«شرق» از شرایط اقتصادی این روزهای سینمای ایران گزارش می‌دهد
گیشه در جیب کمدی‌ها
از ابتدای سال تاکنون نبض سینمای ایران با اکران و فروش فیلم‌های کمدی می‌زند؛ فیلم‌هایی که عمدتا کمتر می‌توان نشانی از کیفیت در فیلم‌نامه و تولید را در آنها پیدا کرد.
از ابتدای سال تاکنون نبض سینمای ایران با اکران و فروش فیلم‌های کمدی می‌زند؛ فیلم‌هایی که عمدتا کمتر می‌توان نشانی از کیفیت در فیلم‌نامه و تولید را در آنها پیدا کرد. «بخارست» و «ملاقات خصوصی» از‌جمله فیلم‌هایی هستند که پیش از نوروز اکران شدند و در جدول پرفروش‌ها قرار گرفتند و در میان فیلم‌های اکران‌شده در فروردین امسال «فسیل» بیشترین مخاطب را راهی سالن‌های سینما کرده است. بنا بر اعلام مؤسسه سینماشهر، فروش کل سینماهای کشور در فروردین سال ۱۴۰۲ به بیش از ۱۰۴ میلیارد تومان رسیده که سهم فروش ۴۰ سینمای پرفروش کشور نزدیک به ۷۳ میلیارد تومان بوده است.
این در حالی است که از ابتدای سال تاکنون نسخه قاچاق فیلم‌های «برادران لیلا»، «جنگ جهانی سوم» و «خط فرضی» که مخاطب جهانی نیز داشته‌اند، عرضه شد. به‌جز «برادران لیلا» که مخاطبانش تنها به نسخه قاچاق آن دسترسی دارند، دو فیلم دیگر پس از عرضه نسخه قاچاق در جدول اکران سینماها قرار گرفتند. طبیعی است که در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت مخاطب چندانی برای تماشای این فیلم‌ها راهی سالن‌های سینما شود.
چندی پیش محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی، در شصت‌و‌‌سومین جلسه شورای معاونان و مدیران این سازمان به استقبال گسترده مردم از سالن‌های سینما در سال جاری و همچنین اقدامات انجام‌شده به منظور رونق گیشه سینما در سال گذشته اشاره کرد و افزود: «با برنامه‌ریزی‌هایی که صورت گرفت، شاهد گیشه پررونقی در نیمه اول سال گذشته بوده‌ایم و تا شهریور شاهد اوج‌گیری و روند تصاعدی فروش سینماها بوده‌ایم و آمارها حکایت از این داشته است که روند صعودی فروش فیلم‌ها تا پایان سال ادامه پیدا کند، ولی متأسفانه هم‌زمان با نا آرامی‌های مهرماه گذشته و غفلت و شیطنت عده قلیلی از سینماگران و فضاسازی‌های منفی و تخریبی این روند نزولی شد. با این وجود همکاران ما در سازمان سینمایی تدابیری پیش‌بینی کرده‌اند که به رغم این ناآرامی‌ها و بعضا کارشکنی و سنگ‌اندازی تعداد اندکی از سینماگران شاهد تعطیلی سینماها نباشیم».
خزاعی با اشاره به اینکه برخی موضع‌گیری‌ها، تخریب‌ها و آسیب‌ها به پیکره سینما توسط عده‌ای از درون خود سینما صورت گرفته است، خاطرنشان کرد: «به‌طور قطع، اگر این شرایط به سینما تحمیل نمی‌شد روند صعودی فروش فیلم‌ها تا پایان سال تداوم پیدا کرده و به لحاظ گیشه سال پررونقی را پشت سر می‌گذاشتیم».
او رونق تولید را از دیگر محورهای مهم در سیاست‌های سازمان سینمایی در سال ۱۴۰۲ عنوان کرد و گفت: «با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری مبنی بر «سال رونق تولید و مهار تورم»، راهبرد رونق تولید از دیگر دستورالعمل‌های این سازمان در سال جاری است. لازم است تولید ارزان‌قیمت آثار سینمایی و برنامه‌ریزی برای توسعه فضاهای تولید با بودجه‌های پایین و دربرگیری بیشتر اهالی خانواده سینما در دستور کار قرار گیرد. تقویت ظرفیت اشتغال اهالی سینما و رفع بحران بی‌کاری و نیز حل مسئله معیشت خانواده سینما، از اولویت‌های سازمان بوده و در سال جدید جدی‌تر می‌شود. اگرچه در کنار این نگاه، از تولید آثار فاخر نباید غافل شویم. نقش نهادهای صنفی در تقویت همدلی و هم‌گرایی برای توسعه سینمای ملی مهم است و واقعیت این است که برای کاهش مشکلات موجود، باید همه نهادها، سازمان‌ها، مؤسسات و فعالان حوزه سینما دست به دست یکدیگر دهند تا با توجه به چالش‌های اقتصادی کشور در این حوزه، مشکلات را به حداقل برسانیم».
