از جنگ به صلح

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری، بامداد چهارشنبه در مجمع عمومی سازمان ملل برای اولین بار سخنرانی کرد. پزشکیان هم از مسابقه تسلیحاتی کشورهای منطقه گفت، هم از اتحاد منطقه‌ای. هم برای تعامل برجامی اعلام آمادگی کرد و هم خواستار بازگشت به تعهدات برجامی شد. همان‌طور که از فلسطین گفت، اوکراین را هم از یاد نبرد. او گرچه هیچ ایده یا پیشنهاد جدیدی نداشت اما مسیری را ترسیم کرد که مساله اصلی آن عبور از جنگ و رفتن به سمت صلح بود، مسیری دشوار و حرفی پرتکرار که «عصر جدید» توصیف شد. 

ایستادن در میانه

سفر ۳ روزه به نیویورک با حواشی شروع شد و ادامه پیدا کرد اما گویا سخنرانی پایانی و ایستادن در میانه مقبول افتاد. چند روز پیش از سفر به نیویورک تعداد همراهان مسعود پزشکیان برای سفر به ایالات متحده در فضای مجازی و رسانه‌ای مورد توجه قرار گرفت. اعداد متفاوت و اظهارات متناقض بود. در نهایت فهرست عریض و طویل به ۱۲ همراه و آنطور که یکی از چهره‌های رسانه‌ای نزدیک به پزشکیان به تفکیک نوشت ۸۰ تا ۹۰ نفر رسید. پس از آن نوبت به «مساله اسراییل» رسید. سخنان پزشکیان، برداشت بلومبرگ، توضیح عراقچی، رسانه‌ها و رسانه‌ای‌های هم‌سو و البته واکنش طیف موسوم به ارزشی-انقلابی در فضای مجازی حاشیه سفر بود. اما رصد رسانه‌های داخلی و فضای مجازی نشان می‌دهد که سخنرانی در مجمع عمومی مورد توجه جریان‌های مختلف قرار گرفت. یاد کردن از سید ابراهیم رئیسی و دولت نیمه تمامش و البته ترور سردار سلیمانی، فرمانده شهید سپاه قدس در خلال این سخنرانی بین‌المللی تحسین جریان راست را برانگیخت. تعامل با اعضای برجام در ازای اجرای تعهدات برجامی مورد قبول واقع شد و شاید یاد کردن از مساله فلسطین تمرکز بر «لغزش زبانی» روز قبل را کمتر کرد. 

احتمال استقبال با لنگه کفش؟ احتمالا صفر

اما سخنرانی بر مدار میانه‌روی برای پزشکیان خوش‌یمن‌تر از حسن روحانی بود. آنچه مسعود پزشکیان در مورد مراوده با «قدرت‌های جهان»، تحریم‌ها و شرایط اقتصادی و در نهایت «برجام» گفت در واقع هیچ تفاوت معناداری با آنچه حسن روحانی می‌گفت، نداشت اما نگاهی به فضای رسانه‌ای و مجازی نشان می‌دهد که گرچه مخالفان برجامی همچنان مشغول کارند اما احتمال استقبال با لنگه کفش از رییس‌جمهور در فرودگاه بسیار اندک است.

 پزشکیان همچنین در این سخنرانی «مردم آمریکا» را خطاب قرار داد و از تحریم، موانع دسترسی به دارو و نظام بانکی و با سخنانی کنایه‌آمیز از ترور در فرودگاه بغداد گفت و «به همه دولت‌هایی که راهبردی غیرسازنده در قبال ایران در پیش گرفته‌اند» پیام داد که می‌شود «از محدودیت‌ها فراتر رفت و دوران جدیدی را آغاز کرد».

از ایران به جهان؛ مراوده و صلح؟

رئیس دولت چهاردهم بارها از کلیدواژه «صلح» استفاده کرد و چندین بار یادآور شد که با نگاهی «جدید»، دورانی «جدید» را آغاز می‌کنیم و مترصد فرصت‌های «جدید» هستیم تا شاید در گره‌های چهل و چند ساله گشایشی حاصل شود. پیامی که از زبان رییس‌جمهوری به جهان مخابر شد  تمایل به «مراوده و صلح» بود. پیامی که البته به دلیل شرایط موجود از زبان برخی دیگر از روسای جمهوری شنیده شده و فارغ از این که عملکرد هر دولت برای تحقق شعار «صلح با جهان» چه بود و چه نبود، در خلال سخنرانی‌های بین‌المللی آنها بارها شنیده شده است.

