محدودیت‌هایی که ستاره می‌سازند

شرق: هرکدام به شکلی تفاوت دارند؛ یکی نقص عضو و دیگری نابینایی کامل. آدم‌هایی که بخش درخورتوجهی از جمعیت جهان و ایران را شامل می‌شوند. طبق برخی از آمارها، حدود چهار درصد از جمعیت ایران را افراد دارای معلولیت شامل می‌شوند؛ افرادی که حق کامل برای زندگی دارند؛ اما با محدودیت‌های فراوانی برای زندگی روزمره مواجه‌اند. همین موضوع در بسیاری مواقع باعث می‌شود کم‌کم از جامعه کنار گذاشته شوند.

اما در بین این جمعیت برخی دیگر همین محدودیت‌های جسمانی را امکانی برای پیشرفت خود می‌دانند. حتی در طول تاریخ تعدادی از این افراد تأثیرات شگرفی گذاشتند. از دانشمندی بنام تا کارآفرینی در داخل ایران؛ بنابراین پرداختن به مسیر روشن این آدم‌ها شاید انگیزه‌ای برای دیگر معلولان باشد که قید زندگی را زدند و با درد افسردگی و طردشدن از جامعه دست‌و‌پنچه نرم می‌کنند. در این گزارش به موفقیت برخی از آدم‌های سرشناس ایران و جهان اشاره می‌کنیم که شاید انگیزه‌ای هرچند کوچک برای این جامعه باشد.

نابینایانی که توانستند

نابینایان بسیاری در سطح جهان هستند که یا از بدو تولد یا به مرور زمان یا پس از حادثه‌ای بینایی خود را از دست دادند؛ اما از بین آنها درخشش‌های فراوانی وجود دارد. فرانکلین، سی‌و‌دومین رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا به شمار می‌رفت که در کنار معلولیت‌های متعددش دچار اختلال بینایی نیز بود. حتی او از محبوب‌ترین رؤسای جمهور آمریکا در تاریخ است که برخلاف اختلال بینایی‌اش توانست به چنین جایگاهی دست یابد.

مارلا رانیان نابینای دیگری که با ملیت آمریکایی یک دونده دو ماراتن شد. او تاکنون سه بار توانسته عنوان قهرمان ملی دوی پنج هزار متر زنان را به خود اختصاص دهد. مارلا اولین ورزشکار نابینایی بود که توانست به‌طور رسمی در مسابقات المپیک شرکت کند.

در کنار این هریت در دوران نوجوانی برده‌ای بود که پس از سال‌های 1820 به کانادا گریخت؛ اما پس از آن به آمریکا بازگشت و در ادامه راهش به صدها برده سیاه‌پوست کمک کرد. او در مبارزات برابری حقوق سیاهان شرکت کرده و در طی این جریانات ضرب‌و‌شتم شد. شدت جراحات او به حدی بود که از ناحیه سر مجروح شد و به اختلال شدید بینایی دچار شد. او برخلاف این مشکلات باز هم عقب‌نشینی نکرده و برای آزادی هم‌نوعانش مبارزه کرد. همین موضوع باعث محبوبیت بسیار بالای او شد.

اما در بین این افراد موسیقی‌دان‌های نابینای بسیاری داریم که پس از سال‌ها همچنان آثار تأمل‌برانگیزی از خود به جا گذاشتند، شبیه به ری چارلز که در سال‌ 2004 چشم از جهان فروبست. ری چارلز، موسیقی‌دان آمریکایی و نوازنده پیانو بود که در عرصه خوانندگی در سبک‌های ریتم، بلوز و جاز فعالیت می‌کرد. او همواره از پیشگامان پیانو و موسیقی سول به‌شمار می‌رفت که به شکل‌دهی صدای ریتم و بلوز پرداخته بود.

شاید بتوان گفت فرد دیگری که با وجود نابینایی تأثیر بسیاری در جهان گذاشت، هلن کلر است. او یک فعال اجتماعی، نویسنده و مدرس آمریکایی بود که با عنوان اولین فرد کر و لالی که در دانشگاه تحصیل کرده، شناخته می‌شود.