ادامه سلطه کتمان‌ناپذیر کمدی‌ها بر ساختار اقتصادی سینمای ایران
امیر‌حسین علم‌الهدی کارشناس سینما با اشاره به عملکرد سینمای ایران در فروردین سال قبل و ماه‌های ابتدایی سال جاری به «شرق» گفت: «علم ریاضی تنها علمی است که می‌تواند صحت و سقم عملکرد یک فعالیت را مشخص کند. در فروردین ۱۴۰۱ فروش گیشه سینمای ایران با میانگین قیمت بلیت 32هزارو 600 تومان، 502میلیارد‌و134میلیون‌و 365 هزار بود. در فروردین ۱۴۰۲ با میانگین قیمت بلیت 46هزارو 500 تومان فروش، 970میلیارد‌و954میلیون‌و 380 هزار را تجربه کردیم.
فروش غیرمنتظره «فسیل» که نزدیک به ۷۰ درصد از کل فروش سینمای ایران است، نشاندهنده ادامه سلطه کتمان‌ناپذیر کمدی‌ها بر ساختار اقتصادی سینمای ایران است. نکته دیگر که نباید دور از ذهن بماند افزایش نزدیک به ۵۰درصدی قیمت بلیت سینماهاست که نشاندهنده تأثیر تعطیلات عید و... در محدوده زمانی پیک سینماهاست که بی‌شک این تعطیلات نقش بسزایی در این افزایش فروش سینماها داشته‌اند».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «امسال در فروردین شاهد افزایش ۳۵درصدی مخاطب و افزایش حدود ۸۰درصدی فروش سینماها بوده‌ایم و امید داریم که این افزایش تا پایان سال ادامه داشته باشد. هرچند فیلم «فسیل» توانسته است به تنهایی حدود ۷۰ درصد فروش فروردین را از آن خود کند، باید به انتظار نشست در فقدان فیلم‌های اجتماعی صریح (به دلیل عدم مجوز تولید توسط ارشاد) آیا سینما می‌تواند با تکیه بر سایر کمدی‌های تولید‌شده یا در شرف تولید به فروش بالای ۲۰ میلیون مخاطب برسد و نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایش معناداری را مثل فروردین تجربه کند».
علم‌الهدی ادامه داد: «باید به انتظار نشست و دید که آیا سینما تک‌بعدی است یا مثل همه جای دنیا تنوع سلایق است که توسعه پایدار را محقق می‌‌کند».
مردم حق دیدن گونه‌های متنوع و مختلف فیلم‌های تولید سینمای ایران را دارند
محمد اطبایی، پخش‌کننده بین‌المللی سینمای ایران، با اشاره به شرایط سینما در چند ماه گذشته به «شرق» گفت: «تقریبا قابل پیش‌بینی بود که سینما با رویکرد اجتماعی به مرور کم‌رنگ‌ترشده و از سوی مدیران فرهنگی با اقبال کمتری روبه‌رو بوده است».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به فیلم‌هایی که در دو، سه سال اخیر موفقیت‌های چشمگیری در عرصه بین‌المللی داشتند، اشاره کرد و گفت: «سال 2022 را می‌توان یکی از سال‌های درخشان سینمای ایران در عرصه بین‌الملل دانست و تعداد قابل توجهی از فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌ها و بازارهای جهانی خوش درخشیدند، هرچند در کمال تأسف غالب این آثار فرصت نمایش مناسب و حداقلی را در بازار داخلی به دست نیاوردند و با مسائل و مشکلات بسیاری روبه‌رو شدند. توجه شما را به انتشار قاچاق حداقل پنج فیلم موفق سینمای اجتماعی ایران در یکی، دو ماه اخیر در داخل کشور جلب می‌کنم که نکته‌ای تأمل‌برانگیز است. اطمینان دارم فیلم‌هایی مانند «برادران لیلا» و «جنگ جهانی سوم» در صورت شرایط طبیعی اکران، فروش بالایی را برای سینمای ایران رقم می‌زدند و تماشاگران بسیاری را به سالن‌های سینما می‌کشاندند. مردم حق دیدن گونه‌های متنوع و مختلف فیلم‌های تولید سینمای ایران و از‌جمله فیلم‌های اجتماعی را بر روی پرده سینما دارند و نمی‌توان تنها به سینمای محترم تجاری و کمدی بیشترین فرصت‌ها و ظرفیت‌های نمایشی را اختصاص داد».
