تعرفه‌های ترامپ چه بر سر جشنواره کن می‌آورد؟

درحالی‌که جشنواره کن برای هفتاد و هشتمین دوره خود آماده می‌شود، جنگ تعرفه‌ای رئیس‌جمهور آمریکا دونالد ترامپ با اعلام تعرفه ۱۰۰ درصدی بر فیلم‌های خارجی سایه‌ای سنگین بر این رویداد انداخته است؛ تصمیمی که می‌تواند روابط اقتصادی سینمای آمریکا با اروپا را بر هم بزند، بازار جهانی را دچار اختلال کند و تولید و پخش بسیاری از آثار مستقل و استودیویی را درگیر بحران مالی و سیاسی کند.

تام برنارد، رئیس مشترک کمپانی سونی پیکچرز، این ماه هنگام سفر به فستیوال کن، فقط لباس رسمی‌اش را با خود نمی‌برد؛ او چمدانش را از پیراهن‌ها و تیشرت‌هایی با لوگوی تیم‌های هاکی کانادایی پرکرده است، زیرا می‌خواهد «مردم بدانند که کانادایی است، نه آمریکایی» زیرا اکنون ایالات متحده وارد جنگ تجاری با سینما و جهان شده است.

برنارد می‌گوید: از سال ۱۹۸۵ دارم به کن می‌روم و وقتی اوضاع دنیا خراب است، این را حس می‌کنی. فضا عوض می‌شود. بااین‌حال، مثل بسیاری از فعالان سینمای مستقل، برنارد در آمریکا امرارمعاش می‌کند و این خودش می‌تواند دردسرساز شود.

اعلامیه ناگهانی ترامپ در تاریخ ۴ می در پلتفرم تراث سوشال مبنی بر اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی بر تمام فیلم‌هایی که در «سرزمین‌های خارجی» ساخته شده‌اند، می‌تواند لحظات ناخوشایندی در سرتاسر کروآزت (محل اصلی برگزاری جشنواره کن) رقم بزند.

یکی از مدیران استودیوها پیش‌بینی می‌کند «با ما مثل خودروهای تسلا برخورد خواهند کرد». (اشاره به افت ۷۰ درصدی فروش این خودروها پس از آنکه ایلان ماسک به دیدار ترامپ در کاخ سفید رفت.)

این در حالی است که جشنواره امسال میزبان حضور ستارگان سینمای جهان خواهد بود. تام کروز که آخرین بار در کن از پله‌های کاخ جشنواره بالا رفت و در آسمان جنگنده‌هایی برای «تاپ‌گان: مارویک» به پرواز درآمدند، با فیلم «مأموریت غیرممکن: روزشمار نهایی» بازمی‌گردد. این فیلم، وداع او با فرانچایز جاسوسی مشهوری است که صحنه‌های اکشنش را در شهرهای اروپایی چون ونیز، پاریس و وین ضبط کرده است.

همچنین هریس دیکینسون و اسکارلت جوهانسون نیز در کن حضور خواهند داشت تا اولین تجربه‌های کارگردانی خود را با فیلم‌های «خارپشت» و «النور بزرگ» ارائه کنند. وس اندرسن نیز با فیلم جدیدش، «طرح فنیقی»، به کن می‌آید؛ فیلمی پرستاره با حضور بازیگرانی چون بنیسیو دل‌تورو، بندیکت کامبربچ، رض احمد، جفری رایت و تام هنکس.

برگزاری یک افتتاحیه در کن هزینه‌بر است. فیلم‌های مستقل کوچک با بازیگران مطرح برای سفر اختصاصی، آرایشگر، طراح لباس و محافظ شخصی رقمی در حدود چند صدهزار دلار خرج می‌کنند. این مبلغ برای فیلم‌های استودیویی پرستاره‌ای مانند «مأموریت غیرممکن» به بیش از یک میلیون دلار می‌رسد، چون باید تیم روابط‌عمومی و مدیران برنامه را نیز به همراه آورد. اما اغلب تهیه‌کنندگان با رضایت این مبلغ را می‌پردازند، زیرا کن همچنان جایگاهی تعیین‌کننده در فضای سینمایی دارد و با میزبانی از فیلم‌هایی مثل «امیلیا پرز» و برنده اسکار بهترین فیلم سال گذشته، «آنورا»، ارزش خود را ثابت کرده است. جشنواره کن توجه رسانه‌های جهانی را به یک نقطه متمرکز می‌کند و همین، دلیلی کافی برای پرداخت هزینه‌های گزاف حضور در آن است.

