پاسخ به یادداشت «شرق»

سازمان حفاظت از محیط زیست در پاسخ به یادداشتی با عنوان «پیش به‌ سوی دولت تک‌نفره؟» نوشته مهرداد احمدی‌شیخانی، جوابیه‌ای را به روزنامه «شرق» ارسال کرد. متن این جوابیه به شرح زیر است:

 در تاریخ 6/2/1404 مطلبی با این عنوان «پیش به‌ سوی دولت تک‌نفره؟» در آن روزنامه به چاپ رسیده است. خواهشمند است به موجب ماده 23 قانون مطبوعات، جوابیه این سازمان جهت تنویر افکار عمومی منتشر شود.

- تشریح طرح:

سایت پتروشیمی امیرآباد به مساحت 90 هکتار در 10کیلومتری شمال‌غربی شهر بهشهر و در حاشیه جاده بهشهر به زاغمرز واقع شده‌ است. طرح دارای دو فاز خواهد بود؛ فاز اول شامل: واحد تولید متانول به ظرفیت 1650 هزار تن و واحد تولید پروپیلن به ظرفیت 460 هزار تن در سال

فاز دوم شامل: تبدیل پروپیلن به پلی‌پروپیلن

آب‌شیرین‌کن در فاصله 850 متری پلنگان میانکاله احداث خواهد شد.

2- حساسیت‌های محیط‌زیستی مکان پیشنهادی طرح:

- در مجاورت پناهگاه حیات‌وحش میانکاله، در داخل محدوده تالاب بین‌المللی رامسر سایت میانکاله با میزبانی از 70 درصد پرندگان مهاجر جهان (566 گونه) و همچنین استقرار در داخل زون ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله

- نزدیکی به مکان‌های تکثیر آبزیان دریای خزر، استقرار در مرتعی پربازده با صدها بهره‌بردار و تعارض با جوامع محلی، برخوردار از خاک بسیار هیدرومورف، مجاورت با جنگل‌های ارزشمند هیرکانی.

3- برخی اثرات منفی طرح:

استقرار این صنعت بدون توجه به ماهیت و نوع آلاینده‌های تولیدی در منطقه میانکاله، بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های طبیعی، اقتصادی و اجتماعی می‌تواند کارکردهای اکولوژیک این زیست‌بوم باارزش را دچار اختلال جدی نماید. این درحالی‌ است که اثرات غیر‌قابل جبران و برگشت‌ناپذیر ناشی از آلاینده‌های مختلف طرح بر سلامتی و زندگی ساکنین منطقه قابل کتمان نیست. از مهم‌ترین اثرات منفی طرح می‌توان موارد زیر را برشمرد:

- احداث زیرساخت‌های لازم جهت تأمین یوتیلیتی‌های مورد نیاز طرح از قبیل تأمین آب با احداث آب‌شیرین‌کن و برداشت 25 میلیون متر‌مکعب آب در سال از دریای خزر و تخلیه شورابه و اثر بر اکوسیستم حساس و شکننده دریای خزر

- اثرات تجمعی طرح آب‌شیرین‌کن و سایر طرح‌های در دست اقدام در منطقه، احداث 5/3 تا 4 کیلومتر خط لوله جهت تأمین خوراک (14/4 میلیون متر‌مکعب در سال گاز طبیعی) از خط لوله اصلی سرخس نکا، با احداث 200 کیلومتر خط لوله جهت انتقال 400 هزار تن محصول تولیدی پروپیلن در سال از استان مازندران به استان سمنان

- تخریب عرصه میانکاله و مرگ حیات گیاهی و جانوری موجود در زون ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله

- حذف منطقه از لیست ذخیره‌گاه‌های ثبت‌شده جهانی

- ناپایداری و شکنندگی عرصه‌های موجود و خارج‌شدن تالاب میانکاله از کنوانسیون بین‌المللی رامسر

- از بین رفتن ویژگی‌های محیط‌زیستی منطقه در اثر آلاینده‌های خروجی به هوا، پساب صنعتی و پسماندهای کاتالیستی

- تولید گازهای گلخانه‌ای در کنار تغییر کاربری‌های گسترده ناشی از استقرار صنعت و تجهیزات پی‌آیند و اثرات بر سلامتی مردم منطقه.

