سوناک و بحران اقتصادی بریتانیا

عبدالرحمن راشد: چالش‌هایی که لیز تراس، نخست‌وزیر بریتانیا را به کناره‌گیری واداشت، دشواری‌های بزرگ‌تری به دنبال دارد که دولت بعدی را در تنگنایی شدید قرار می‌دهد. با روی‌کارآمدن ریشی سوناک، صحنه تحولات سیاسی بریتانیا نسبت به وضعیت گذشته آن کاملا دگرگون می‌شود؛ زیرا او هندی‌تباری است که پدر و مادرش در دهه ۱۹۶۰ به بریتانیا مهاجرت کرده‌اند و اکنون در کشوری که از لحاظ تاریخی هرگز یک سیاست‌مدار غیرانگلستانی آن را رهبری نکرده است، ریاست دولت را بر عهده می‌گیرد.

در صد سال گذشته، فقط دو نفر از اسکاتلند به سمت نخست‌وزیری بریتانیا رسیدند؛ درحالی‌‌که از ولز یا ایرلند شمالی هیچ فردی به قدرت نرسید. بنابراین، موافقت حزب محافظه‌کار با انتصاب ریشی سوناک به‌عنوان نخست‌وزیر، تحول بزرگی در تاریخ سیاسی بریتانیا محسوب می‌شود؛ به‌ویژه اینکه بریتانیا برخلاف کشورهای مدرن مانند ایالات متحده، کانادا و استرالیا که جمعیت آنها از نژادهای مختلف تشکیل می‌شود، کشوری همگن و سنت‌گرا است.

هرچند این ماجرا تحول مثبتی به‌شمار می‌رود، در جامعه بریتانیا آشفتگی و شکاف ایجاد خواهد کرد. البته وضعیت بریتانیا در همه عرصه‌ها در حال تغییر است و اقتصاد این کشور به اصلاحات بنیادی چالش‌برانگیزی نیاز دارد؛ درست همان‌گونه که در اواخر دهه ۱۹۷۰ اتفاق افتاد. تردیدی نیست که اگر مارگارت تاچر، نخست‌وزیر وقت بریتانیا، در آن زمان دست به کار نمی‌شد و مبارزه با نیروهای سیاسی و اتحادیه‌های صنفی را آغاز نمی‌کرد، امروز بریتانیا نمی‌توانست به‌عنوان یکی از هفت قدرت بزرگ اقتصادی جهان روی پای خود بایستد.

با توجه به رقابت شدید کشورها در بازارهای انرژی، هزینه سوخت یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای اقتصاد بریتانیا به شمار می‌رود. این در حالی است که بریتانیا در گذشته نه‌چندان دور، یکی از کشورهای صادرکننده نفت بود و میزان صادرات آن با صادرات نفت کویت برابری می‌کرد؛ اما امروز که ذخایر آن در حال پایان است، همه انرژی مورد نیاز خود را از خارج تأمین می‌کند. از آنجا که ذخایر باقی‌مانده نفت بریتانیا می‌تواند انرژی مورد نیاز این کشور را فقط برای مدت پنج سال تأمین کند، بنابراین تولید نفت در بریتانیا متوقف شد. درعین‌حال، بریتانیا نیمی از گاز مورد نیاز خود را از دریای شمال تأمین و بقیه را از کشورهای دیگر وارد می‌کند.

از لحاظ سیاسی، بریتانیا یکی از اولین کشورهایی بود که واردات از روسیه را به‌عنوان مجازاتی برای تهاجم مسکو به اوکراین متوقف کرد و توانست قبل از آلمان و سایر کشورهای اروپایی، وضعیت و جایگزین‌های خود را در کنارگذاشتن واردات روسیه ترتیب دهد. یکی از چالش‌های سخت این است که بریتانیا پس از خروج از اتحادیه اروپا در ژانویه ۲۰۲۲، در اداره امور خود مستقل‌تر شد و دیگر به قوانین پیچیده اروپا پایبند نیست. بااین‌حال، این کشور درعین‌حال بازار اتحادیه اروپا را از دست داد و دیگر در بزرگ‌ترین بازار اقتصادی جهان عضو نیست.

خروج از اتحادیه اروپا به درخواست مردم صورت گرفت، اما به‌زودی به یک تصمیم سیاسی تبدیل شد و این تصمیم از لحاظ درآمد، اشتغال، خدمات مالی و سرمایه‌گذاری برای بریتانیا هزینه بسیاری دارد. این در حالی است که پیامدهای ناشی از این تصمیم هنوز روشن نیست و بریتانیا تا‌ به ‌حال نیمی از صادرات خود را با پرداخت تعرفه‌های گمرکی بالا در بازارهای اروپا می‌فروشد. اگر بریتانیا می‌توانست برای تولیدات خود بازارهای جایگزینی پیدا کند، خروج آن از اتحادیه اروپا بهترین تصمیم برای این کشور بود، اما تاکنون هیچ‌یک از وعده‌هایی که برای بازشدن بازارهای بین‌المللی داده شدند، محقق نشده ‌است.

هرچند بریتانیا پس از هند و کره‌جنوبی از نظر صادرات صنعتی در رتبه هشتم قرار دارد، اما صادرات آن در این زمینه همچنان بالاتر از فرانسه و ایتالیا است. البته بریتانیا در غیاب سودی که در گذشته از کشورهای مستعمره به دست می‌آورد و پس از ازدست‌دادن بازار مشترک اروپا و در‌حالی‌‌که ذخایر نفت آن در حال پایان‌یافتن است، برای مواجهه با کشورهای رقیب مانند هند و کره‌جنوبی، خروج از بحران اقتصادی و رقابت با قدرت‌هایی که منابع طبیعی و نیروی کار ارزان‌تری دارند، به معجزه نیاز دارد.

از لحاظ سیاسی، بریتانیا همچنان نقشی برازنده در تحولات جهانی دارد و در ائتلافی که جنگ علیه روسیه را رهبری می‌کند، نقشی محوری ایفا می‌کند، اما مبارزه‌ای که ریشی سوناک، نخست‌وزیر جدید بریتانیا باید رهبری کند، اقتصادی است. لیز تراس نیز به دلیل چالش‌های اقتصادی از قدرت کناره‌گیری کرد و باعث شد اکثریت اعضای حزب محافظه‌کار در یک تحول مهم اجتماعی و سیاسی و در آزمونی دشوار، به ریشی سوناک رأی دهند.