بنابراین نابینایان از سیاست تا موسیقی و دیگر عرصه‌ها توانستند حضور فعال داشته باشند؛ مانند توماس گور، سیاست‌مدار دموکرات آمریکایی. او از افرادی بود که در کودکی بینایی‌اش را از دست داد؛ اما این موضوع هرگز باعث نشد تا از رؤیای خودش برای سناتورشدن دست بکشد. او در سال ۱۹۷۲ به‌عنوان یکی از دو سناتور ایالت اوکلاهاما فعالیت می‌‌کرد و دو بار دیگر نیز موفق شد تا برای این سمت انتخاب شود.

در بین نابینایان برخی در اوج زندگی بینایی خود را از دست دادند ولی از زندگی پا پس نکشیدند؛ مانند آندریا بوچلی. آندریا از افراد نابینای موفق تاریخ است که بینایی‌اش را به علت یک حادثه در حین بازی فوتبال در ۱۲‌سالگی از دست داد. او با وجود اینکه به نواختن فلوت، ساکسیفون و پیانو تسلط داشت، در مدرسه نابینایان به ادامه تحصیل پرداخته و توانست دکترای حقوق را دریافت کند. بوچلی در کنار تمام این موفقیت‌ها توانست با خواننده‌های اپرای ایتالیایی و معروف نیز همکاری کند.

گاهی از‌دست‌دادن یک امکان خود باعث بروز خلاقیت دیگری می‌شود که همین امر در زندگی افراد دیگر هم اثر خواهد داشت. مثل لوئی بریل، فردی که یکی از تأثیرگذارترین و معروف‌ترین افراد نابینا در تاریخ است. لوئی سه‌ساله بود که بینایی چشم چپش را به طور اتفاقی به وسیله یکی از ابزارهای کارگاه آهنگری پدرش از دست داد. پس از این اتفاق او چشم راستش را نیز به علت نفوذ عفونت در چهارسالگی از دست داده و به طور کامل نابینا شد. در واقع برخلاف تمام این مشکلات، باید بدانید که او خالق خط بریل است؛ یعنی خطی که افراد نابینا به کمک آن می‌توانند عمل خواندن و نوشتن انجام دهند.

نابینایان بسیاری در ایران و جهان خالق نقاشی‌های بسیار ارزشمند هستند که حتی بسیاری از آنها در طول تاریخ ماندگار شده است؛ مثل کلود مونه فردی که بنیان‌گذار نقاشی امپرسیونیست فرانسوی و از افراد مشهور نابینا بود. او تا سال ۱۹۷۰ نیز همچنان معروف بود؛ اما به مرور زمان با مشکلاتی جدی دست‌وپنجه نرم کرده و در نهایت بینایی‌اش را از دست داد. حتی با اینکه قدرت بینایی کلود مونه روز‌به‌روز کمتر می‌شد، هیچ‌وقت نقاشی را رها نکرد و حتی یکی از معروف‌ترین آثار او به نام «نیلوفرهای آبی»، در پایان زندگی و نابینایی کامل او خلق شد.

استیو واندر نابینای دیگری که نامش تا همیشه در تاریخ ثبت خواهد شد، ترانه‌سرا و خواننده آمریکایی بوده که نامش در میان افراد مشهور نابینا به چشم می‌خورد. واندر برای حمایت از گروه‌های حقوق‌بشری و همچنین مبارزه بدون خشونت، ترانه‌های زیادی سروده است.