  4- اهم مغایرت‌های قانونی با اسناد بالادستی:

1- مغایرت با بند (6) سیاست‌های کلی محیط‌ زیست ابلاغی مقام معظم رهبری مورخ 26/08/1394 مبنی بر ضرورت بهره‌برداری متناسب با توان اکولوژیک سرزمین (پیوست 1)

2- مغایرت با مصوبه شماره 32719/ت25842ه‍ مورخ 16/07/1381 مبنی بر ممنوعیت استقرار صنایع شیمیایی، در صورت دارابودن فاضلاب صنعتی در فرایند تولید در استان‌های شمالی کشور (پیوست 2)

3- تأکید بند 11 ماده 4 سند ملی آمایش سرزمین مصوب شورای‌عالی آمایش سرزمین مورخ 11/12/1399 بر موضوع ساخت محصولات در صنایع پایین‌دستی نفت و گاز با اولویت ساخت محصولات شیمیایی و پتروپالایشگاه‌ها به‌ویژه در شبکه همکار جنوب‌غربی و پس‌کرانه‌های جنوب که نشان‌دهنده نبود هرگونه اولویت در ساخت محصولات صنایع پتروشیمی در استان‌های شمالی کشور  است (پیوست 3)

4- عدم امکان احداث واحدهای بالادستی پتروشیمی براساس بند 2-2 ماده 2 بخش صنعت و معدن سند آمایش استان مازندران (پیوست 4)

5- بند 1 ماده 3 قانون کنوانسیون مربوط به تالاب‌های مهم بین‌المللی به‌‌ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی مورخ 28/ 12/1352 (کنوانسیون رامسر- پیوست 5) و قرارگیری مکان پیشنهادی طرح داخل ذخیره‌گاه زیست‌کره که در کمیته انسان و کره مسکون یونسکو (M&B) به ثبت جهانی رسیده و احداث این پتروشیمی با قوانین حاکم بر آن در تضاد بوده و منجر به حذف این منطقه از فهرست ذخیره‌گاه‌های ثبت‌شده جهانی خواهد‌ شد (پیوست 6)

6- مغایرت با طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM) اولویت برای این زمین «استعداد نسبتا مناسب برای زراعت‌های آبی» است (پیوست 7)

7- مفاد مصوبه مورخ 23/04/1399 ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور (پیوست 8) موضوع ماده (3) آیین‌نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها مصوبه شماره 157408/ت55096ه‍ مورخ 27/11/1397 هیئت محترم وزیران دایر بر پیش‌بینی طرح جامع پنج‌ساله (1399-1403) احیای مجموعه تالاب‌های میانکاله و خلیج گرگان (پیوست 9).

5-ابهامات متعدد در فرایند اخذ مجوزهای مورد نیاز این پتروشیمی که برخی از اهم ابهامات به شرح ذیل است:

1- با وجود مصوبه شماره 32719/ت25842ه‍ مورخ 16/07/1381 هیئت محترم وزیران مبنی بر ممنوعیت استقرار صنایع شیمیایی در استان‌های شمالی که در فرایند تولید دارای پساب و فاضلاب صنعتی هستند، طرح فوق‌الذکر به جای کمیسیون زیربنایی درکمیسیون اقتصاد مطرح و با وجود مخالفت اعضا، نهایتا با نظر مثبت وزیر وقت نفت بدون توجه به رویکرد آمایش سرزمین تصویب شده‌ است.

2- مصوبه هیئت محترم وزیران به شماره 152536/ت57944ه‍ مورخ 23/12/1399 (پیوست 10) با هدف ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رفع نیاز صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، ایجاد اشتغال پایدار و با رویکرد آمایش سرزمین از طریق اجرای طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی با تأکید بر تکمیل زنجیره ارزش متانول/ پروپیلن تصویب شده‌ است و استقرار این صنعت در استان به‌هیچ‌وجه با سند آمایش استان همخوانی ندارد. در این مصوبه به اجرای صنایع پتروشیمی با تأکید بر تکمیل زنجیره متانول/پروپیلن اشاره شده در‌حالی‌که خوراک طرح پتروشیمی امیرآباد (GTP) به میزان 4.14 میلیون مترمکعب در سال گاز طبیعی نیاز‌ دارد که با توجه به کمبود گاز در استان‌های شمالی به‌ویژه در فصول سرد سال تخصیص این میزان گاز به نظر امکان‌پذیر نیست.

3- همچنین مصوبه مذکور نافی ضرورت و الزام قانونی ارائه گزارش ارزیابی و اخذ تأییدیه از سازمان حفاظت محیط‌ زیست کشور نبوده و صرف استناد به این مصوبه مجوزی برای شروع فعالیت نیست. به عبارت دیگر در صورت عدم اخذ مجوز زیست‌محیطی با وجود چنین مصوبه‌ای انجام هرگونه عملیات احداث و بهره‌برداری از طرح مذکور غیرقانونی است.