از ایده تا عمل

مسعود پزشکیان برخلاف خاتمی و روحانی ایده یا پیشنهادی برای تصویب در سازمان ملل مطرح نکرد. اما حسن روحانی در اولین حضور در مجمع عمومی سازمان ملل طرح «جهان علیه خشونت و افراطی‌گری» و «ائتلاف برای صلح پایدار» را پیشنهاد داد تا یک شیخ میانه‌رو شناخته شود که خواهان ارتباط صلح‌آمیز است. سخنرانی سید محمد خاتمی در سازمان ملل نیز با ایده گفت‌و‌گوی تمدن‌ها به یاد آورده می‌شود. او در پنجاه و سومین اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد از لزوم گفت‌وگو سخن گفت‌ و درخواست کرد که سال ۲۰۰۱ به نام سال گفت‌وگوی تمدن‌ها نام‌گذاری شود حتی محمود احمدی‌نژاد هم که اظهاراتش در مجامع بین‌المللی با حاشیه‌هایی چون انکار هولوکاست، استفاده از عبارت «وان دقیقه»، سخنرانی در مورد مهدویت و البته ماجرای جنجالی «هاله نور» اطرافش موقع سخنرانی در سازمان ملل همراه بود بارها به «برقراری صلح» اشاره کرده‌است. حتی محمد علی رجایی و آیت‌الله خامنه‌ای نیز در سخنرانی‌هایی که در نیویورک داشتند به فراخور زمان یعنی (آغاز و ادامه جنگ ۸ ساله با عراق) از صلح گفته‌اند. می‌توان گفت سخنرانان عالی‌رتبه جمهوری اسلامی در ایالات متحده همواره حامل این پیام بوده‌اند.

هم فلسطین هم اوکراین

پیش‌بینی می‌شد که تلفات بی‌شمار غزه، ترور اسماعیل هینه در تهران و فاز جدید درگیری اسراییل و لبنان با انفجار پیجرها و البته «مساله فلسطین» برای جمهوری اسلامی بخشی از اظهارات رییس‌جمهوری را به خود اختصاص دهد. اما گذشت بیش از ۲ سال از جنگ اوکراین و البته حساسیت اظهارات در مورد روسیه احتمال اشاره به این درگیری را کمتر می‌کرد. با این حال پزشکیان در سخنرانی بامداد چهارشنبه هم به پیشنهاد برگزاری همه‌پرسی برای مساله فلسطین را مطرح کرد و  هم بر لزوم توقف سریع درگیری‌های نظامی در اوکراین با راه حل صلح‌آمیز تاکید کرد. حشمت‌الله فلاحت‌بیشه از اعضای پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس در توییتی این یادآوری را «کم‌اعتنایی به روسیه» و «چراغ سبز به آمریکا» توصیف کرد. البته برخی دیگر از کاربران در فضای مجازی نیز بخشی از اظهارات پزشکیان در مورد برجام را به نوعی اعلام آمادگی برای بازگشت به مسیر توافق و تعامل با ۱+۵ تلقی کرده‌اند و البته اغلب آن را تصمیمی حاکمیتی قلمداد.

واقع‌بینانه یا تکراری؟

۱۵ دقیقه سخنرانی رییس دولت چهاردهم در مجمع عمومی سازمان ملل هر چقدر علیه اسراییل تند و تیز بود، حامل پیام تعامل با جهان هم بود. برخی نقطه قوت این سخنرانی را واقع‌بینانه بودن و دوری جستن از «تلاش برای تغییر و اصلاح جهان» توصیف کردند. گروهی نیز سخنان او را ساده، تکراری و بدون هیچ طرح و ایده تازه‌ای می‌دانند که البته تلاش برای حل مساله هسته‌ای و تحریم‌ها در اولویت آن است.