دو شرط موفقیت بسته سیاست جدید بانک مرکزی

بانک مرکزی در بسته جدید ارزی خود به تأسیس مرکز مبادله ارز و طلا با هدف مدیریت و ثبات‌بخشی نرخ ارز اقدام کرد. بنا شد که در این مرکز ۶۸ نوع مورد خدمات تأمین ارز ارائه شود و مردم به کارگزاری‌هایی که توسط بانک مرکزی معرفی می‌شود مراجعه کنند. براساس تصمیم جدید بانک مرکزی‌ به مسافرت‌های زمینی ۳۰۰ یورو و مسافرت‌های هوایی ۵۰۰ یورو اختصاص داده می‌شود. نکته دیگر اینکه اگرچه فرزین هنگام تصدی ریاست بانک مرکزی اعلام کرده بود به هر نفر با ارائه کارت ملی تا سقف دو هزار دلار و پنج هزار یورو پرداخت می‌شود، در این بسته اعلام شد که از این پس دیگر این بانک، فروش ارز با کارت ملی را متوقف کرده است. البته مجدد در ششم اسفند سیاست فروش ارز با کارت ملی دوباره بازگشت (خبرگزاری جمهوری اسلامی، ششم اسفند 1401) که این امر از سردرگمی بانک مرکزی در این سیاست خبر می‌دهد. گفته شده بسته جدید با اتکا بر تجربه روسیه در تثبیت ارزش روبل اتحاذ شده است.

با تحریم روسیه در سال 2014، نسبت برابری روبل و دلار، از 32 روبل به ۵۲ روبل در برابر یک دلار رسید؛ یعنی ارزش روبل بیش از 62 درصد کاهش یافت. در سال ۲۰۲۱ پس از حمله به اوکراین در ابتدا ارزش هر دلار از ۷۲ روبل و از صد روبل هم گذشت و روبل بیش از 42 درصد کاهش ارزش یافت، اما این روند پس از یک ماه کنترل شد و نرخ برابری در نوسان میان ۶۰ تا ۷۰ روبل قرار گرفت؛ یعنی حتی ارزش روبل بالاتر هم رفت. گرچه در موفقیت روسیه بزرگ‌نمایی شده است؛ با وجود این، بانک مرکزی روسیه با اعمال سیاست‌های کنترلی سفت و سخت و با پشتیانی کامل سایر نهادها توانسته است به مدیریت دو‌جانبه عرضه و تقاضای ارز اقدام کند و به‌طور نسبی در ثبات‌بخشی به اقتصاد موفق عمل کرده است‌؛ برای مثال در مدل روسی، تمامی منابع ارزی صادراتی در کنترل بانک مرکزی هستند. این مدل برای ایران به معنای به‌کنترل‌درآوردن ارزهای حاصل از صادرات به‌ویژه پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و معدنی‌ که مهم‌ترین اقلام صادرات غیرنفتی محسوب می‌شوند، توسط بانک مرکزی بوده و این بنگاه‌ها موظف خواهند بود ارز خود را در بازار مبادله ارز و طلا عرضه کنند. امری که در زمان ریاست همتی بر بانک مرکزی از سال 1397 در دستور کار قرار گرفت اما موفقیت چندانی به دست نیاورد. این یک تفاوت مهم روسیه و ایران است. بانک مرکزی با حمایت همه‌جانبه پوتین موفق به این کنترل شد. اما بنگاه‌های یادشده در ایران با وجود بهره فراوان از یارانه‌های برق، آب، گاز، معدن و مانند آن و فروش آن در بازارهای بین‌المللی به قیمت‌های جهانی، در برابر سیاست بانک مرکزی مبنی بر عرضه ارز در سامانه نیما نشدند. بر این اساس دولت جدید با توجه به یکدستی رخ‌داده، باید بتواند بر این مهم فائق آید. یک دلیل دیگر که روسیه در زمینه تثبیت نرخ ارز موفق عمل کرد، تخفیف در صادرات نفتی است که منجر به رکوردشکنی صادرات نفتی روس‌ها شد. ایران نیز این سیاست را از زمان تحریم احمدی‌نژاد دنبال کرده، اما چندان در این امر توفیق نیافته است. پرسش این است که چرا ایران با وجود تخفیف‌های مشابه نتوانست به چنین موفقیتی برسد. این امر به دلیل سیاست خارجی فعال، دیدگاهی واقع‌بینانه از روابط بین‌الملل و عمل‌گرایانه توسط روس‌ها بوده است. روس‌ها با وجود تنش جدی فعلی با دنیای غرب و آمریکا، هنوز با آمریکا بر سر مسائل مختلف مذاکره مستقیم دارند یا با وجود اختلافات با ترکیه، روابط گسترده با این کشور دارند. درحالی‌که وزارت خارجه ما از 1400 به بعد از غیرفعال‌ترین وزارتخانه‌های کشور بوده است. 

‌بر این اساس ایران نتوانست روابط خود را گسترده کند و روابطش را با چند کشور محدود کرده که طبیعی است که این سطح از مناسبات برای برون‌رفت از بحران کنونی کافی نیست. عدم درک روابط بین‌الملل موجب سدتراشی در برابر توافقات در دولت قبل شد و هزینه گسترده‌ای بر کشور وارد کرد. حمله به سفارت‌های مختلف و اخیرا پدیده شعارنویسی‌ها و عدم برخورد با عاملان آن، ایران را در موضع انزوا قرار داده و ائتلاف‌های گسترده‌ای علیه کشور شکل داده است. سخنان مقامات چینی در عربستان و مقامات کره‌ای در امارات نشانی از این شرایط است. در نتیجه امکان صادرات حتی با تخفیف دچار مشکل شده است. اما این موارد تنها دلایل موفقیت نسبی روسیه نبوده است. دلایل دیگر را در یادداشت بعدی توضیح خواهم داد.