گزارش «شرق» از تولیدات اخیر سینمای ایران که با موضوع دفاع مقدس ساخته می‌شوند
سینما پشت خاکریز اول
چند ماهی است نگاه اهالی سینما به ساختمان مرتفع خیابان کمال‌الملک میدان بهارستان است. تصمیماتی که طی چند ماه اخیر در ساختمان وزارت ارشاد گرفته میشود، واکنش‌های بسیاری را به همراه داشته است.
چند ماهی است نگاه اهالی سینما به ساختمان مرتفع خیابان کمال‌الملک میدان بهارستان است. تصمیماتی که طی چند ماه اخیر در ساختمان وزارت ارشاد گرفته میشود، واکنش‌های بسیاری را به همراه داشته است. از نظر مدیران وزارت ارشاد اوضاع فرهنگ و هنر کشور به شکلی که توسط اهالی سینما تصویر میشود، آن‌قدرها هم بد نیست! درحالی که در ماه‌های اخیر بسیاری از سینماگران نقدهای بسیاری را متوجه عملکرد شورای پروانه ساخت می‌دانند، محمدمهدی اسماعیلی وزیر ارشاد در جمع خبرنگاران اظهار کرد: «سالانه در کشور مجوز ساخت ۱۱۰ فیلم سینمایی صادر میشود و مجموعه‌های فارابی از تولیدات فاخر و تراز انقلاب اسلامی است. اکنون در مجموعه فارابی که به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعلق دارد ۱۸ کار جدید مراحل تولید را طی می‌کنند و با همکاری بخش خصوصی قدرتمند در سینما، امسال پررونق‌ترین سال سینما در تاریخ کشور بوده است».
او یکی از نقاط قوت اکران امسال را فروش فیلمی نزدیک به ۲۵۰ میلیارد تومان توصیف کرد و افزود: «این رقم نشان از رونق فرهنگ و هنر در جامعه دارد. نزدیک‌ترین رقم به این فیلم در سال گذشته ۷۷ میلیارد تومان بود. در همه بخش‌ها، مجموعه مخاطبان امسال نسبت به سال‌های گذشته چند برابر شده با این تفاوت که عمده این کارها با نگاهی به اصول ارزش‌های اصیل بومی و دینی کشور در حال اجراست».
این در حالی است که نقد جدی بسیاری از اهالی سینما به تعداد پروانه‌های ساختی است که در چند ماه اخیر صادر شده و در این میان نادیده‌گرفتن سینمای اجتماعی در تصمیمات شورای پروانه ساخت، محل بحث و نظر است.
مدتی قبل سعید مستغاثی عضو شورای پروانه ساخت سینمایی وزارت ارشاد با انتقاد از فیلم‌نامه‌های ارائه‌شده به شورای پروانه ساخت در کیهان نوشت: «در این دو سال اخیر که حدود ۲۰۰ فیلم‌نامه بلند سینمایی برای تولید خواندم و بیشتر از آن، آثاری که قرار بود روی پرده بروند. شاید بتوان گفت فیلم‌نامه‌هایی که قابل تأمل بودند، از تعداد انگشتان یک دست فراتر نمی‌رفتند و 80 درصد این فیلم‌نامه‌ها حتی پیش‌پاافتاده‌ترین قواعد فیلم‌نامه‌نویسی را نیز رعایت نکرده بودند؛ غلط‌های فاحش املایی و انشایی داشتند، از تاریخ و تبار و ریشه موضوعی که به اصطلاح دراماتیکش کردند بی‌خبر بودند، تحریف‌های شدید تاریخ حتی مربوط به همین سال‌های اخیر در آنها به چشم می‌خورد، مملو از شخصیت‌های اضافی و ماجراهای بی‌خاصیت بودند، گاهی تا نیمه خود اساسا شروع نمی‌شدند و گاه اصلا پایان نمی‌گرفتند، ظاهرا به دنبال پایان باز بودند اما دچار پایان «ولنگ و واز» شده بودند! نویسنده‌شان گویی اصلا با سینما و فیلم بیگانه بود