هزینه‌فایده طرح موجود نظام وظیفه عمومی
تاریخچه برقراری خدمت سربازی اجباری به کشور فرانسه در زمان فرمانروایی ناپلئون بناپارت در اوایل قرن نوزدهم میلادی می‌رسد. در ایران هم در دوره پهلوی اول و با اصلاح ساختار قوای مسلح بنای آن نهاده شد که همچنان ادامه دارد. این موضوع نیز مانند بقیه موضوعات ابداعی بشر دستخوش تغییر و تحول قرار گرفته و هم‌اکنون الزام افراد به گذراندن دوره خدمت اجباری موقت در نیروهای مسلح در اغلب کشورها مورد بازبینی و تجدیدنظر قرار گرفته و با بررسی‌های انجام‌شده و محاسبه دقیق محاسن و معایب آن راه‌های جایگزین و بهینه‌تری انتخاب شده و به مرحله اجرا درآمده است.
سیدعلی یاسینی-روزنامه‌نگار: تاریخچه برقراری خدمت سربازی اجباری به کشور فرانسه در زمان فرمانروایی ناپلئون بناپارت در اوایل قرن نوزدهم میلادی می‌رسد. در ایران هم در دوره پهلوی اول و با اصلاح ساختار قوای مسلح بنای آن نهاده شد که همچنان ادامه دارد. این موضوع نیز مانند بقیه موضوعات ابداعی بشر دستخوش تغییر و تحول قرار گرفته و هم‌اکنون الزام افراد به گذراندن دوره خدمت اجباری موقت در نیروهای مسلح در اغلب کشورها مورد بازبینی و تجدیدنظر قرار گرفته و با بررسی‌های انجام‌شده و محاسبه دقیق محاسن و معایب آن راه‌های جایگزین و بهینه‌تری انتخاب شده و به مرحله اجرا درآمده است. به جز معدودی از کشورها، خدمت وظیفه عمومی در سایر کشورها به دوره خدمت داوطلبانه و به تبع آن حرفهای در نیروهای نظامی با آموزش‌های ویژه تبدیل شده است که منجر به گشایش و رفع‌شدن اشکالات عدیده آن شده است. اما مهم‌ترین ایرادات مربوط به وضعیت موجود را به شرح ذیل می‌توان برشمرد.
1-اجباری‌بودن: یکی از نقاط ضعف مهم طرح موجود اختیاری‌نبودن آن است. با وجود اینکه از این طرح با عنوان میهن‌دوستی و پاسداری از حریم وطن یاد می‌شود اما بی‌اختیاربودن افراد در انتخاب خدمت سربازی عملا موجب نقض غرض شده و مسبب به‌وجودآمدن نوعی حس بی‌تفاوتی در تعدادی از آنان شده است.
2- عادلانه‌بودن: این طرح و اجبار به گذراندن آن فقط شامل آقایان می‌شود و چیزی حدود نیمی از افراد جامعه (بانوان) را دربر نمی‌گیرد. بعضی از صنوف و اقشار مانند روحانیت هم از انجام آن معاف هستند و جدای از این موارد در اجرا نیز شاهد نقض عدالت اجتماعی به انحای مختلف بوده و هستیم. کما اینکه طبقه مرفه در صورت وجود امکان قانونی با مبلغ ناچیزی نسبت به خرید دوره اجباری مبادرت می‌ورزد. دیگر اینکه فساد اداری نیز وضع را آشفته‌تر می‌کند و مشمولان خاص با ارتباط و سفارش و دریافت امریه به مناطق مورد نظر و دلخواه خود منتقل می‌شوند.
3- اقتصادی‌نبودن: این موضوع از دو منظر قابل بررسی است. - دولت و مشمولان دولت: مقرون به صرفه نبودن آموزش‌های حرفهای و پرهزینه مختص به نیروهای مسلح برای افراد در حال خدمت به علت موقت و کوتاه بودن دوره سربازی. علاوه بر آن هزینه خوراک، پوشاک، درمان و سایر هزینه‌های جاری هم بار خاطری بر روی دوش دولت شده که ادامه این روند عملا فاقد توجیه اقتصادی است.
- مشمولان: در ابتدای سن فراغت از تحصیل از ورود به بازار کار باز می‌مانند و بهترین فرصت‌های جذب در مشاغل مورد نظرشان را از دست می‌دهند. در سال‌هایی که هم برای خود و هم برای کشور می‌توانند مثمرثمر واقع شوند و در خدمت رشد و توسعه کشور قرار گیرند از این امکان محروم می‌شوند. بعضا هم برای به تأخیر انداختن در اعزام به ناچار به طولانی‌کردن دوره تحصیل در دانشگاه و تحمیل هزینه اضافی به نظام آموزش عالی روی می‌آورند که مصداق بارز اتلاف گسترده منابع است.
4- معضلات اجتماعی: مشمولان اعزامی از یک سو به خاطر شرایط سنی ویژه‌ای که در آن قرار دارند و از سوی دیگر به خاطر دوری بدون آمادگی از محیط خانواده و عدم امکان نظارت بی‌واسطه و همچنین ایزوله‌بودن محیط‌های پادگانی گاه دچار آسیب‌های اجتماعی می‌شوند که در نهایت باعث سرخوردگی افراد در بهترین سال‌های عمرشان می‌شود.
5- معضلات فرهنگی: قرارگرفتن در محیط جدید و آشنایی با فرهنگ و رسوم اقوام دیگر و تنوع زبانی و نژادی به‌طور بالقوه می‌تواند منشأ اثرات مفیدی باشد اما به دلیل عدم فرهنگ‌سازی و نبود آموزش صحیح و عدم ترویج فرهنگ تحمل و مدارا قبل و بعد از اعزام این موضوع به چالشی اساسی در بروز مشاجرات فردی و گروهی و دسته‌بندی بین مشمولان تبدیل می‌شود.
و اما راه‌حل چیست؟
اعتنا به تجربیات اکثر کشورها در مواجهه با این معضل و تخصیص حداقل حقوق و دستمزد تصویبی قانون تأمین اجتماعی به همه مشمولان و در نهایت داوطلبانه‌کردن و از حالت تحمیلی خارج‌کردن خدمت وظیفه عمومی و آموزش حرفهای و تخصصی و اصولی افراد جذب‌شده که به اختیار خود لباس نظامی بر تن می‌کنند تا ایرادات طرح موجود برطرف و شرایط آن از منظر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به نحو بهینه اصلاح شود.
