آژیر زرد

المپیک 2024 پاریس بدون تردید مهم‌ترین رویداد ورزشی سال 1403 محسوب می‌شود. بسیاری از کارشناسان موفقیت در المپیک را یکی از معیارهای سنجش توسعه در یک کشور می‌دانند و رتبه‌های برتر المپیک نیز معمولا به اقتصادهای بزرگ دنیا می‌رسد. ایران هم قصد دارد یکی از کشورهای موفق حاضر در پاریس باشد و مدال‌های کسب‌شده در المپیک را نشانه توسعه ورزش کشور و همچنین ایجادکننده وفاق ملی معرفی کند. از این‌رو موفقیت در المپیک پاریس یکی از اهداف مهم کشور در سال 1403 محسوب می‌شود. موفقیتی که فقط یک دستاورد ورزشی نخواهد بود و ابعاد اجتماعی-سیاسی نیز خواهد داشت. ورزش همیشه عرصه امید و خوش‌بینی بوده است. مسئولان ورزش کشور نوید روزهای خوب را برای ورزش ایران در المپیک پیش‌رو می‌دهند؛ اما باید دید آیا این خوش‌بینی‌ها و مثبت صحبت‌کردن‌ها فقط جنبه روحیه‌بخشی و حفظ ظاهر دارد، یا واقعا قرار است ایرانی‌ها پای برج ایفل بدرخشند؟ قبل از رسیدن به پاسخ این پرسش، بهتر است گریزی به اتفاقاتی که در المپیک‌های گذشته رخ داده، زده شود تا شرایط کنونی بهتر مورد درک قرار گیرد.

جنگ تحمیلی و دوری ورزش ایران از میادین بین‌المللی باعث افت شدید ورزش در دهه 60 خورشیدی شد. طلسم طلانگرفتن ایران در ادوار مختلف، در المپیک 1996 آتلانتا توسط رسول خادم شکسته شد. پس از تاریخ‌سازی رسول، وضعیت کاروان ایران در المپیک‌ها دوره به دوره بهتر شد. وزنه‌برداری و تکواندو هم گرفتن مدال را شروع کردند. در این میان پس از ناکامی بزرگ در المپیک 2008 پکن، یک المپیک تاریخی در 2012 لندن رقم خورد. جمع‌شدن نسل طلایی کشتی و وزنه‌برداری و تک‌چهره‌هایی مانند احسان حدادی در دوومیدانی یک المپیک رؤیایی را برای ایران رقم زد.

مثبت اعلام‌شدن آزمایش دوپینگ برخی حریفان و ارتقای مدال ورزشکاران ایرانی، نتایج ایران را در لندن بهتر هم کرد؛ کسب هفت طلا، پنج نقره و یک برنز و قرارگرفتن در رده دوازدهم جهان نتیجه‌ای بود که پیش از این هرگز در المپیک به دست نیامده بود و بعد از آن هم حاصل نشد. دو المپیک 2016 و 2020 با نتایج تقریبا مشابه و کسب سه طلا پشت سر گذاشته شد. حالا ورزش ایران در شرایطی خود را برای حضور در المپیک پاریس آماده می‌کند که خیلی‌ها منتظر درخشش ورزشکاران ایرانی در قلب اروپا در مردادماه و نتایجی حتی بهتر از المپیک قبلی‌ هستند. اما آیا ورزش ایران می‌تواند از هفت مدال و بیست‌وهفتمی المپیک 2020 توکیو عبور کند؟ ارزیابی‌ها در نگاه نخست چندان مثبت نیست؛ چراکه در این میان چند نشانه نگران‌کننده وجود دارد که همه آنها حاکی از افت ورزش در چند سال اخیر است.

