اثر متیو؛ عامل پنهان ناکامی در برنامه‌ریزی کنکور

اگر درک کنید که اثر متیو چیست و چگونه می‌توان با آن مقابله کرد، می‌توانید برنامه‌ریزی کنکورتان را از مسیر ناکامی به موفقیت سوق دهید.

احتمالاً تجربه کرده‌اید که با انگیزه‌ای بالا، برنامه‌ریزی دقیقی برای آمادگی در کنکور تدوین کرده‌اید، اما پس از مدتی، پیشرفت قابل‌توجهی مشاهده نکرده‌اید. در همین حال، برخی دیگر با صرف زمان کمتر، نتایج بهتری کسب می‌کنند. دلیل این تفاوت چیست؟ یکی از پاسخ‌های احتمالی، اثر متیو است؛ عاملی پنهان که می‌تواند برنامه‌ریزی شما را از مسیر موفقیت منحرف سازد.
به نقل از رضا لقمانی، مشاور حرفه ای موسسه مشاور کنکور الف مشاور داستان زیر را بخوانید:

داستان محمد: اثر پنهانی متیو در برنامه ریزی کنکور

محمد، دانش‌آموزی با توانایی متوسط، در کنکور پیش از ضعف در فیزیک و مهارت در زیست رنج می‌برد. (المپیادی‌ها و دانشگاهی‌ها می‌توانند این دروس را با موضوعات تخصصی خود جایگزین کنند.) کلاس فیزیک برایش استرس‌زاست و از زمان راهنمایی، به‌دلیل برخورد تند معلم، از آن دوری می‌کند. در مقابل، زیست برایش آسان است؛ با تمرین پیش از دبیرستان و تشویق معلم، اعتمادبه‌نفسش بالا رفته و هر شب مطالب را مرور می‌کند. محمد زیست را مهم‌ترین درس می‌داند و درصد فیزیکش را نادیده می‌گیرد، گمان می‌کند با تقویت زیست، ضعف فیزیک جبران می‌شود. البته که یک مشاوره تحصیلی عالی می‌تواند کمک به سزایی در حل این مشکل کند.

داستان محمد نشان‌دهنده اثر متیو است: موفقیت در زیست انگیزه‌اش را بیشتر کرده، اما ضعف در فیزیک او را به عقب‌ماندگی کشانده. این الگو می‌تواند برنامه‌ریزی کنکورش را مختل کند، مگر با تلاش متعادل.

اثر متیو چیست؟

اثر متیو (Matthew Effect) مفهومی در حوزه روان‌شناسی و جامعه‌شناسی است که توسط رابرت مرتون مطرح شده و ریشه در آیه‌ای از انجیل متیو (۲۵:۲۹) دارد:

«زیرا به هر که دارد، بیشتر داده خواهد شد و او دارایی فراوانی خواهد داشت؛ اما از آن که ندارد، حتی آنچه دارد نیز گرفته خواهد شد.»

این اثر برگرفته از یک اصل اجتماعی است که می‌گوید: «ثروتمندان ثروتمندتر می‌شوند و فقرا فقیرتر.» در زمینه کنکور، این به معنای آن است که دانش‌آموزی که در درسی از پیش قوی است، انگیزه و پیشرفت بیشتری کسب می‌کند و زمان بیشتری به آن اختصاص می‌دهد. در مقابل، اگر در درسی ضعف داشته باشد، احتمال کاهش انگیزه و تشدید ضعف وجود دارد. این فرآیند، شکاف میان نقاط قوت و ضعف را به‌تدریج افزایش می‌دهد.

چرا اثر متیو برنامه‌ریزی کنکور را مختل می‌کند؟

تمرکز بیش از حد بر دروس قوی و غفلت از دروس ضعیف، تعادل برنامه‌ریزی شما را بر هم می‌زند. ممکن است تصور کنید که مسیر درستی را در پیش گرفته‌اید، اما در حقیقت، این رویه شما را از موفقیت دورتر می‌کند. اثر متیو به‌مثابه تله‌ای نامرئی عمل می‌کند که فرد را به سمت مطالعه دروس آسان‌تر سوق می‌دهد و ریشه‌های مشکلات را نادیده می‌گیرد. در این شرایط، دروس ضعیف‌تر به مرور زمان به پاشنه‌ی آشیل شما تبدیل می‌شوند.

