‌بازگشت آمریکا یا بازتولید رقابت؟

 محسن شریف‌خدائی . تحلیلگر  روابط بین‌الملل

ترامپ در این سفر تلاش کرد با رویکردی جدید جایگاه واشنگتن را در معادلات منطقه‌ای بازسازی کند؛ تلاشی که برای موفقیت در داخل و انتخابات کنگره سال آینده از نظر او حیاتی است. در سال‌های اخیر، چین با تثبیت مازاد تجاری عظیم، سلطه بر زنجیره تأمین عناصر کمیاب خاکی و نیمه‌هادی‌ها و گسترش نفوذ اقتصادی در آسیا، آمریکا را در رقابت راهبردی منطقه‌ای به چالش کشیده است. پکن اکنون بیش از ۷۰ درصد استخراج و ۹۰ درصد فراوری مواد کمیاب جهان را در اختیار دارد؛ منابعی که برای تولید تجهیزات نظامی، خودروهای برقی، فناوری‌های پیشرفته و زیرساخت‌های دیجیتال حیاتی هستند. این سلطه، چین را به بازیگر بی‌بدیل در زنجیره تأمین جهانی تبدیل کرده و به آن اجازه داده است تا در برابر فشارهای خارجی‌ از ابزارهای اقتصادی به‌عنوان اهرم ژئوپلیتیکی استفاده کند. ترامپ در اجلاس آسه‌آن موفق شد با رهبران چهار کشور جنوب شرق آسیا -کامبوج، مالزی، تایلند و ویتنام‌- توافقاتی در زمینه تجارت و مواد معدنی کمیاب امضا کند. این توافقات شامل کاهش تعرفه‌ها، افزایش فروش محصولات آمریکایی و همکاری در حوزه‌های معدنی و صنعتی بود. همچنین، توافق صلح میان تایلند و کامبوج با میانجیگری آمریکا، نقش واشنگتن را در حل‌وفصل بحران‌های منطقه‌ای به ظاهر برجسته کرد. عضویت رسمی تیمور شرقی در آسه‌آن نیز نشان‌دهنده گسترش بلوک منطقه‌ای و افزایش وزن ژئوپلیتیکی آن است.  در ادامه سفر، ترامپ وارد ژاپن شد و با نخست‌وزیر جدید، سانائه تاکائیچی که داعیه پیروی از سیاست‌های خانم تاچر در ژاپن دارد و می‌خواهد «عصر طلایی جدیدی» از روابط ژاپن و آمریکا را آغاز کند، دیدار کرد. در این مذاکرات، توافق شد تعرفه‌های تهدیدآمیز آمریکا به ۱۵ درصد کاهش یابد، در ازای تعهد ژاپن به سرمایه‌گذاری ۵۵۰ میلیارد دلاری در صنایع آمریکایی. این سرمایه‌گذاری قرار است از طریق خرید سویا، گاز، وانت‌های آمریکایی و همکاری در کشتی‌سازی و مواد کانی کمیاب انجام شود. تاکائیچی همچنین خواهان نقش بیشتر ژاپن در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری و اولویت‌دادن به شرکت‌های ژاپنی شد. افزایش بودجه دفاعی ژاپن نیز به‌عنوان نشانه‌ای از تعهد توکیو به مقابله بانفوذ چین در منطقه ارزیابی می‌شود. در سئول، ترامپ با رئیس‌جمهور کره‌جنوبی، لی جائه‌میونگ، دیدار کرد. محور گفت‌وگوها شامل امنیت شبه‌جزیره، صادرات فناوری و فشار واشنگتن برای انتخاب میان آمریکا و چین بود. تحلیلگران معتقدند کره‌‌جنوبی در حال ایفای نقش میانجی بین دو قدرت بزرگ است، اما موفقیت آن به نتیجه دیدار ترامپ-شی بستگی دارد. ترامپ در آستانه اجلاس آپک، ابراز امیدواری کرد‌ با چین «به توافق خواهد رسید»، اما کارشناسان هشدار داده‌اند که بدون امتیازدهی متقابل، پیشرفت واقعی دشوار خواهد بود. پکن همچنان کنترل صادرات مواد معدنی کمیاب را حفظ کرده و آمریکا نیز تعرفه‌های گسترده را برنداشته است. در دوره دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، ایالات متحده با نگرانی از سلطه فزاینده چین بر بازار جهانی مواد معدنی حیاتی تلاش کرده با کشورهایی مانند اوکراین، پاکستان، مالزی، تایلند و ژاپن، توافق‌نامه‌هایی امضا کند تا زنجیره تأمین جایگزین ایجاد کرده و وابستگی خود را کاهش دهد. ترامپ توافق‌هایی را با کشورهای مختلف در زمینه استخراج، فراوری و بازیافت مواد معدنی امضا کرده است؛ توافق‌هایی که اگرچه در برخی موارد هنوز به مرحله اجرا نرسیده‌اند، اما بخشی از راهبرد بلندمدت