و به قول یک مثل معروف و رایج «انگار به او بار خورده بود» که گذرش به عرصه فیلم‌نامه‌نویسی افتاده و… این حکایت تلخ و غم‌انگیز شبه‌فیلم‌نامه‌هایی است که بیشتر نمایش‌نامه و بیانیه و انشا و سخنرانی و حتی تئاتر هستند اما شوربختانه فیلم و سینما نیستند! و فیلم‌هایی که بر اساس این شبه‌فیلم‌نامه‌های بی‌در‌وپیکر ساخته شدند، آثاری از کار درآمدند که صدمرتبه بدتر از اصل خود آن شبه‌فیلم‌نامه شدند. نمی‌دانم باید متأسفانه بگویم یا خوشبختانه، اغلب اعضای شوراهای صدور پروانه ساخت و پروانه نمایش افرادی ملایم و مهربان و رقیق‌القلب و اهل تسامح و تساهل و نگران روحیه و زندگی نویسندگان فیلم‌نامه‌ها و استعداد و انرژی کارگردانان و پول و سرمایه‌ای بوده‌اند که تهیه‌کنندگان فراهم می‌آوردند و طی این مدت شاهد بودم که همواره سعی داشتند همان اجناس بنجل را با گفت‌و‌گو و تعامل و جلسات متعدد به جایی برسانند که به یک فیلم‌نامه یا فیلم نزدیک شده و حداقل استانداردهای سینمایی را پیدا کنند. حتی بعضا جلسات آموزش فیلم‌نامه‌نویسی خصوصی برای نویسندگان برگزار نمودند، کتاب معرفی کردند، رفت و آمدهای بسیار داشتند تا حدی که برخی فیلم‌نامه‌ها تا هشت بار بازخوانی شد ولی باز هم چیزی از آن درنیامد. یعنی اساسا مایه‌ای نداشتند که بتوان حتی به اندازه سر سوزنی درام و قصه و سینما درآورد».
اما در سوی دیگر، اغلب سینماگران روایتی دیگر از شرایط حال حاضر سینما دارند. بسیاری این دوران را رکود سینما، خصوصا گونه اجتماعی توصیف می‌کنند و حجم زیادی از فیلم‌های در صف اکران مانده را که اغلب به دلایلی از‌جمله پرونده حقوقی بازیگران و سازندگانشان راهی پرده سینما نمی‌شوند، معضل دیگری برای سینمای ایران می‌دانند. افزایش قابل توجه هزینه تولید در بخش خصوصی بسیاری را از صرافت ساخت فیلم انداخته و عرضه غیرقانونی چند فیلم مهم اجتماعی طی ماه‌های متوالی، بسیاری را نگران سرمایه‌هایشان کرده است. بلاتکلیفی بسیاری از فیلم‌نامه‌ها در شورای پروانه ساخت هم به جمع مشکلات دیگر اضافه شده است. حالا بسیاری از سینماگران همه چیز را به زمان سپرده‌اند تا ببینند در آینده نزدیک چه رقم خواهد خورد؟ اما طبق روال همه‌ساله، طی ماه‌های منتهی به برگزاری جشنواره فیلم فجر عمدتا با افزایش محسوس تولیدات سینمایی روبه‌رو هستیم. با این تفاوت که امسال بسیاری به پررنگ‌شدن گونه دفاع مقدس در آثار سینمایی اشاره می‌کنند و به نظر می‌رسد تعداد قابل ملاحظه‌ای از آثار جشنواره فیلم فجر پیش‌رو را همین تولیدات شامل میشود.
تولید فیلم‌هایی با مضمون دفاع مقدس
از سال گذشته آنچه در محافل سینمایی نقل میشود، توجه مدیران فرهنگی بر تولید فیلم با محوریت شهداست؛ موضوعی که وزیر ارشاد بارها درباره اهمیتش تأکید کرده است. محمدمهدی اسماعیلی وزیر ارشاد مدتی قبل در جمع خبرنگاران تأکید کرد که سال گذشته در جشنواره فیلم فجر عمده کارهای موفق در حوزه بازنمایی حماسه دفاع مقدس بود و اهالی هنر استقبال خوبی از این محصولات داشتند.