4- وزارت صنعت، معدن و تجارت بدون استعلام از اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران جواز تأسیس به شماره 54072/701 مورخ 08/07/1399 (واقع در شهرستان بهشهر - پیوست 11) صادر نموده‌ است. همچنین اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان مازندران نیز بدون استعلام از اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران جواز تأسیس شماره 1294/701 مورخ 31/01/1402 (اصلاح جواز تأسیس- تغییر محل اجرای طرح به شهرستان میان‌دورود- پیوست 12) و جواز تأسیس شماره 1791/701 مورخ 17/02/1402 (تغییر نام جواز تأسیس از شرکت صنایع پتروشیمی امیرآباد مازندران با شماره ثبت 563134 مورخ 22/05/1399 و شناسه ملی 14009358531 به نام شرکت صنایع پتروشیمی گهر مازندران- پیوست 13) صادر نموده‌ است.

لذا پیرو استعلام شماره 273687 مورخ 31/02/1402 اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان مازندران (پیوست 14) از اداره کل حفاظت محیط‌ زیست استان مازندران با موضوع درخواست شرکت صنایع پتروشیمی گهر مازندران مبنی بر اجرای طرح پتروشیمی براساس جواز شماره 1294/701 مورخ 31/01/1402 در شهرستان میان‌دورود، اداره کل حفاظت محیط‌ زیست استان طی نامه شماره 2462/1402/ص مورخ 10/03/1402 (پیوست 15) به دلیل مغایرت محدوده اراضی با ضوابط و مقررات با درخواست مذکور مخالفت نموده‌ است. لیکن اداره کل صنعت، معدن و تجارت شهرستان بهشهر از طرف مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان مازندران و علیرغم مخالفت اداره کل حفاظت محیط‌ زیست استان مازندران، جواز تأسیس شماره 3688584 مورخ 16/07/1403 (تمدید جواز تأسیس ایجادی به نام شرکت صنایع پتروشیمی گهر مازندران - تغییر محل اجرای طرح به شهرستان بهشهر - پیوست 16) اقدام نموده‌ است.

5- گواهی تخصیص زمین از اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران به شماره 17837/33/1399 مورخ 29/07/ 1399 (پیوست 17) برخلاف ضوابط و مقررات مربوطه خصوصا مفاد آیین‌نامه اجرائی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران و دستورالعمل‌های مربوطه در زمینه اخذ مجوزهای لازم به‌ویژه مجوز ارزیابی اثرات زیست‌محیطی به مستأجر واگذار گردیده‌ است؛ همچنین در زمان صدور گواهی تخصیص زمین مصوبه به شماره 152536/ت57944ه‍ مورخ 23/12/1399 توسط هیئت محترم وزیران تصویب نگردیده و مصوبه شماره 32719/ت25842ه‍ مورخ 16/07/1381 مبنی بر ممنوعیت استقرار صنایع شیمیایی در استان‌های‌‌ شمالی که در فرایند تولید دارای پساب و فاضلاب‌‌ صنعتی می‌باشند، به قوت خود باقی و جاری بوده‌ است.

 6- دادستان محترم سابق کل کشور طی نامه شماره 140/1401/36868/9000 مورخ 1401/05/22 (پیوست 18) واگذاری اراضی موصوف را غیرقانونی اعلام و دستور لغو قرارداد و استرداد آن به بیت‌المال را صادر نموده است.

7- موافقت مقدماتی اجرای طرح پتروشیمی به شماره م ب 372800 مورخ 15/10/ 1399 (پیوست 19) از وازرت نفت که به صراحت در تبصره بند 5-10 اعلام نموده متقاضی باید پیش از آغاز عملیات اجرائی طرح و در مرحله امکان‌سنجی و مکان‌یابی، مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح (EIA) را مطابق روش اجرائی ابلاغی اداره کل HSE وزارت نفت به شماره 320-pr-HSED-MOP انجام و به تأیید سازمان حفاظت محیط‌ زیست برساند. طبق این تبصره مجری طرح موظف به اخذ دو تأییدیه، یکی از شرکت ملی صنایع پتروشیمی کشور و دیگری از سازمان حفاظت محیط‌ زیست پیش از آغاز عملیات اجرائی و در مرحله امکان‌سنجی و مکان‌یابی بوده‌ است. این در حالی‌ است که هیچ‌کدام از دو مجوز مذکور را اخذ ننموده ‌است. لذا وزارت نفت طی نامه شماره م.ب/410555 مورخ 07/08/1402 (پیوست 20) عطف به اعلام مورخ 30/07/1402 معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری و همچنین عطف به گزارش شماره 43858/1-1 ص ب مورخ 04/05/1402 معاون محترم وزیر و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ابطال موافقت مقدماتی به شماره م.ب 372800 مورخ 15/10/1399 شرکت مذکور را به‌دلیل عدم انجام تعهدات اصلی مندرج در موافقت مقدماتی و ناترازی گاز طبیعی در کشور به متقاضی اعلام نموده‌ است.

