نجوم؛ پلی به سوی فرهنگ فراگیر جهانی

حسین ساسانی-نظریه‌پرداز توسعه پایدار: انجمن نجوم آمریکا اعلام کرد جایزه این انجمن موسوم به «جایزه جوزف وبر» در بخش ابزار دقیق نجومی به دانشمند ایرانی مرکز پیش‌رانش جت ناسا دکتر «شعله نیکزاد» تعلق گرفت. دکتر شعله نیکزاد در پی مشارکت پیشگامانه برای پیشرفت تجهیزات پرتونگاری فوتون‌شمار فرابنفش‌-مرئی، ارائه مستمر فناوری‌های مرتبط، راهبری و ارائه راهنمایی مستمر به محققان نوپا در بخش ابزار دقیق، افتخار بزرگی با کسب جایزه انجمن نجوم آمریکا در سال 2023 به‌ دست آورده است. خانم شعله نیکزاد، دانشمند ارشد آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا، پس از پایان مقطع دبیرستان در ایران اقدام به مهاجرت به آمریکا کرد و موفق به کسب مدرک پایان دوره کارشناسی مهندسی برق در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و همین‌طور مدرک کارشناسی‌ ارشد مهندسی برق و دکتری فیزیک کاربردی در مؤسسه فناوری کالیفرنیا شد. او هم‌اکنون افزون‌ بر وظیفه‌ای که در ناسا ایفا می‌کند، در دانشکده مهندسی پزشکی کلتک نیز تدریس دارد. نیکزاد از مارس 2022 به‌عنوان نخستین دانشمند زن، توانست با شایستگی تمام به مقام ریاست بخش علمی مرکز پیش‌رانش جت برسد و تحقیقات و بررسی‌های خود را در حوزه‌های علمی متنوعی اعم از فناوری‌های فرابنفش و آشکارسازهای ذرات کم‌انرژی و کاربردهای آنها در اخترفیزیک و علوم سیاره‌ای ادامه دهد. تلاش‌های او درنهایت به ثبت 20 اختراع و بیش از 200 مقاله و کسب جوایز و نشان‌های علمی متعدد از‌جمله مدال رهبری برجسته ناسا در سال 2020 منتج شد. درحال‌حاضر نیز او موفق به کسب جایزه انجمن نجوم آمریکا شده است. این انجمن درواقع نهادی بین‌المللی در حوزه ستاره‌شناسی حرفه‌ای بوده که هرساله جوایزی را به منجمانی که دستاوردهای برجسته‌ای در بخش پژوهش یا آموزش به‌ دست می‌آورند، اعطا می‌کند. اعطای این جایزه به یک بانوی ایرانی مایه افتخار است؛ اما مهم‌تر از آن برای ما این است؛ بدانیم و یاد بگیریم که یک کشور و انجمن‌های آن چه فرایند حکمرانی را طی می‌کنند تا بدون توجه به نژاد، زبان، رنگ پوست، مذهب، خاستگاه اجتماعی و تفاوت فرهنگی، افراد توانمند، مستعد، مشتاق به یادگیری و تلاش برای کسب توانایی‌های بیشتر را جذب و از آنها در شرایط برابر قدردانی می‌کنند. قدر مسلم این است که نظام حکمرانی در آن کشورها و به تبع آن در مؤسسات، نهادها و سازمان‌های‌شان از یک هوشمندی بهره می‌برند که سایر کشورها فاقد این ویژگی هستند. برای اینکه به صورت عملی این موضوع را درک کنیم، بهتر است که نگاهی به انجمن نجوم آمریکا داشته باشیم. انجمن نجوم آمریکا علت وجودی‌اش را این‌گونه مورد تأکید قرار می‌دهد؛ انجمن وجود دارد تا امکان تحقیقات علوم نجوم و انتقال اکتشافات آن به متخصصان و عموم مردم را فراهم کند. انجمن مأموریت خود را تقویت و به اشتراک گذاشتن درک علمی بشر از جهان در قالب یک اجتماع متنوع و فراگیر مرتبط با نجوم می‌داند و افزایش دانش بشر را نه‌فقط برای مردمان کشوری که در آنجا فعالیت می‌کند؛ بلکه برای کل بشریت که در سیاره زمین زندگی می‌کنند، هدف قرار داده است. در چشم‌انداز انجمن نجوم آمریکا این رویکرد و باور به‌صراحت به نمایش گذاشته شده و افق دید خود را «ایجاد جهانی که در آن همه مردم برای درک علمی از جهان ما ارزش قائل شوند و از آن بهره ببرند»، بیان می‌کند. ارزش‌های محوری انجمن نجوم آمریکا که باور‌های اساسی و ملاک تصمیم‌گیری در همه موضوعات است، نشان می‌دهد تمام اقدامات آنها برای بالا‌رفتن شناخت جوامع جهانی و کل بشریت است. ارزش‌هایی مانند:

  کنجکاوی: ما تحقیقاتی را بر‌اساس کنجکاوی خود درباره جهان انجام می‌دهیم.

  صداقت: ما در حین انجام تحقیقات و به اشتراک گذاشتن نتایج آنها، با صداقت، رفتار اخلاقی و شفافیت عمل می‌کنیم.

  فراگیر بودن: ما از شیوه‌های منصفانه و قابل دسترس برای ایجاد یک جامعه علمی متنوع و مشتاق به پذیرش مسائل علمی استفاده می‌کنیم.

  توانمندسازی: ما اعضای خود به‌ویژه افراد تصمیم‌گیر و مجری برنامه‌های انجمن را راهنمایی و حمایت می‌کنیم و از منابع خود برای ایجاد یک محیط مثبت برای آنها استفاده می‌کنیم.

  پایداری: ما کار خود را با استفاده از اقدامات حساس زیست‌محیطی که ریشه در درک علمی دارند، انجام می‌دهیم.

موضوع توجه به همه انسان‌ها بدون توجه به تفاوت‌های آنان در اهداف انجمن هم بسیار پررنگ بوده و اولویت استراتژیک دوم را به این رویکرد اختصاص داده است. اولویت استراتژیک دوم انجمن، ایجاد شیوه‌های عادلانه، متنوع و فراگیر در جامعه نجومی است که با اهدافی مانند «به‌ طور مستمر دسترسی و مشارکت عادلانه در جلسات، رویدادها، مجلات و همه خدمات انجمن را برای همگان بهبود بخشید» و «برای پیشبرد برابری، تنوع و شمولیت در نجوم، استانداردها و رفتارهای علمی عادلانه و منصفانه را در جامعه اعضای انجمن ترویج دهید»، پیگیری می‌کنند. ساختن فرهنگ «همه‌پذیر و فراگیر» هنر دشوار و پیچیده‌ای است که افراد و گروه‌های مختلف و متفاوت را در زیر پرچمی که عدالت و برابری مشخصه آن است، گرد هم آورد و برای یک چشم‌انداز مشترک تلاش کرد. نقش رهبران اجتماعی در ساختن چنین فرهنگی چشمگیر است، وقتی که رهبران حرف‌شان با عمل‌شان یکی شود، کار خیلی ساده‌تر می‌شود؛ بنابراین برای ساختن فرهنگی همه‌پذیر و فراگیر باید رهبران اجتماعی بدانند که آنان ارزش‌هایی که لیست می‌کنند، نیستند. حرف‌هایی که در جلسات همگانی می‌زنند، نیستند. حتی عقایدشان هم نیستند. آنان اعمال‌شان هستند. اعمال‌شان به آنان می‌گوید که چه کسی هستند. اگر اعمال و گفتار یکی شود، پیروان حاضر می‌شوند که با جان و دل اعتماد و تبعیت کنند.