حسین عبده تبریزی، استاد دانشگاه صنعتی شریف:
اقتصاد گیگ، ترجیح نسل جوان در نبود امنیت شغلی است
عبده‌تبریزی در توضیح ماهیت اقتصاد گیگ در رویداد «اکو بیمه» می‌گوید بازار کار در جهان «در حال دگرگونی بنیادی» است. به باور او، دلایل رشد این روند متنوع‌اند: دیجیتالی‌شدن اقتصاد، گسترش پلتفرم‌های خدماتی، تمایل نسل جوان به استقلال و کنترل بر زمان، افزایش هزینه‌های رسمی بنگاه‌ها، گسترش فرهنگ سفارش فوری و البته تجربه همه‌گیری کرونا.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
اقتصاد جهانی با شتابی بی‌سابقه در حال دیجیتالی‌شدن است و یکی از چهره‌های تازه این تحول، «اقتصاد گیگ» است؛ اقتصادی که بر پروژه‌های کوتاه‌مدت و کارهای مستقل تکیه دارد و به‌ویژه برای نسل جوان، جذاب‌تر از استخدام رسمی شده است.
اما این تغییر، هرچند فرصت‌زا و انعطاف‌پذیر است، پایه‌های بازار کار سنتی و نظام بیمه و بازنشستگی را سست کرده است. به گفته‌ی حسین عبده‌تبریزی، استاد دانشگاه صنعتی شریف و رئیس آکادمی دانایان، رشد سریع این نوع اشتغال اگر بدون سیاست‌های بیمه‌ای و مالی متناسب پیش برود، می‌تواند نابرابری نسلی را تشدید کند.
عبده‌تبریزی در توضیح ماهیت اقتصاد گیگ در رویداد «اکو بیمه» می‌گوید بازار کار در جهان «در حال دگرگونی بنیادی» است. به باور او، دلایل رشد این روند متنوع‌اند: دیجیتالی‌شدن اقتصاد، گسترش پلتفرم‌های خدماتی، تمایل نسل جوان به استقلال و کنترل بر زمان، افزایش هزینه‌های رسمی بنگاه‌ها، گسترش فرهنگ سفارش فوری و البته تجربه همه‌گیری کرونا.
او توضیح می‌دهد: «استخدام دائمی و ثابت جای خودش را به قراردادهای کوتاه‌مدت و پروژه‌ای داده است. این تغییر طبعا پایه‌های نظام بیمه عمر و بازنشستگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»
در اقتصاد گیگ، کار بر اساس پروژه و نتیجه تعریف می‌شود، نه زمان. حقوق به‌صورت ماهانه و ثابت نیست؛ افراد برای یک پروژه خاص استخدام می‌شوند، نه برای شغلی دائمی. عبده‌تبریزی تأکید می‌کند که پلتفرم‌های دیجیتال نقش واسطه میان کارفرما و نیروی کار را دارند و به همین دلیل، رابطه‌ی سنتی کارمندی و کارفرمایی از میان رفته است: «درآمد ماهانه جای خود را به پرداخت‌های پروژه‌محور داده و همین، امنیت شغلی را کاهش داده است.»
به گفته‌ی او، برخلاف مشاغل سنتی، در اقتصاد گیگ خبری از بیمه، بازنشستگی یا درآمد ثابت نیست؛ در عوض، انعطاف و آزادی بیشتری وجود دارد. با این حال، داده‌های جهانی نشان می‌دهد که این نوع اشتغال در حال رشد است: در آمریکا سهم شاغلان گیگی از ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۳۱ درصد در ۲۰۲۴ رسیده، در بریتانیا به ۲۵ درصد، در هند ۲۴ درصد و در ایران حدود ۱۳ درصد.
عبده‌تبریزی البته یادآور می‌شود که عدد ایران «برآوردی و نه دقیق» است: «در آمار رسمی ممکن است بخشی از آن بیاید و بخشی نه.»