محدودیت‌هایی که تاریخ را دگرگون کرد

معلولیت اشکال مختلفی دارد که نوع آن منجر به محدودیت‌های جسمانی خواهد شد؛ اما افراد بسیاری این موانع را پشت سر گذاشتند. مثل انیشتین، او که جهان علم را دگرگون کرد. آلبرت انیشتین، پدر «نظریه نسبیت» از‌جمله نوابغ معلول در جهان است. این دانشمند مشهور مبتلا به یک نوع معلولیت آموزشی بود که موجب اختلال در روان‌خوانی یا درک مطلب می‌شود. این اختلال دیسکلسیا یا خوانش‌پریشی نامیده می‌شود. انیشتین در یادگیری هم با مشکل مواجه بود و تا سه‌سالگی قادر به صحبت‌کردن نبود. او در انجام ریاضیات پایه در مدرسه هم مشکلات اساسی داشت. «نوشتن درباره خود» از‌جمله مشکلاتی بود که برای این نابغه کم‌توان کار بزرگی قلمداد می‌شد؛ چرا‌که فرد مبتلا به اختلال خوانش‌پریشی سطح نوشتاری‌اش بسیار پایین‌تر از سطح معلومات و هوش عمومی‌اش است. یکی از جملات معروف انیشتین این است: «دیوانگی، انجام‌دادن یک کار یکسان و مکرر و انتظار نتایج متفاوت است». نقشی که آلبرت انیشتین در بازآفرینی درک انسان از فیزیک مدرن ایفا کرد، بسیار استثنائی است و همچنان اثر نبوغ او در علم قابل احترام است. حتی سال ۱۹۰۵ میلادی را سال معجزه انیشتین می‌دانند. سالی که او چهار مقاله علمی منتشر کرد که پایه فیزیک مدرن را شکل دادند.

تاریخ علم، نوابغ دارای معلولیت کم نداشته؛ مانند استیون هاوکینگ که نبوغ او باعث شد تا او را آلبرت انیشتینی دیگر بنامند. این دانشمند نابغه معلول و فیزیک‌دان، کیهان‌شناس و نویسنده انگلیسی به مدت ۳۰ سال دارنده کرسی ریاضیات لوکاس بود. شروع بیماری او به سال‌های آخر تحصیلش برمی‌گردد که بیماری ALS او آغاز شد. این بیماری بخشی از نخاع، مغز و سیستم عصبی او را تحت حمله قرار داد و به‌‌تدریج اعصاب حرکتی بدن از بین رفت. تضعیف ماهیچه‌ها و فلج عمومی به‌مرور شکل گرفت.

برخی از معلولیت‌ها یا اختلال‌ها شایع نیست؛ اما در بین بسیاری وجود دارد. جورج واشنگتن هم یکی از این افراد است. او دارای یک نوع اختلال در روان‌خوانی یا درک مطلب است. فرد خوانش‌پریش، واژه‌ها را زودتر یا دیرتر از جایی که باید قرار گیرد، می‌گذارد.

یکی دیگر از نام‌های مهم تاریخ فریدا کالو است؛ هنرمند مکزیکی که الگوی استقامت و از نوابغ و مشاهیر معلول جهان بود. ناتوانی کالو مانع از شهرت جهانی او نشد. هنگامی که شش سال داشت، به فلج اطفال مبتلا شد. نام او حالا به‌عنوان یکی از نقاشان برجسته تاریخ هنر معاصر به ثبت رسیده است.

یکی دیگر از افراد مهم معلول در جهان، لودویک ون بتهوون است. شنوایی این نوازنده مشهور آلمانی در مراحلی از زندگی‌اش دچار اختلال شد. او در ۴۴‌سالگی تسلیم بیماری ناتوانی شنوایی شد. با این حال شنوایی برای این نوازنده بزرگ مانع پیشرفت نبود. یکی از آثار درخشانش در همین دوره ساخته شد. گفته می‌شود دورانی که او سمفونی شماره ۹ را می‌ساخت، کاملا ناشنوا بود.

در بیشتر این افراد انگیزه‌های بعد از محدودیت جسمانی درخور‌توجه است. زمانی که فرانکلین روزولت به دلیل بیماری نتوانست دوباره راه برود، بر روی اهداف دیگرش تمرکز کرد. او ۳۹‌ساله بود که معلول شد؛ با این حال توانست ایالات متحده را در جنگ جهانی دوم رهبری کند. روزولت به‌عنوان سی‌و‌دومین رئیس‌جمهوری آمریکا رکورد چهار بار پیروزی در انتخابات را به خود اختصاص داد. اشکال مختلف بیماری، همیشه برای بشر پر‌بحران بوده؛ مانند جان نش که یکی از دانشمندان معلول جهان است که برنده جایزه نوبل اقتصاد شد. ریاضی‌دان نابغه و مطرح آمریکایی که در سال ۱۹۵۸ به اسکیزوفرنی از نوع پارانویید دچار شد. فیلم سینمایی مشهور «ذهن زیبا» بر‌اساس زندگی نش ساخته شده است.

