چرخش ایدئولوژیک حزب دموکرات کردستان ایران؟

درست سه ماه پیش و 34 سال پس از فروپاشی کشور سوسیالیستی اتحاد جماهیر شوروی سابق، رهبر پ‌ک‌ک، عبدالله اوجالان اعلام کرد که سازمان کارگران کردستان ترکیه که بنیان خود را بر سوسیالیسم واقع‌گرا گذاشته بود، دچار بن‌بست نظری و تئوریک شده و بر این اساس انحلال و خلع سلاح سازمان مذکور را اعلام کرد. اوجالان گفت سازمان کارگران کردستان ترکیه که از نظر تئوری، برنامه، استراتژی و تاکتیک، به شدت تحت تأثیر تئوری واقع‌گرای سوسیالیستی قرار داشت، اینک دچار بحران معنا و تکرار مفرط شده است. به این ترتیب اوجالان با تأکید بر بن‌بست نظری و تئوریک سازمانی که رهبری آن را بر عهده داشت، خلع سلاح و انحلال سازمان پ‌ک‌ک را اعلام کرد. این مهم‌ترین چرخش نظری و سیاسی عبدالله اوجالان در پی چهار دهه شورش مسلحانه و پس از کشته‌شدن ده‌ها هزار نفر از نیروهای نظامی ترکیه و اعضای پ‌ک‌ک و شهروندان عادی است. جدای از نتیجه احتمالی پیام اوجالان و اینکه آیا پ‌ک‌ک در نهایت خلع سلاح و منحل می‌شود یا خیر، این نکته بسیار مهم است که اوجالان هرچند دیرهنگام، اما بالاخره بن‌بست نظری مبارزه مسلحانه و سیاسی بر مبنای سوسیالیسم را پذیرفت.

این تنها سازمان کارگران کردستان ترکیه نبود که بنیان ایدئولوژیک خود را‌ روی سوسیالیسم بنا کرده بود بلکه سازمان‌های مشابه در عراق و حتی ایران نیز سوسیالیسم را اساس ایدئولوژیک سازمانی خود قرار داده بودند. اتحادیه میهنی کردستان عراق به رهبری جلال طالبانی که خود متشکل از چند سازمان کوچک‌تر بود نیز اساس ساختار خود را بر ‌ ایدئولوژی مارکسیستی استوار کرده بود. حزب دموکرات کردستان ایران و سازمان کومله زحمتکشان نیز دو سازمان مسلح ایرانی هستند که بنیان مرام خود را بر اساس سوسیالیسم و مارکسیسم قرار دادند و هر یک به درجاتی تحت تأثیر سوسیالیسم قرار داشتند. هرچند این سازمان‌ها با شعبه‌های مختلف در دوره 34ساله پس از فروپاشی شوروی سوسیالیستی سابق هیچ‌گاه به بازنگری و بازبینی تجارب نظامی و سیاسی و رویکرد ایدئولوژیک و نیز پیامدهای این تجارب خود نپرداختند و همچنان در چارچوب ایدئولوژی چپ به فعالیت خود ادامه دادند! حتی در دوره‌ای که حزب مادر یعنی حزب کمونیست شوروی سابق از هم پاشید! اما در هفته گذشته در پی بالاگرفتن بحث درباره انحلال پ‌ک‌ک، خالد عزیزی، سخنگوی حزب دموکرات کردستان ایران در یک گفت‌وگوی تلویزیونی اعلام کرد که حزب دموکرات کردستان ایران هویت ایدئولوژیک به خود نگرفته است. او در ادامه گفت تجربه کمونیسم و سوسیالیسم و چپ در دنیا ضررهای زیادی در پی داشت و همه کشورهایی که آن را تجربه کردند، عقب افتادند.

او در ادامه با اشاره به نفوذ ایدئولوژی چپ در میان احزاب کردی در عراق، ترکیه، سوریه و ایران گفت نفوذ ایدئولوژی چپ ما را از دنیای دموکراسی دور کرد. هرچند خالد عزیزی درباره این بخش اخیر از سخنان خود و ابعاد آن توضیح زیادی ارائه نکرد. سخنان خالد عزیزی در مخالفت با نفوذ ایدئولوژی چپ و کمونیستی و سوسیالیستی در میان سازمان‌ها و احزاب کردی منطقه موجب واکنش‌های تند تعداد زیادی از اعضای گروه‌های چپ و مارکسیست کردی و دیگران شد. اما تمام این انتقادات علیه خالد عزیزی حاوی دفاع علنی یا در لفافه از ایدئولوژی مارکسیستی و سوسیالیستی در میان سازمان‌های کردی بود.

1- خالد عزیزی ضمن مخالفت با نفوذ ایدئولوژی چپ در میان احزاب رقیب در کردستان ایران، اشاره می‌کند که سازمان متبوع او یعنی حزب دموکرات کردستان ایران از ایراد مبراست و حزب دموکرات هویت ایدئولوژیک به خود نگرفته است. این ادعا با واقعیات تاریخی سازگار نیست. به عنوان نمونه حزب دموکرات کردستان تحت دبیرکلی عبدالرحمن قاسملو در نشریه کردستان در سال 1354 با انتقاد از روش همین حزب در دوره احمد توفیق، دبیرکل پیشین حزب دموکرات کردستان ایران که موجب اخراج قاسملو از حزب شده بود، ادعا کرد: حزب در دوره احمد توفیق از خط مشی مترقیانه منحرف و رهبران اصلی حزب از راه اصلی و صحیح حزب منحرف شده و در منجلاب ناسیونالیسم غلتیده بودند و آرمان نهایی حزب تحت رهبری عبدالرحمن قاسملو را ساختن جامعه عادلانه سوسیالیستی در کردستان اعلام کرد. 