او سپس به مسئله مهم‌تری اشاره می‌کند؛ اینکه حتی با افزایش شمار کارکنان رسمی، اشتغال واقعی رشد نکرده است: «نرخ بیکاری از نرخ مشارکت در ایران اهمیت کمتری دارد. مشارکت یعنی چه درصدی از افراد بالای ۱۵ سال در بازار کار فعال‌اند.»
به گفته‌ی او، این رقم در سال ۱۳۸۵ حدود ۴۱ درصد بوده و اکنون به ۳۸ درصد رسیده است: «یعنی از میان همه افراد بالای ۱۵ سال، تنها ۳۸ درصد یا شاغل‌اند یا آماده کار. این نسبت نسبت به میانگین جهانی پایین است.»
عبده‌تبریزی ادامه می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های اقتصادی در آمار رسمی دیده نمی‌شود، چون «نظام اقتصادی و مالیاتی قادر به شناسایی همه آن‌ها نیست.» بر اساس آمار رسمی، تنها ۱۶ تا ۱۷ درصد از زنان و حدود ۶۴ تا ۶۵ درصد از مردان در بازار کار فعال‌اند. او نتیجه می‌گیرد: «وقتی نرخ مشارکت پایین است یعنی بخش زیادی از جمعیت بالقوه در فعالیت‌های مولد حضور ندارند. حتی با افزودن حدود یک میلیون کارمند در دولت وقت، اشتغال به معنای واقعی افزایش نیافت.»
صندوق‌های بیمه در سراشیبی ناترازی
به باور عبده‌تبریزی، بسیاری از افرادی که در آمار مشارکت نمی‌آیند، لزوماً بیکار نیستند؛ بلکه وارد حوزه‌های کاری جدیدی شده‌اند که فاقد بیمه بازنشستگی و بیمه عمر هستند.
او می‌گوید: «تغییر شغل و وقفه در کار باعث از دست رفتن سابقه بیمه می‌شود. در نبود کارفرما، پرداخت منظم حق بیمه هم ممکن نیست. در نتیجه، ورودی صندوق‌ها کاهش پیدا می‌کند و شکاف نسلی در برخورداری از بیمه گسترش می‌یابد.»
او تأکید می‌کند که در اقتصاد گیگ، صندوق‌های بازنشستگی با خطر ناترازی مواجه‌اند. درآمدهای پراکنده و ناپایدار باعث کاهش ورودی و افزایش وابستگی به بودجه عمومی می‌شود: «کارگران گیگی با درآمدهای نوسانی، توان پرداخت ماهانه ندارند. بیمه‌های سنتی برای این گروه جذاب نیستند و بیمه‌های دیجیتال جایگزین آن‌ها شده‌اند.»
پیامدهای این روند، به‌گفته او، تنها در سطح فردی نیست؛ بلکه در سطح کلان، منجر به کاهش نرخ پس‌انداز بلندمدت خانوارها، افزایش فشار بر بودجه عمومی، تعمیق نابرابری میان نسل بیمه‌دار و نسل بی‌بیمه، و تضعیف پایداری نظام بازنشستگی می‌شود.
آینده بیمه در دنیای گیگ
عبده‌تبریزی راهکار را در بازآفرینی سیاست‌های بیمه‌ای می‌بیند: «باید حساب‌های بازنشستگی شخصی قابل‌انتقال ایجاد شود، بیمه‌های متغیر بر اساس درآمد واقعی طراحی شوند، مشوق‌های مالیاتی برای فریلنسرها در نظر گرفته شود و پلتفرم‌های بیمه دیجیتال ویژه کارگران گیگی توسعه یابند.»
او تأکید می‌کند که صنعت بیمه ناگزیر است خود را با پلتفرم‌های نو هماهنگ کند: «این حوزه جدیدی است که صنعت بیمه باید واردش شود و به‌روز بماند.»
آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.