برنارد می‌گوید: کن آغاز رقابت‌های جوایز است. برای معرفی فیلم عالی است، چون کمتر جشنواره‌ای هست که توجه رسانه‌های جهانی را تا این حد به خود جلب کند.

اما در کنار این زرق‌و‌برق، اضطرابی پنهان فضا را فراگرفته است؛ زیرا در آستانه هفتاد و هشتمین دوره جشنواره، بسیاری از مدیران سینمایی نگران‌اند که تعرفه‌های ترامپ کسب‌وکارشان را به خطر بیندازد.

باوجوداینکه کاخ سفید اندکی پس از اعلامیه ترامپ خاطرنشان کرد که «هیچ تصمیم نهایی درباره تعرفه‌های فیلم‌های خارجی اتخاذ نشده است» و هنوز مشخص نیست تعرفه‌های اعمال‌شده بر فیلم‌های خارجی دقیقاً چگونه اجرا خواهد شد، اما اگر اجرایی شوند، ممکن است شبکه حمایت‌های مالی خارجی را که استودیوها و فیلم‌های مستقل برای تأمین بودجه خود به آن متکی هستند، ازهم‌پاشیده شود. 

تعرفه‌های کلی موجود نیز قبلاً باعث افزایش هزینه‌های تولید شده‌اند؛ چون مواد اولیه دکور و لباس که از کشورهایی مانند چین وارد می‌شوند، مشمول مالیات سنگینی هستند. نرخ بهره بالا نیز تأمین سرمایه را دشوارتر می‌کند. همچنین با کاهش ارزش دلار، فیلم‌برداری در خارج از کشور نیز پرهزینه‌تر شده است.

این‌ها فقط بخشی از آثار جانبی تعرفه‌هاست؛ مثلاً امکان بروز یک رکود جهانی نیز مطرح است و بدتر اینکه این تعرفه‌ها به‌صورت ناپایدار و ناگهانی اجرا می‌شوند—یک روز برقرارند و روز دیگر لغو—که برنامه‌ریزی را برای کمپانی‌ها تقریباً ناممکن کرده است.

گلن بسنر، بنیان‌گذار فیلم‌نیشن، می‌گوید: تعرفه‌ها مهم‌ترین پدیده کلان اقتصادی حال حاضر هستند، اما آن‌قدر متغیرند که نمی‌توان پیش‌بینی کرد سه یا چهار ماه بعد چه اتفاقی می‌افتد، چه رسد به سال آینده. تنها کاری که می‌توان کرد این است که گوش‌به‌زنگ باشیم و در لحظه تصمیم بگیریم.

گئتان بروئل، رئیس مرکز ملی فیلم فرانسه، می‌گوید مواضع دولت ترامپ «در اروپا نگرانی زیادی ایجاد کرده است». به گفته او، اگر تعرفه‌های مرتبط با سینما اجرایی شوند، «همه بازنده خواهند بود، از جمله خود صنعت سینمای آمریکا، اروپا و به‌ویژه فرانسه که بازارهای اصلی آثار آمریکایی هستند». فیلم‌های ساخت ایالات متحده حدود ۶۰ درصد از محتوایی را تشکیل می‌دهند که مردم در اروپا مصرف می‌کنند.