این موضع در برنامه حزب دموکرات کردستان نیز چنین مورد تأکید قرار گرفته بود: «آرمان نهایی حزب دموکرات کردستان ایران ایجاد یک جامعه دموکراتیک سوسیالیستی است». افزون بر مواضع علنی و مطالبی که در نشریات حزبی منتشر شده، دبیر کل حزب، عبدالرحمن قاسملو، بعدها در نوشته‌ای که تحت عنوان «درباره سوسیالیسم» در دهه 60 خورشیدی منتشر شد، با اشاره به اینکه سوسیالیسم آرمان نهایی حزب ماست، به تشریح ضرورت گنجاندن سوسیالیسم در برنامه حزب و نوع رابطه این حزب با کشورهای سوسیالیستی و اتحاد جماهیر شوروی پرداخته است. در این نوشته قاسملو اشاره کرده که شعار روز تاکتیکی است، اما استقرار سوسیالیسم راه‌حل اساسی مسائل اجتماعی است و این مسئله آرمان نهایی است. در این جزوه اشاره می‌شود که ما وقتی اعلام می‌کنیم خواهان سوسیالیسم هستیم، منظورمان این است که سرمایه‌داری را نفی می‌کنیم و بر این اعتقادیم که سرمایه‌داری به عنوان یک نظام اجتماعی از نظر تاریخی محکوم به نابودی است!

در همین جزوه نوشته شده که پیداست هنگامی که می‌گوییم مرگ بر امپریالیسم در واقع علیه سرمایه‌داری شعار داده‌ایم چراکه امپریالیسم سیستم جهانی مرحله کنونی سرمایه‌داری است. در همین نوشته اشاره شد ما بدان جهت سوسیالیسم را انتخاب کرده‌ایم که بهره‌کشی و استثمار را از بین ببریم. در بخش پایانی این جزوه هم تأکید شده که این حزب در مبارزاتش اتحاد جماهیر شوروی را دوست و هم‌پیمان استراتژیک خود به حساب می‌آورد و همواره بر این اعتقاد باقی خواهد ماند. تأکید بر سوسیالیسم نه یک اشاره گذار بلکه یک استراتژی و آرمان بلند‌مدت برای حزب دموکرات بوده و همچنان تا سال‌های اخیر حزب دموکرات در کنگره انترناسیونال سوسیالیست‌های جهان نیز مشارکت داشته است. پس این ادعای آقای عزیزی که حزب او برکنار از این دست ایدئولوژی‌هایی است که در مقابل با دموکراسی است، ادعای دقیقی نیست و بیشتر یک فرار به جلو است تا حزب خود را از ترکش پیامدهای موضع اخیر خود مبرا کند. همچنین این نکته مهم است که با وجود ادعای خالد عزیزی حزب دموکرات کردستان ایران و دیگر سازمان‌های مسلح کردی چنان تحت تأثیر مارکسیسم هستند که بنیان‌های نظری احزاب مذکور بر مارکسیسم –لنینیسم استوار است و به صورت عمومی استفاده از نظام واژگان مارکسیستی و حتی استالینیستی را همچنان مناسب‌ترین روش برای بیان چارچوب‌های مد نظر سازمانی می‌دانند.

اساس این نظام واژگان «نظریه استالینی –لنینیستی مسئله ملی» است که همچنان دال مرکزی گفتار حزب دموکرات و احزاب مشابه است. آیا می‌توان در چنبره نظام واژگان و مفاهیم کمونیستی نفس کشید و براساس آن اهداف سازمانی تعریف کرد و هم‌زمان در تقابل و مخالفت با همان ایدئولوژی مارکسیستی سخن گفت؟ اگر واژگان مارکسیستی را از دایره مباحث حزبی خارج کرد، چیز دیگری برای حزب مذکور باقی خواهد ماند؟

2- سخنان آقای خالد عزیزی از زاویه دیگری هم باید مورد توجه قرار گیرد. به دلیل ساخت‌یابی سازمان‌های سیاسی و مسلحانه کرد بر مبنای ایدئولوژی سوسیالیستی و کمونیستی افراد بی‌شماری از طرف‌های دخیل در منازعات نظامی یا دیگران قربانی و کشته و از هستی ساقط شدند. حزب دموکرات کردستان ایران در این باره چگونه کارنامه خود را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. آیا سخنگوی حزب دموکرات به لوازم و پیامدهای موضع اخیر خود اندیشیده و پایبند است؟ همچنین با توجه به تأکید آقای عزیزی بر دوری احزاب چپ از دنیای دموکراسی، آیا این سازمان و سخنگوی حزب به پذیرش مسئولیت‌های این چرخش ایدئولوژیک ملزم هستند؟ یا اینکه مواضع سخنگوی حزب تنها نظرات شخصی است و در بر همان پاشنه سابق می‌چرخد؟