ایران در ایستگاه تردید

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، شنبه شب ۱۹ مهر در گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه خبر با اشاره به برخی شایعات درباره تماس‌های غیررسمی میان تهران و واشنگتن تاکید کرد: «ما هیچ‌گونه تماسی در هیچ زمینه‌ای با طرف آمریکایی نداشته و نداریم.» او توضیح داد که تنها در دوران جنگ و صرفا برای انتقال پیام‌هایی خاص از کانالی مشخص ارتباطی محدود وجود داشته است.

عراقچی افزود که خبر روزنامه عربی مبنی بر تماس تلفنی او با یکی از مقامات آمریکایی «کذب محض» است و گفت که «در حال حاضر نیز هیچ تماس تلفنی یا گفت‌وگوی مستقیمی وجود ندارد.» با این حال، وی تلویحا تایید کرد که تبادل پیام از طریق واسطه‌ها همچنان برقرار است و برخی کشورهای اروپایی نیز تمایل خود را برای میانجی‌گری و تسهیل گفت‌وگوها اعلام کرده‌اند.

وزیر خارجه با تاکید بر اینکه شرایط فعلی «برای مذاکره با اروپا نیز فراهم نیست» گفت که «موضع ما در برابر آمریکا روشن است؛ اگر واشنگتن از موضعی برابر و بر پایه احترام متقابل آماده مذاکره‌ای منصفانه باشد، ایران نیز از گفت‌وگو استقبال می‌کند.» عراقچی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد که جمهوری اسلامی همواره سیاست گفت‌وگو را بر پایه عزت، حکمت و مصلحت دنبال کرده و هرگز تن به مذاکره‌ای تحمیلی یا از موضع ضعف نخواهد داد.

از کنشگری تا واکنش؛ دیپلماسی ایران در تنگنای تصمیم

سخنان وزیر خارجه در شرایطی بیان شد که سیاست خارجی ایران پس از فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت، در موقعیتی متفاوت از گذشته قرار گرفته است. اگر تا چند هفته پیش تهران تلاش داشت با راه‌حل‌های سیاسی، ابتکار عمل را در منطقه و مذاکرات احتمالی حفظ کند، اکنون عملا در موقعیت «انتظار و واکنش» قرار گرفته است.

بازگشت فضای تحریم‌ها، انجماد در مسیر دیپلماسی با اروپا و محدود شدن کانال‌های ارتباطی، باعث شده سیاست خارجی ایران بیش از هر زمان دیگری حالت تدافعی به خود بگیرد. در واقع، ایران به جای خلق موقعیت‌های جدید، در انتظار تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی مانده تا متناسب با آن تصمیم بگیرد. این رویکرد، هر چند محتاطانه به نظر می‌رسد، اما در عرصه واقعی سیاست، نوعی انفعال پنهان را بازتاب می‌دهد.

از سوی دیگر، با وجود افزایش تماس‌های دیپلماتیک کشورهای عربی با غرب و تلاش برخی برای بازتعریف جایگاه منطقه‌ای خود، ایران هنوز به سیاستی مشخص برای بازگشت به مسیر مذاکرات دست نیافته است. اکنون به نظر می‌رسد که وزارت امور خارجه، در فضای مبهمی میان حفظ خطوط قرمز و نیاز به بازسازی روابط خارجی گرفتار شده است؛ فضایی که هم دست تهران را برای ابتکار می‌بندد و هم مسیر بازسازی اعتماد دیپلماتیک را دشوارتر می‌کند.

هشدار نسبت به تداوم رکود در سیاست خارجی

تحلیلگران معتقدند در شرایطی که فشارهای خارجی دوباره شدت گرفته و تحریم‌ها بازگشته‌اند، ایران نیازمند سیاستی پویا و پیش‌دستانه است تا بتواند از مرحله واکنش خارج شود. در غیر این صورت، خطر فرو رفتن کامل در رکود دیپلماتیک وجود دارد؛ رکودی که هم معادلات منطقه‌ای را به زیان تهران تغییر می‌دهد و هم فرصت‌های مذاکره را از بین می‌برد.

سیاست خارجی امروز ایران در وضعیتی قرار دارد که بیش از هر چیز به تصمیم‌سازی درونی و بازتعریف ماموریت‌های خود نیاز دارد. اگر دستگاه دیپلماسی صرفا منتظر تغییر رفتار قدرت‌های جهانی بماند، عملا نقش کنشگری فعال را به بازیگری منفعل بدل می‌کند.

در چنین شرایطی، اظهارات عراقچی را می‌توان نوعی هشدار دیپلماتیک دانست؛ هشداری مبنی بر اینکه تداوم این وضعیتِ انتظار، هزینه‌های زیادی برای ایران خواهد داشت.

اکنون، بیش از هر زمان، سیاست خارجی ایران باید از موضع تدافعی به سمت طراحی و پیش‌بینی حرکت کند. به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی باید از چارچوب واکنش‌محور خارج شود و به جای صرفا پاسخ دادن به تحولات، خود به محرک تحولات جدید تبدیل گردد.

اگر تهران نتواند ابتکار عمل را در دست گیرد، خطر آن وجود دارد که سیاست خارجی کشور در مدار تکرار و روزمرگی گرفتار شود؛ وضعیتی که با آرمان‌های «تعامل عزتمندانه» فاصله‌ای محسوس دارد. در مقابل، بازتعریف اهداف و فعال‌سازی ظرفیت‌های مغفول، می‌تواند دوباره ایران را به جایگاه بازیگر تعیین‌کننده بازگرداند؛ همان جایگاهی که اکنون در سایه تحریم‌ها و انفعال تدریجی، در معرض فراموشی است.

آخرین اخبار سیاست را از طریق این لینک پیگیری کنید.