8- مجوزهای صمت، گواهی تخصیص زمین و موافقت اصولی وزارت نفت قبل از تصویب مصوبه شماره 152536/ت57944ه‍ مورخ 23/12/1399 هیئت محترم وزیران (بند 4) و در مغایرت با مصوبه شماره 32719/ت 25842ه‍ مورخ 16/07/1381، قبل از تصویب مبنی برممنوعیت استقرار این‌گونه صنایع در استان‌های شمالی می‌باشد.

9- معاون محترم وزیر صنعت، معدن و تجارت طی نامه شماره 4822803 مورخ 22/12/1403 (پیوست 21) به رئیس محترم سازمان امور اراضی کشور با صدور (تمدید) جواز تأسیس مخالفت نموده‌ است.

10- اشتغال‌زایی طرح براساس جواز تأسیس در زمان بهره‌برداری کامل 360 نفر است که در مقابل اشتغال‌زایی حاصل از پروژه‌های گردشگری، کشاورزی و... که با آمایش سرزمین استان همخوانی دارد، بسیار پایین می‌باشد.

6- شرح مخالفت سازمان حفاظت محیط‌ زیست

سازمان حفاظت محیط‌ زیست با ارائه دلایل حقوقی و فنی و با توجه به گستردگی ابعاد تخریب، ابهامات و تناقضات موجود در گزارش ارزیابی زیست‌محیطی و عدم توانایی مجری و مشاور زیست‌محیطی طرح در پاسخ‌گویی به این ابهامات و تناقضات موجود در گزارش، طی مکاتبات مختلف این موارد را به مجری ابلاغ نموده و مخالفت خود را با احداث طرح پتروشیمی امیرآباد طی نامه‌های شماره 8323/340/1401 مورخ 31/02/1401 (پیوست 22)، شماره 19453/300/1402 مورخ 03/05/1402 (پیوست 23) و شماره 19402/300/1402 مورخ 14/05/ 1402 (پیوست 24) به متقاضی اعلام نموده‌ و مکررا طی نامه‌های ارسالی از سوی این سازمان، به مجری تأکید گردیده است که از هرگونه عملیات اجرائی قبل از اخذ مجوز ارزیابی زیست‌محیطی اجتناب نماید. اما مجری طرح صورت‌جلسه مورخ 18/11/1400 مجلس شورای اسلامی (پیوست 25) را که هیچ‌گونه مبنای قانونی ندارد، دستاویز قرار داده و آن را به‌عنوان مجوز و تأییدیه سازمان قلمداد می‌نماید. مجددا مخالفت با اجرای طرح مذکور طی نامه شماره 4131/ 1403/ ص مورخ 09/05/1403 توسط مدیر کل وقت حفاظت محیط‌ زیست استان مازندران (پیوست 26) به مجری طرح اعلام گردیده‌ است.

همچنین این سازمان طی نامه شماره 1705/100/1401 مورخ 20/01/1401 (پیوست 27) خطاب به استانداران محترم درخواست کرده‌ است از کلنگ‌زنی طرح‌ها و پروژه‌های فاقد مجوز زیست‌محیطی که با فشارهای نامتعارف و بخشی‌نگری محض عموما در سفرهای استانی توسط مقامات ارشد کشور اتفاق می‌افتد، اجتناب نمایند.

سازمان در راستای لغو بند 4 و 5 مصوبه شماره 152536/ت 57944 هـ مورخ 23/12/1399 هیئت محترم وزیران مکاتباتی با رئیس‌جمهور محترم انجام داده (موضوع نامه شماره 4388/100/1401 مورخ 05/02/1401 -پیوست 28) و این درخواست طی نامه شماره 19412 مورخ 01/02/1401 (پیوست 29) به دبیر محترم هیئت دولت جهت طرح در کمیسیون زیربنایی، صنعت و محیط‌ زیست ارسال گردیده‌ است. این موضوع در کمیسیون مذکور در مورخ 01/03/1401 (موضوع نامه شماره 29128 مورخ 28/02/1401 - پیوست 30) مطرح و به دلیل عدم حضور وزیر محترم نفت به جلسه دیگری موکول گردید. همچنین سازمان طی نامه‌های شماره 1047/360/-1/م مورخ 06/04/1402 (پیوست 31) و شماره 1337/447-1/م مورخ 21/04/1402 (پیوست 32) خطاب به رئیس‌جمهور محترم مجددا خواستار لغو بند 4 و 5 این مصوبه می‌باشد.