در‌این‌بین اختلال در خواندن مشکل رایج بین بسیاری از افراد مشهور مانندتام کروز بوده است. درواقع باید این‌طور گفت که یکی دیگر از مشهورترین قهرمانان اکشن دوران مدرن هم از دیسکلسیا یا خوانش‌پریشی شدید رنج می‌برد. در کنار این، کریستی براون، نویسنده، نقاش و شاعر ایرلندی متولد دوبلین، مبتلا به فلج مغزی بود. او از‌جمله مشهورترین نوابغ معلول جهان است که فقط می‌توانست پای چپ خود را حرکت دهد.

در بین همه این افراد ایرانی‌هایی هم هستند که با وجود معلولیت، پیش رفتند و موفقیت‌هایی را کسب کردند. وحید رجبلو یکی از همین افراد است. رجبلو، نابغه معلول ایرانی در حوزه آی‌تی است که در بین ۱۰ فرد تأثیرگذار جهان در سال ۲۰۲۰ قرار گرفت. او می‌گوید: من به دلیل ابتلا به بیماری اس‌ام‌اِی که روی عضلات تأثیر می‌گذارد، دچار معلولیت بسیار شدیدی شده‌ام. براساس اعلام بهزیستی دارای ۹۸ درصد معلولیت هستم و تنها با دست راستم می‌توانم کار کنم. به خاطر محدودیت جسمی که داشتم، به سمت کار با کامپیوتر رفتم و در حوزه آی‌‌تی شروع به کار کردم، برنامه‌نویسی را یاد گرفتم و حالا مثل یک آدم عادی ساعت‌ها کار می‌کنم.

ایرانی دیگری که با وجود معلولیت در این سال‌ها درخشید، رضا صادقی است. رضا صادقی خواننده پاپ و ترانه‌سرای ایرانی است که در بیشتر آثارش، ترانه‌سرایی و آهنگ‌سازی برعهده خودش بوده‌ است. او که اهل دهستان کریان از توابع شهرستان میناب هرمزگان است، زمانی که کودک بود، به دلیل تزریق اشتباهی آمپول پاهایش فلج شد و از آن زمان تا‌به‌حال بر روی ویلچر می‌نشیند. صادقی در رشته موسیقی تحصیل کرد و مدرک خود را از دانشگاه استکهلم سوئد دریافت کرد. صادقی در‌حال‌حاضر به یکی از محبوب‌ترین خوانندگان پاپ بدل شده است.

هنرمند دیگری که با وجود معلولیت، یکی از افراد سرشناس ایرانی است، فاطمه حمامی نام دارد. فاطمه، دختر هنرمند اهل کاشان است که ۸۰ درصد معلولیت دارد. فاطمه صرفا به خاطر چند لحظه دیر‌رسیدن اکسیژن در هنگام به دنیا آمدن با خواهر دوقلویش، زهرا، دچار معلولیت شد. او توانسته است با وجود این معلولیت نقاش چیره‌دستی در سبک نقاشی پرتره شود و به جای دست با پاهایش نقاشی می‌کشد.

 نبود حمایت قانون

قوانین حمایتی از معلولان، در بسیاری مواقع اجرا نمی‌شود. معلولان کشور با وجودی که تا‌کنون بارها قابلیت‌های بالای خود را نشان داده‌اند، حتی از برخی قوانین شهری هم محروم هستند. ساده‌ترین آن موضوع حمل‌ونقل و تردد است. باوجود‌این هر‌کدام با مشکلات فراوان دست‌و‌پنچه نرم می‌کنند؛ از نابینایی که غیر‌استانداردبودن پیاده‌رو بارها باعث زمین‌خوردن و آسیب جسمانی او شده تا فرد ویلچری که امکان تردد در بسیاری از اماکن شهر را ندارد؛ بنابراین بسیاری از کارشناسان تأکید جدی بر اجرای قوانین این گروه در جامعه دارند.