 نزول در بازی‌های آسیایی

شیوع کرونا و تعویق یک‌ساله بازی‌های آسیایی باعث شد تا این بازی‌ها و المپیک، در این دوره در فاصله کمتر از یک سال برگزار شوند. بازی‌های آسیایی می‌تواند معیار مناسبی برای بررسی حال و روز ورزش ایران باشد. بسیاری از کارشناسان که وضعیت رشته‌های ورزشی ایران را با دقت دنبال می‌کردند، قبل از بازی‌های آسیایی 2022 هانگژو که در سال 2023 برگزار شد هم از احتمال افت مدالی ایران صحبت می‌کردند. این اتفاق در هانگژو رخ داد. کاروان ایران با 13 طلا، 21 نقره و 20 برنز به کار خود در بازی‌های آسیایی پایان داد. نکته نگران‌کننده این کارنامه، کاهش چشمگیر تعداد طلاهای ایران بود. ایران در بازی‌های آسیایی 2018 موفق به کسب 20 طلا شده بود و از سال 2006 به بعد تعداد طلاهای ایران 20 یا 21 بوده است. این کاهش مدال‌‌های طلا اولین هشدار برای ورزش ایران بود. در رقابت‌هایی مانند المپیک و بازی‌های آسیایی، مهم کسب طلاست. تعداد مدال طلا جایگاه یک کشور را مشخص می‌کند. نزول طلاهای ایران از 20 به 13 برای ورزش کشور یک شکست مهم تلقی می‌شد. نگاه موشکافانه به ترکیب مدال‌های طلای ایران نگرانی را بیشتر هم می‌کند؛ پنج طلا از 13 طلا در رشته‌هایی به دست آمد که آن رشته‌ها اصلا المپیکی نیستند، سه طلا هم در رشته‌هایی کسب شد که ایران در المپیک شانس مدال‌گرفتن در آنها را ندارد و فقط باید به طلای آسیایی آن دلخوش باشد. کشتی تنها رشته‌ای بود که کاروان ایران در بازی‌های آسیایی در آن خوب طلا گرفت و در المپیک هم شانس مدال‌گرفتن در آن وجود دارد. درواقع اگر پنج طلای کشتی نبود، افت ایران در بازی‌های آسیایی بیشتر هم می‌شد و کشتی را باید موفق‌ترین رشته ورزشی ایران در هانگژو دانست. کاروان ایران در والیبال بازی‌های آسیایی قهرمان شد، اما صعود والیبال ایران به المپیک به اما و اگر وابسته است چه برسد به مدال‌آوری. در این میان وضعیت تکواندو و وزنه‌برداری ایران در بازی‌های آسیایی اصلا تعریفی نداشت. این دو رشته که زمانی با طلاهایشان جای خالی طلاهای کشتی را در المپیک پر می‌کردند، در هانگژو حتی یک طلا هم کسب نکردند. در همان هانگژو مشخص شد نباید به غیر از کشتی انتظار طلای دیگری در پاریس داشت.

 سقوط در تکواندو   و   وزنه‌برداری

وضعیت مدال‌های ایران در بازی‌های آسیایی تنها جایی نیست که زنگ خطر را برای ورزش ایران به صدا درآورده است. شرایط ایران در مسابقات جهانیِ رشته‌هایی که باید به آنها برای گرفتن مدال در المپیک دل بست، خیلی امیدوارکننده نبوده است. کشتی، وزنه‌برداری و تکواندو، مثلث مدال‌آوری ایران در ادوار اخیر المپیک بوده است. تکواندو ایران سال‌هاست افت کرده است. در دو دوره اخیر المپیک هیچ‌کدام از تکواندوکاران مرد ایرانی قادر به کسب مدال نشدند. مدال برنز کیمیا علیزاده در المپیک 2016 تنها مدال ایران در دو دوره اخیر المپیک در این رشته به شمار می‌رود. این در حالی است که ایران در چهار دوره قبل از المپیک 2016 موفق شده بود دو طلا، یک نقره و دو برنز کسب کند. وضعیت تکواندو ایران در چند دوره اخیر مسابقات جهانی هم گواه افت شدید این رشته رزمی است. ایران در مسابقات جهانی 2023 فقط یک طلا در تکواندو کسب کرد و آن هم طلای تاریخی ناهید کیانی بود. تکرار این مدال در المپیک کار بسیار سختی است. دست ایران در مسابقات جهانی 2022 گوادالاخارای مکزیک هم از طلا دور ماند. رشته‌ای که زمانی در المپیک با دو ورزشکار شرکت می‌کرد و دو مدال می‌گرفت، حالا در بازی‌های آسیایی هم قادر به کسب طلا نیست. در مسابقات جهانی هم یک طلا در سبد دو سال اخیر دیده می‌شود.