شواهد علمی: آزمایش چشم آبی

آزمایش چشم آبی، که توسط جین الیوت در سال ۱۹۶۸ انجام شد، نمونه‌ای برجسته از این اثر است. در این آزمایش، دانش‌آموزان بر اساس رنگ چشم به دو گروه «برتر» (چشم آبی) و «کمتر» (چشم قهوه‌ای) تقسیم شدند. نتایج نشان داد:

• دانش‌آموزان چشم‌آبی با دریافت برتری مصنوعی، رفتار مغرورانه‌ای از خود نشان دادند و نمراتشان بهبود یافت.
• دانش‌آموزان چشم‌قهوه‌ای با تجربه تبعیض، منزوی شدند و عملکرد تحصیلی‌شان کاهش یافت.

این آزمایش تأیید می‌کند که برتری اولیه (مانند تسلط بر یک درس) می‌تواند به موفقیت بیشتر منجر شود، در حالی که ضعف اولیه (مانند ناتوانی در درس دیگر) می‌تواند به عقب‌ماندگی بیانجامد-دقیقاً مشابه اثر متیو در کنکور.

نشانه‌های اثر متیو در برنامه‌ریزی

• تمرکز بیش از حد بر دروس قوی: اختصاص زمان طولانی به دروس مهارت‌دار به دلیل حس رضایت‌بخش بودن مطالعه آن‌ها.
• اجتناب از دروس ضعیف: دوری از مطالعه دروس دشوار به دلیل ایجاد استرس یا ناامیدی.
• عدم تعادل در برنامه: سهم کمتر برای دروس ضعیف‌تر در برنامه‌ریزی و به‌تدریج فراموش شدن آن‌ها.
• کاهش اعتمادبه‌نفس: احساس ناکامی به دلیل ضعف در یک یا چند درس خاص.

راهکارهای مقابله با اثر متیو

برای غلبه بر این اثر با ضعف‌ها به‌طور جدی مواجه شوید و برنامه‌ریزی را متعادل کنید. راهکارهای زیر توصیه می‌شود:

• شجاعت روبه‌رو شدن با ضعف‌ها:
  • مانند دانش‌آموزان چشم‌قهوه‌ای که با چالش‌ها روبه‌رو شدند، حداقل ۲ ساعت در روز را به درس ضعیف خود اختصاص دهید.
  • زمان اوج تمرکز روزانه (مانند صبح) را برای مطالعه این دروس اختصاص دهید.
• دریافت بازخورد دقیق از طریق آزمون‌ها:
  • مشابه تحلیل رفتار دانش‌آموزان در آزمایش، پس از آزمون، نتایج را به‌دقت بررسی کنید.
  • بر اساس تحلیل، بر دروس ضعیف‌تر تمرکز بیشتری اعمال کنید و برنامه را تنظیم کنید.

• مدیریت روان‌شناختی و انگیزه:
  • اگر مانند دانش‌آموزان چشم‌قهوه‌ای احساس دلسردی کردید، با حل یک سؤال دشوار و استراحت ۱۰ دقیقه‌ای خود را تقویت کنید.
  • از تکنیک پومودورو (۲۵ دقیقه مطالعه با ۵ دقیقه استراحت) برای دروس چالش‌برانگیز بهره ببرید.
• ایجاد تعادل در برنامه‌ریزی:
  • زمان مطالعه را بر اساس نیاز و اهمیت هر درس، نه صرفاً علاقه، تقسیم‌بندی کنید.
  • برنامه‌ریزی را به‌صورت هفتگی بازبینی کرده و سهم دروس ضعیف را افزایش دهید.

جدول راهکارهای عملی

برنامه‌ریزی‌درسی برای موفقیت نه‌تنها در طول سال تحصیلی بلکه باید در تابستان نیز انجام شود. برنامه ریزی در تابستان یک مسئله حیاتی است که باید موارد زیر را در نظر بگیرید.

نتیجه‌گیری

اثر متیو نشان‌دهنده تأثیر برتری یا ضعف اولیه بر مسیر موفقیت است. با شناخت این پدیده و به‌کارگیری راهکارهای فوق، می‌توانید برنامه‌ریزی کنکورتان را متعادل و مؤثر سازید. اگر احساس می‌کنید پیشرفتی حاصل نمی‌شود، از خود سؤال کنید:

آیا در دام اثر متیو گرفتار شده‌ام؟

با تمرکز آگاهانه بر نقاط ضعف و تنظیم هوشمندانه برنامه، قادر خواهید بود این چرخه را بشکنید و به هدف خود برسید.