ساخته کیانوش عیاری را در به توافق رسیدن با پلتفرم‌ها می‌دانستند! با رفع توقیف مجموعه «سرزمین کهن»، حالا سرنوشت سریال «87 متر» کیانوش عیاری پرابهام است. فیلم‌نامه سریال «۸۷ متر» سال 89 تصویب شد و گروه از فروردین 96 رسما پیش‌تولید ساخت سریال را آغاز کرد و نهایتا 15 مرداد تصویربرداری آغاز شد و دی‌ماه 99 پروژه پرچالش کیانوش عیاری با تمام حواشی و تعطیلی گاه‌و‌بی‌گاه و مشکلات بودجه‌ای به اتمام رسید. در‌حالی‌که بسیاری از بینندگان تلویزیون پخش سریال «۸۷ متر» به کارگردانی کیانوش عیاری را در سال ۱۴۰۰ انتظار می‌کشیدند، در ‌نهایت این سریال در جدول پخش برنامه‌های تلویزیونی آن سال قرار نگرفت و پخش به سال بعد موکول شد، اما سال ۱۴۰۱ هم خبری از پخش این مجموعه نشد. سریالی که چند باری پخش آن نیز رسانه‌ای شد و به نظر می‌رسید این پروژه به‌زودی روی آنتن خواهد رفت، اما هنوز هم تاریخ دقیقی از سمت تلویزیون درباره زمان پخش آن مشخص نشده است و به گفته کارگردانش «باید زمان بگذرد. بتوانم مثل یک تماشاگر عادی فیلم را ببینم، آن موقع می‌توانم درباره کم‌و‌کیف آن صحبت کنم». سال گذشته مهدی نقویان، رئیس سیمافیلم، اعلام کرد که سریال «۸۷ متر» قرار است در یکی از پلتفرم‌ها به پخش برسد اما در این مدت هیچ خبری از پخش سریال در پلتفرم‌ها مطرح نشد. اما به‌تازگی کیانوش عیاری در گفت‌وگو با برنامه «استودیو هشت» شبکه رادیویی نمایش اعلام کرد که سریال تلویزیونی «۸۷ متر» از شبکه یک سیما روی آنتن خواهد رفت و به نظر می‌رسد تا به اینجا تکلیف پخش این سریال از آنتن سیما قطعی شده است.