وزنه‌برداری ایران هم از دوران باشکوه خود فاصله گرفته است. زمانی با وجود حسین توکلی، حسین رضازاده، بهداد سلیمی، سجاد انوشیروانی، کیانوش رستمی، سهراب مرادی و... وضعیت مدال‌آوری وزنه‌برداری ایران در المپیک حتی از کشتی هم بهتر بود. نگرفتن حتی یک طلا در بازی‌های آسیایی اما نشان می‌دهد که اوضاع چندان مطلوب نیست. در مسابقات جهانی وزنه‌برداری 2023 میرمصطفی جوادی تنها ایرانی‌ای بود که طلا گرفت، با این حال آن طلا هم باعث نشده که کسی برای طلای وزنه‌برداری در پاریس رؤیاپردازی کند.

طبیعتا قهرمانی در المپیک به مراتب سخت‌تر از مسابقات جهانی است. در بسیاری از رشته‌ها، اوزان المپیکی، ترکیبی از دو وزن جهانی است. برای نمونه قهرمانان دو وزن تکواندو در یک وزن المپیکی شرکت می‌کنند. از طرفی برخی قهرمانان تمرکز خود را فقط روی المپیک می‌گذارند. بارها دیده شده قهرمانان جهان در المپیک حرفی برای گفتن نداشتند. قهرمان جهان شدن در رشته‌ای مانند تکواندو، مدال المپیک را تضمین نمی‌کند و یا در وزنه‌برداری رکورد ورزشکار، سنجش صحیحی خواهد بود نه رنگ مدالش در رقابت جهانی. توجه به این شاخصه‌ها نشان می‌دهد که ایران در دو رشته وزنه‌برداری و تکواندو با روزهای طلایی خود وداع کرده است. در هر صورت افت ایران در این دو رشته مهم مسئله‌ای است که چندین سال است به‌وضوح دیده می‌شود و فعلا راه‌حلی برای آن پیدا نشده است.

 کوچک‌شدن کاروان

یکی دیگر از نشانه‌های افت نسبی ورزش ایران، کم‌شدن تعداد ورزشکارانی است که موفق به کسب سهمیه حضور در المپیک می‌شوند. ایران در المپیک 2020 توکیو با 65 ورزشکار شرکت کرد که بزرگ‌ترین کاروان بعد از انقلاب بود. 63 ورزشکار هم در المپیک 2016 حاضر بودند. در دو المپیک 2008 و 2012 کاروان‌های ایران پنجاه‌وچند نفری بود. وضعیت کسب سهمیه برای المپیک 2024 اما چندان جالب نیست و اگر تعداد سهمیه ایران از 30 عبور کند، اتفاق مثبتی قلمداد می‌شود. نصف‌شدن تعداد کاروان ایران خودش نشان می‌دهد که کیفیت ورزش پایین آمده است. سهمیه‌نگرفتن ورزش‌های تیمی مانند بسکتبال و والیبال هم در کم‌شدن تعداد نفرات المپیکی ایران نقش داشته است. این دو ورزش تیمی ایران که در یکی، دو دهه گذشته در زمره قدرت‌های اول قاره بودند، چند سالی است از روزهای خوبشان فاصله گرفته‌اند. شانس المپیکی‌شدن والیبال ایران کاملا از بین نرفته است، اما برای رسیدن به المپیک به معجزه نیاز دارند. یکی از دلایلی که باعث شد ایران در دو المپیک قبلی با بیش از 60 نفر حاضر باشد، همین حضور ورزش‌های تیمی بود. والیبال در هر دو المپیک 2016 و 2020 حاضر بود، بسکتبال هم در المپیک 2020 شرکت کرد. با این حال این بار ورزش‌های توپی خود را دور از المپیک می‌بینند. غیبت فوتبال ایران در المپیک هم که یک اتفاق همیشگی است. در ورزش‌های انفرادی هم اوضاع خیلی بر وفق مراد نیست. کسب سهمیه در تیراندازی، دوومیدانی و تیروکمان نسبت به ادوار قبل بسیار ناامیدکننده است. سهمیه‌های کسب‌شده ایران برای المپیک تا پایان سال 1402 به عدد 20 هم نرسید و در خوش‌بینانه‌ترین حالت ورزش ایران با یک کاروان سی‌وچند نفری در المپیک 2024 پاریس شرکت خواهد کرد. در هر صورت کوچک‌شدن کاروان یک نکته منفی برای ورزش کشور محسوب خواهد شد. این‌ در حالی است که کشورهای پیشرو در ورزش با چندصد ورزشکار در المپیک حاضر خواهند شد.