واشنگتن برای تقویت استقلال صنعتی و امنیت فناوری محسوب می‌شوند. بررسی ظرفیت واقعی این کشورها نشان می‌دهد تنها ژاپن دارای فناوری پیشرفته بازیافت عناصر کمیاب است و مالزی، تایلند و برخی دیگر هنوز فاقد زیرساخت‌های صنعتی گسترده در این حوزه‌ هستند؛ بنابراین بسیاری از این توافق‌نامه‌ها بیشتر جنبه صوری و سیاسی دارند تا عملیاتی فوری و اجرای کامل آنها نیازمند سرمایه‌گذاری، انتقال فناوری و تعهد بلندمدت است. شواهد نشان می‌دهد چین آماده همکاری محدود، کنترل‌شده و هدفمند با آمریکاست؛ همکاری‌ای که به پکن اجازه می‌دهد اقتصاد خود را بدون تکانه‌های شدید همچنان پیش ببرد، درحالی‌که آن کشور همچنان استقلال راهبردی خود را حفظ می‌کند. این همکاری می‌تواند شامل توافقات در حوزه نیمه‌هادی‌ها، مواد کمیاب و تجارت کالاهای غیرحساس باشد. چین به‌خوبی می‌داند که در شرایط فعلی، حفظ ثبات اقتصادی و جلوگیری از تشدید تنش‌ها با واشنگتن، برای رشد پایدار و حفظ موقعیت جهانی‌اش ضروری است. در این میان، بسیاری از کشورهای منطقه به دنبال حفظ تعادل در مناسبات و معادلات قدرت هستند. آنها تلاش می‌کنند تا حدی که بتوانند همکاری‌های اقتصادی و امنیتی خود را بر پایه منافع ملی و حتی‌المقدور بدون پذیرش فشارهای سیاسی یا تهدیدهای خارجی تنظیم کنند. این رویکرد مستقل و عمل‌گرایانه، نشان‌دهنده بلوغ راهبردی بازیگران آسیایی در مواجهه با رقابت قدرت‌های بزرگ است. کشورهای عضو آسه‌آن، حتی ویتنام، به‌جای انتخابی تماما جانب‌گرایانه، در پی بهره‌برداری هوشمندانه از رقابت چین و آمریکا هستند تا امنیت، رشد اقتصادی و استقلال راهبردی خود را حفظ کنند. در جریان سفر آسیایی ترامپ، هم‌زمان با ورود او به سئول برای دیدار با رئیس‌جمهور آن کشور، کره‌شمالی چندین موشک بالستیک کوتاه‌برد را از جنوب پیونگ‌یانگ به سمت دریای ژاپن شلیک کرد. این نخستین آزمایش موشکی کره‌شمالی در چند ماه اخیر بود و به‌وضوح با هدف ارسال پیام سیاسی در آستانه اجلاس آپک و حضور ترامپ در شبه‌جزیره انجام شد. سئول اعلام کرد موشک‌ها حدود ۳۵۰ کیلومتر برد داشته و تهدید مستقیمی برای خاک کره‌جنوبی نداشتند، اما سطح هشدار امنیتی در آن کشور افزایش یافت. درحالی‌که آمریکا با تقویت حمایت‌های امنیتی و فناوری از تایوان، به‌ویژه در حوزه نیمه‌هادی‌ها و ارسال تسلیحات عملا در منطقه مداخله کرده و پکن را تحت فشار قرار می‌دهد، در واکنش، چین با حفظ سیاست «چین واحد» و برگزاری مانورهای نظامی در اطراف تایوان، تلاش دارد قدرت خود را به رخ بکشد و نشان دهد که حاکمیت بر این جزیره را غیرقابل مذاکره می‌داند. در جمع‌بندی، تور آسیایی ترامپ، بیش از یک سفر دیپلماتیک، تلاشی برای بازسازی جایگاه تضعیف‌شده آمریکا در برابر نفوذ فزاینده چین در منطقه ارزیابی می‌شود. با تمرکز بر مواد معدنی کمیاب، نیمه‌هادی‌ها و اتحادهای راهبردی، این سفر می‌تواند نقطه آغاز بازتعریف نظم منطقه‌ای جدید باشد؛ مشروط بر آنکه از شعار فراتر رود و به اقدامات پایدار و واقع‌گرایانه تبدیل شود. در نهایت، اگر واشنگتن می‌خواهد نقشی مؤثر و پایدار در نظم آینده در حوزه آسیا–اقیانوسیه ایفا کند، باید واقعیت رقابت را با نگاهی راهبردی، عمل‌گرایانه و به‌ دور از تهدید، فشارهای یک‌جانبه و ابزارهای غیرسازنده در نظر گیرد. تنها در چارچوب تعامل مسئولانه، احترام متقابل و رقابت سازنده با قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای می‌توان به شکل‌گیری نظمی متوازن، چندجانبه و باثبات در منطقه و نظام بین‌الملل امید بست.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.