بعد از همه‌گیری کرونا، شمار فیلم‌های بزرگ که در سینماها اکران شدند، تقلیل یافته و در عوض بسیاری از مخاطبان تماشای فیلم را به پلتفرم‌های استریم خانگی منتقل کرده‌اند و بسیاری از مخاطبان سال‌خورده‌تر که پیش‌تر بلیت فیلم‌های متفاوت‌تری را می‌خریدند، دیگر به سالن سینما بازنگشتند. اما در سال گذشته، بالاخره پس از سال‌ها، استودیوهای مستقل موفقیت‌های بزرگی کسب کردند و توانستند نفسی تازه کنند که حالا با جنگ تعرفه‌ای ترامپ روبرو شدند. 

بسنر می‌گوید: اخیراً فیلم‌های مستقل زیادی توانسته‌اند در اکران‌های سینمایی به موفقیت قابل‌توجهی برسند. این‌ها فیلم‌هایی چالش‌برانگیز بودند که تماشاگران را هیجان‌زده کردند. برای من، این یعنی باید دست از نگرانی درباره ذائقه مخاطب برداریم و بیشتر به حمایت از دیدگاه فیلم‌ساز تمرکز کنیم. این مسیر خوبی برای موفقیت است.

اما حالا باید دید تعرفه‌های ١٠٠ درصدی که به گفته ترامپ قرار است «عظمت را به هالیوود برگرداند»، با آثار سینمایی چه می‌کند؟ رئیس‌جمهور آمریکا مدعی شده است که «صنعت سینمای آمریکا با سرعتی بسیار بالا در حال مرگ است» و عنوان کرده با «اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی بر همه فیلم‌هایی را که در سرزمین‌های خارجی تولید شده و وارد کشور ما می‌شوند، آغاز کنند. ما می‌خواهیم فیلم‌ها دوباره در آمریکا ساخته شوند!»

کنت سندرسون، رئیس کمپانی بلیکر استریت، می‌گوید: خیلی زود در بازار می‌فهمم که آیا نوعی خصومت وجود دارد یا نه. شاید خوش‌بین باشم، اما فکر می‌کنم فضای گفت‌وگوها بیشتر همدلی خواهد بود تا سرزنش، چون بیشتر اهالی سینمای آمریکا از نظر سیاسی با ترامپ اختلاف‌نظر دارند.

شارل ژیبره، تهیه‌کننده فرانسوی که با فیلم اول کریستن استوارت در مقام کارگردان یعنی «کرونولوژی آب» و همچنین فیلم «پدر، مادر، خواهر، برادر» ساخته جیم جارموش به کن می‌آید، می‌گوید به همکاری با هنرمندان آمریکایی ادامه می‌دهد چون آنچه اهمیت دارد «ملیت نیست، بلکه جهان‌بینی است».

با وجود این‌که هالیوود از نظر ایدئولوژیک با ترامپ هم‌راستا نیست، بسیاری از چهره‌های سینمایی ترجیح داده‌اند با آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش سکوت کنند؛ شاید به دلیل ترس از عواقب شغلی. 

ژیبره می‌گوید: از واکنش‌هایی تا این اندازه محافظه‌کارانه که اخیراً از سوی صنعت سینمای آمریکا دیدیم، تعجب کردم.

بازگشت ترامپ به قدرت و تمایل او به استفاده از ابزارهای حکومتی برای مجازات مخالفانش، اثر منفی بر تولید فیلم‌های جنجالی گذاشته است. در سال ۲۰۰۴، جشنواره کن نخل طلای خود را به «فارنهایت ۹/۱۱» ساخته مایکل مور داد که نقد تندی بر حمله جورج بوش به عراق بود. امروز، مستندهای سیاسی، به‌ویژه آن‌هایی که به رئیس‌جمهور فعلی حمله می‌کنند، در خطر انقراض هستند.

یکی از نمایندگان فروش این‌گونه اعتراف می‌کند: نگرانی از اینکه دولت از ابزارهایش برای برخورد با فیلم‌هایی با پیام‌های مخالف سوءاستفاده کند، بازار مستندهای اجتماعی را آسیب‌پذیر کرده است.