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به پررنگ‌بودن روند تولید این آثار در سال جاری اشاره کرد و گفت: «در سال جاری برای شخصیت‌های مهم و تأثیرگذار در حوزه مقاومت، ایثار و شهادت کارهای خوبی در مجموعه فارابی و دیگر مجموعه‌ها در حال ساخت است. فیلم سینمایی شهید نادر مهدوی، سردار مبارزه با آمریکا در خلیج‌فارس با حمایت مجموعه‌های فرهنگی در حال ساخت است و از هرگونه همکاری در ساخت فیلم سینمای شهید مهدوی در مجموعه فارابی حمایت میشود. امید است این اثر نمایشی هرچه سریع‌تر ساخته و به نمایش عمومی گذاشته شود و مردم با این ذخایر گران‌قدر حوزه ایثار و مقاومت بیش از گذشته آشنا شوند».
محمد خزاعی رئیس سازمان هم از مدت‌ها قبل در سفرهای متعدد خود به استان‌های مختلف ایران وعده تولید فیلم با محوریت شهید آن استان را داد، یا در دیدارش با مدیران مراکز و نهادهای مختلف از نگارش فیلم‌نامه ۱۰ فیلم سینمایی، ساخت سه فیلم و تولید چند فیلم غیرسینمایی با این موضوعات سخن گفته است.
سال گذشته را می‌توان آینه تمام‌نمای عملکرد مدیران فرهنگی فعلی کشورمان در جشنواره فیلم فجر دانست. در این میان برخی از فیلم‌هایی که در حوزه دفاع مقدس تولید شدند و آمادگی حضور در این رویداد هنری را داشتند، برای نخستین بار در جشنواره فیلم فجر رونمایی شدند.
«اتاقک گلی» به کارگردانی محمد عسگری تولید مشترک روایت فتح به همراه موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به جشنواره فیلم فجر رسید. این فیلم روایتی عاشقانه در جریان عملیات مرصاد است. «گل‌های باوارده» به کارگردانی و نویسندگی مهرداد خوشبخت هم که روایتی از دوران جنگ ایران و عراق است، به جشنواره فجر سال گذشته رسید.
«سینمامتروپل» به کارگردانی محمدعلی باشه‌آهنگر و تهیه‌کنندگی حامد حسینی با محوریت حوادث انقلاب و دفاع مقدس را نیز در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر شاهد بودیم. سازمان سینمایی اوج نیز فیلم شهید محمد بروجردی با عنوان «غریب» به کارگردانی محمدحسین لطیفی و تهیه‌کنندگی حامد عنقا را به جشنواره چهل‌ویکم فیلم فجر رساند. سازمان سینمایی اوج همچنین تولید چند فیلم سینمایی مبتنی بر زندگی شهدایی همچون شهید علی هاشمی، شهید مهدی زین‌الدین، شهید ابراهیم همت، شهید علی‌اکبر شیرودی و شهید حسین همدانی را در دستور کار خود قرار داده است.
نگاهی به ساخت فیلم‌هایی با مضمون شهدا و دفاع مقدس در سال جاری
سال 1402 نیز رویکرد مدیران فرهنگی بی‌شباهت به سال قبل نیست. امسال نیز تولیداتی بر مبنای مرور زندگی شهدا در دستور کار قرار گرفته است و تاکنون چند فیلم با مضامین شهدا و دفاع مقدس در مرحله پیش‌تولید قرار دارند و به‌زودی مراحل ساخت را آغاز خواهند کرد.
علی روئین‌تن مستند داستانی «چریک» را که درباره شهید ابراهیم هادی است، مقابل دوربین می‌برد. رویین‌تن چندی قبل اعلام کرد منتظر رضایت خانواده شهید برای شروع رسمی
فیلم است.
«آسمان غرب» به کارگردانی محمد عسگری برای حضور در چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر آماده میشود؛ فیلمی که بر مبنای زندگی شهید علی‌اکبر شیرودی ساخته میشود. شهید شیرودی سروان بل‌ای‌اچ-۱ سوپرکبرا هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران بود. او موفقیت‌های زیادی در جنگ ایران و عراق به دست آورد و از برترین خلبانان اوایل جنگ بود.
«مجنون» عنوان فیلم دیگری است درباره شهید مهدی زین‌الدین. فیلمی که توسط مؤسسه اوج تولید شده است. مهدی شیخ زین‌الدین فرمانده لشکر ۱۷ علی ابن ابی‌طالب بود و از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در طول جنگ ایران و عراق محسوب می‌شد. او در ۲۷ آبان ۱۳۶۳ در مسیر کرمانشاه به سردشت در پی درگیری با گروه‌های مسلح شهید شد.