معاون محترم حقوقی رئیس‌جمهور طی نامه شماره 31100/م/51839 مورخ 01/06/1402 (پیوست 33) صراحتا اعلام می‌دارد: «با امعان نظر به انطباق مخالفت‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست درخصوص اجرای طرح مزبور با اسناد بالادستی، مقررات و دستورالعمل‌های زیست‌ محیطی و تبعات حاصل از تخریب محیط زیست تالاب میانکاله ناشی از احداث پروژه مزبور، ممنوعیت مقرر در اصل (50) قانون اساسی و واگذاری غیرقانونی 90 هکتار اراضی مرتعی، لغو بندهای (4) و (5) مصوبه شماره 152536/ ت 57944 ه‍ مورخ 23/12/1399 هیئت محترم وزیران با سند آمایش سرزمینی و سایر اسناد بالادستی مطابقت داشته و با توجه به توضیحات فوق اجرای آن اعم از اینکه توسط شرکت پتروشیمی امیرآباد یا هر شرکت دیگری انجام شود منطبق بر قانون تلقی نمی‌شود».

رئیس‌جمهور محترم طی نامه شماره 8070/م مورخ 17/02/1402 (پیوست 34) به ریاست سازمان اعلام نمود احداث پتروشیمی در این موقعیت به مصلحت نمی‌باشد.

سازمان در راستای رویکرد توسعه صنایع پتروشیمی به ‌منظور جلوگیری از خام‌فروشی منابع نفت و گاز از سال 1382 تا سال 1403 بیش از 80 مجوز زیست‌محیطی برای صنایع پتروشیمی کشور صادر نموده‌ است. مجوزهای صادره حاصل صرف ساعت‌ها وقت کارشناسی و مدیریتی سازمان‌ها و ادارات مختلف دولتی می‌باشد که قابل استفاده برای این دسته از مجریان جدید خواهد‌ بود.

7- جمع‌بندی

سازمان حفاظت محیط زیست معتقد‌ است مصوبه شماره 32719/ت 25842ه‍ مورخ 16/07/1381، مبنی بر ممنوعیت استقرار صنایع شیمیایی دارای فاضلاب صنعتی در استان‌های شمالی با آگاهی و درایت تصویب گردیده و سند آمایشی استان‌های شمالی نشان می‌دهد این مناطق قابلیت بارگذاری این نوع از صنایع با این حجم از آلودگی را ندارند. ازاین‌رو سند آمایش 31 استان کشور مصوب شورای‌عالی سرزمین مورخ 11/12/1399 به‌عنوان سند بالادستی در استقرار صنایع مد نظر این سازمان خواهد بود. این موضوع در بند (6) سیاست‌های کلی محیط زیست ابلاغی مورخ 26/8/1394 مقام معظم رهبری (مدظله‌ العالی) مبنی بر «ضرورت بهره‌برداری متناسب با توان اکولوژیک در سرزمین» مورد تأکید قرار گرفته ‌است.

علی‌رغم ابلاغ دادنامه قطعی و پیگیری‌های مکرر این سازمان و دادستانی کل‌ کشور و معاونت حقوقی رئیس‌جمهور و... لیکن تاکنون اراضی واگذارشده به شرکت مذکور، به بیت‌المال اعاده نگردیده‌ است.

در راستای لغو بندهای (4) و (5) مصوبه شماره 152536/ ت 57944 ه‍ مورخ 23/12/1399 هیئت محترم وزیران، به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست و به استناد اصل یکصد‌و‌سی‌و‌هشتم قانون اساسی کشور هیئت محترم وزیران مصوبه شماره 19821/ت 64104 ه‍ مورخ 09/02/1404 (پیوست 35) تصویب و مقرر شد:

1- جزءهای (4) و (5) بند (الف) تصویب‌نامه 152536/ ت 57944 ه‍ مورخ 23/12/1399 لغو می‌شوند.

2- وزارت جهاد کشاورزی موظف است نسبت به استرداد اراضی واگذارشده به شرکت صنایع پتروشیمی گهر مازندران (صنایع پتروشیمی امیرآباد مازندران) اقدام لازم را به عمل آورد.

مریم جمشیدی، مدیر کل دفتر روابط‌عمومی و امور رسانه