دولت ترامپ در طی بیش از صد روزی که در کاخ سفید حکمرانی کرده است برخوردهای قهری بسیاری با مخالفان خود به‌خصوص در عرصه رسانه داشته است. او هفته گذشته به نیویورک‌تایمز بر سر گزارش این روزنامه درباره تلاش وکلای ترامپ و کمپانی پارامونت برای دستیابی به توافقی درباره شکایت او از مصاحبه‌اش با کامالا هریس در برنامه «۶۰ دقیقه» منتشر کرد، حمله کرد. 

ترامپ خبرنگاران نیویورک‌تایمز را به «سندروم دیوانگی ترامپ» متهم کرد و هشدار داد که این رفتار ممکن است مصداق «دخالت نادرست حقوقی» تلقی شود، حتی در انتخابات؛ مسئله‌ای که به گفته او، تیم حقوقی‌اش در حال بررسی آن است.

نیویورک‌تایمز اما در واکنش به این اقدام رئیس‌جمهور در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد: پست امروز ترامپ ادامه فهرستی طولانی از تهدیدهای حقوقی است که باهدف ارعاب یا مجازات گزارش‌های مستقل مطرح می‌شوند. قانون روشن است: از رسانه‌ای آزاد و قوی حمایت می‌کند و به نفع مردم آگاه آمریکاست.

رسانه‌های دیگری هم آماج حملات ترامپ بوده‌اند، به‌ویژه به‌خاطر نظرسنجی‌هایی که کاهش محبوبیتش را در زمینه‌هایی مثل تعرفه‌ها و اقتصاد نسبت به موضوعاتی چون مهاجرت و امنیت مرزها نشان می‌دادند.

با این حساب ترس اهالی‌هالیوود از اقدامات قهری ترامپ بی‌دلیل نیست، اما روی دیگری هم برای این سکه وجود دارد. یک نماینده فروش می‌گوید: فیلم‌هایی که رئیس‌جمهور و اطرافیانش را ستایش می‌کنند، مثل مستند آینده برت رتنر درباره ملانیا ترامپ که گفته می‌شود آمازون آن را با قیمت ۴۰ میلیون دلار خریداری کرده، از همیشه داغ‌ترند.

او می‌گوید: اگر می‌خواهی به پادشاه ادای احترام کنی، این یکی از بهترین راه‌هاست. حال باید دید هالیوود چه راهکاری در قبال رئیس جمهور آمریکا و سیاست‌هایش در پیش می‌گیرد؛ آیا قرار است همه به «پادشاه ادای احترام» کنند و در سکوت دوران تکیه او بر «تاج و تخت» را سپری کنند یا در ادامه شاهد فراز و فرودهای بیشتری در روابط کاخ سفید با سینما خواهیم بود.

به‌هرحال اعمال تعرفه بر واردات محصولات خارجی به آمریکا در نهایت می‌تواند به فاجعه‌ای برای صنعت فیلم ایالات متحده تبدیل شود. این تهدید می‌تواند واکنش‌های تلافی‌جویانه را نیز در بازارهای بین‌المللی به دنبال داشته باشد—بازارهایی که استودیوهای آمریکایی بیشترین سهم درآمد گیشه خود را از آن‌ها کسب می‌کنند.

اکثر استودیوهای بزرگ و حتی برخی تحلیل‌گران هنوز از اظهارنظر علنی در این زمینه خودداری می‌کنند تا دولت ترامپ جزئیات بیشتری درباره نحوه اجرای تعرفه بر مالکیت معنوی فیلم‌ها ارائه دهد. کاخ سفید نیز اطلاعات روشنی ارائه نداده است و این صنعت را دچار سردرگمی کرده است. هنوز کسی نمی‌داند منظور ترامپ از «فیلم‌هایی که در سرزمین‌های خارجی تولید شده‌اند»، دقیقاً چیست.

سخنگوی کاخ سفید، کوش دسایی، به آکسیوس گفت: هیچ تصمیم نهایی درباره تعرفه‌های سینمایی گرفته نشده، اما دولت همه گزینه‌ها را برای اجرای دستور رئیس‌جمهور بررسی می‌کند—دستوری که برای حفاظت از امنیت ملی و اقتصادی کشور و بازگرداندن عظمت به هالیوود طرح‌ریزی شده است.