 افت فروغی، حذف کاراته

دو طلا از سه طلای ایران در المپیک 2020 توکیو در رشته‌هایی به دست آمد که ایران سابقه موفقیت در آنها را نداشت. جواد فروغی در تیراندازی و سجاد گنج‌زاده در کاراته دو طلای شگفت‌انگیز را به ورزش ایران هدیه دادند. کاراته که دوباره از فهرست ورزش‌های المپیکی حذف شده و بخت ایران برای کسب مدال در یک رشته که برایش طلا به ارمغان آورده بود، کاملا از بین رفت. جواد فروغی هم پس از المپیک سیر نزولی را طی کرد؛ قهرمان المپیک توکیو در بازی‌های آسیایی هانگژو بیست‌وششم شد.

 کم‌شدن چهره‌ها

پیشرفت ورزش ایران در دهه 70 و 80 در رشته‌هایی به غیر از کشتی باعث ظهور ستاره‌های جدید در ورزش ایران شد؛ ستاره‌هایی مانند حسین رضازاده، بهداد سلیمی، کیانوش رستمی، سهراب مرادی، هادی ساعی و... این قهرمانان با شانس بالای مدال راهی المپیک می‌شدند و معمولا دست پر برمی‌گشتند. قبل از المپیک 2004 یونان هیچ‌کس به طلایی‌شدن رضازاده شک نداشت. هشت سال بعد در همان دسته وزنه‌برداری بهداد سلیمی چنین شرایطی داشت. هادی ساعی در سه المپیک شرکت کرد و سه مدال گرفت. این ظهور ستاره‌ها حتی به رشته‌های دیگر هم کشیده شد. احسان حدادی، پرتابگر ایرانی در المپیک 2012 لندن دست به کاری تاریخی زد و ایران را در دوومیدانی صاحب مدال نقره کرد؛ اولین و تنها مدال دوومیدانی ایران در تاریخ المپیک. ایران در شرایطی پای به المپیک 2024 می‌گذارد که دیگر کمتر از این ستاره‌های فوق‌العاده در کاروانش دیده می‌شود. این تک‌ستاره‌ها تنها در اردوی کشتی حضور دارند، در وزنه‌برداری و تکواندو دیگر رضازاده یا هادی ساعی دیده نمی‌شود. حتی در زمینه مربی‌گری هم شرایط همین است؛ دیگر محمد بنا، منصور برزگر، رسول خادم، کوروش باقری و رضا مهاندوستی در ورزش ایران دیده نمی‌شود. نقش این مربیان کاربلد را اصلا نمی‌شود انکار کرد. مربیانی که در دنیا هم جزو نخبگان به شمار می‌رفتند و جای خالی آنها به‌آسانی پر نمی‌شود. کشتی تنها رشته‌ای است که همچنان ستاره جهانی تولید می‌کند و به نظر می‌رسد ریشه‌های فرهنگی این ورزش در برخی استان‌ها دلیل اصلی آن است. پس از بازنشسته‌شدن رضازاده، سلیمی، حدادی، ساعی و... در رشته‌های این ستاره‌ها جانشینی برای آنها پیدا نشد. حتی در برخی رشته‌های دیگر بیشتر چهره‌های شاخص آنهایی‌اند که در دهه قبل رشد کردند، کشتی اما همچنان به قهرمان‌سازی ادامه داده است. حسن یزدانی تنها ستاره اردوی کشتی ایران نیست. معلوم نبود اگر روند کم‌ستاره‌شدن سایر رشته‌ها در کشتی هم رخ می‌داد، وضعیت ورزش قهرمانی ایرانی به چه نقطه‌ای می‌رسید.