«اسفند» را دانش اقباشاوی مقابل دوربین می‌برد. فیلمی درباره شهید علی هاشمی که این روزها مراحل پیش‌تولید را سپری می‌کند و محصول دیگری از مؤسسه اوج است. علی هاشمی از فرماندهان میانی سپاه پاسداران در جنگ ایران و عراق محسوب می‌شد و فرماندهی قرارگاه نصرت را بر عهده داشت. او به دلیل آشنایی با مناطق عملیاتی، نقش مهمی در میان فرماندهان سپاه پاسداران در خلال جنگ ایران و عراق داشت. از او به‌عنوان طراح اصلی عملیات خیبر و عملیات بدر یاد میشود. هاشمی در سال ۱۳۶۷ پس از انجام مأموریت تخلیه جزیره مجنون، در هنگام ترک مقر فرماندهی، توسط هلی‌کوپترهای نیروی زمینی عراق هدف قرار گرفت و شهید شد. پیکر او ۲۲ سال بعد، در سال ۱۳۸۹ شناسایی و در اهواز به خاک سپرده شد.
«قهرمان جندی‌‌شاپور» به کارگردانی مهدی صاحبی نیز با محوریت زندگی شهید مجید بقایی فرمانده قرارگاه کربلای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ساخته میشود.
«نقطه صفر زمین» به کارگردانی امیرعباس ربیعی، توسط حوزه هنری تولید میشود. این فیلم درباره شهید احمد کاظمی است. او در طول جنگ ایران و عراق از چهره‌های مهم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی محسوب می‌شد و فرماندهی لشکر ۸ نجف را بر عهده داشت. او در فاصله سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴ به‌عنوان فرمانده نیروی هوایی سپاه پاسداران فعالیت می‌کرد و در سال ۱۳۸۴ به فرماندهی نیروی زمینی سپاه پاسداران منصوب شد. در دی‌‌ماه ۱۳۸۴ در سانحه سقوط هواپیمای داسو فالکن ۲۰ در نزدیکی ارومیه، به همراه شماری از فرماندهان سپاه شهید شد. حوزه هنری فیلم دیگری درباره شهید محمد بروجردی را نیز در دست تهیه دارد.
تا به امروز تعداد درخور توجهی اثر با هدف پاسداشت جریان مقاومت و دفاع مقدس ساخته شده است. عمده‌ترین بخش تولیدات سینمای ما در این حوزه مربوط به دهه 60 است. در این دهه فیلم‌سازان بسیاری آنچه را هشت سال در کشورمان جریان داشت، تصویر کردند. برخی از فیلم‌سازان هم تلاش کردند بدون اینکه به دل جنگ بروند، تأثیر جنگ را در زندگی مردم نشان دهند.
طبیعی است که در میان انبوه فیلم‌های ساخته‌شده درباره جنگ هشت‌ساله ایران و عراق، تمامی آنها از کیفیتی مشابه برخوردار نیستند و برخی در گیشه موفق‌تر عمل کرده و برخی دیگر کمتر دیده شدند. در تمامی سال‌های رفته، گونه دفاع مقدس در سینمای ما به اشکال مختلفی بازنمایی شده است. تأثیر جنگ در نسل‌های مختلف مردمان این دیار از بین نمی‌رود و به شکل‌های مختلفی بروز و ظهور پیدا کرده و نسل جدید سینماگران ما روایت متفاوت‌تری از آن دارند. با این حال باید این واقعیت را در نظر گرفت که عمدتا ساخت چنین فیلم‌هایی از حمایت‌های نهادهای دولتی برخوردار است و بخش خصوصی کمتر توان حضور در فرایند تولید چنین فیلم‌هایی را دارد. در این میان نکته‌ای که از هر جهت حائز اهمیت است، کیفت ساخت و ارتباط مخاطب با چنین فیلم‌هایی است. اینکه باید در این حوزه فیلم‌هایی ساخت که مخاطب آنها مردمانی از طیف‌ها و اقشار مختلف جامعه باشند.