اطبایی افزود: «چطور می‌توان انتشار غیر‌قانونی و قاچاق حداقل پنج فیلم سینمای اجتماعی ایران در ظرف مدتی کوتاه را از سر حادثه دانست و مهم‌‌تر آنکه چرا مسئولان فرهنگی یا دیگر ارگان‌های ذی‌ربط ساز‌و‌کاری جدی برای پیشگیری و حتی مقابله با این جریان را ندارند».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «در سال 2022 تعداد 58 فیلم بلند سینمایی تولید کشورمان از حداقل یک نمایش تا بیش از 40 نمایش بین‌المللی در صحنه‌های جهانی داشته‌اند و از این میان می‌توان 10 فیلم را با ظرفیت‌های بالای کسب موفقیت در بازارهای داخلی فهرست کرد؛ در‌حالی‌که تنها پنج فیلم از این میان به نمایش عمومی درآمده‌اند! شماری از فیلم‌ها نیز مانند «مجبوریم» یا «جنگ جهانی سوم» هم بر اساس شرایط ویژه و اضطرار به اکران درآمدند و شاید در وضعیتی عادی‌تر این موقعیت هم نصیب این فیلم‌ها نمی‌شد. از طرفی دیگر به فیلم‌های اجتماعی در یکی، دو سال اخیر توجه کنید که به‌طور معمول با کمترین فروش در گیشه روبه‌رو بوده‌اند و البته انتظاری نیست که هر فیلم اجتماعی فروش بالایی کسب کند. اما نکته غیر قابل انکار اختصاص کمترین ظرفیت‌های نمایشی و تبلیغاتی به این‌گونه فیلم‌هاست. گویی این فیلم‌ها هم باید به آمار اکران عمومی اضافه شوند و با شرایط ذکر‌شده شکست تجاری بخورند تا هم برخی از شر این فیلم‌ها راحت شده و هم تهیه‌کننده‌ها و سرمایه‌گذارها عطای تولید این آثار را به لقایش ببخشند!».
اطبایی افزود: «به واسطه حرفه‌ام تعداد زیادی فیلم‌های تولیدات سینمای کشور را می‌بینم و هرچند باز هم نمی‌توانم ارزیابی دقیقی از شرایط فعلی سینمای ایران ارائه دهم، اما واقعیت این است که با خیل فیلم‌های متوسط روبه‌رو هستیم که از حدود 250 فیلم بلند سینمایی جدید سال 2023 تاکنون تنها سه فیلم در جشنواره‌های معتبر جهانی به نمایش درآمده و درمی‌آیند که دو فیلم از تولیدات رسمی کشور نیستند. با نگاهی گذرا شاید در خوشبینانه‌ترین شکل بتوان از پنج فیلم دیگر نام برد که شانسی برای حضور در رویدادها و بازارهای بین‌المللی داشته باشند. متأسفانه به نظر اعمال محدودیت‌ها در مرحله تصویب فیلم‌نامه افزون‌‌تر شده و شماری دیگر از فیلم‌سازان هم تمایلی به تولید در شرایط فعلی ندارند. اعمال سانسور و فشارهای متعدد مسئولان، عاملی اساسی در عدم تمایل به ساخت و تولید فیلم است. هرچند این محدودیت‌ها همواره برای فیلم‌سازان وجود داشته است. تردیدی نیست که پیامد ایجاد محدودیت‌ها منجر به تولید آثاری بدون رعایت روند رسمی کسب مجوز بوده و امسال شاهد تولید فیلم‌های به اصطلاح زیرزمینی بیشتری خواهیم بود. فراموش نکنیم که سینماگران ایرانی و ایرانی‌تبار مقیم خارج از کشور هم فعال‌تر شده و حضور پررنگ‌تری در جشنواره‌ها و بازارهای جهانی با فیلم‌هایی با موضوع‌های مرتبط با ایران دارند».
اطبایی ادامه داد: «اگر یکی از شاخص‌های موفقیت هر سینمایی را حضور در جشنواره‌های معتبر بین‌المللی و بازارهای جهانی در نظر بگیریم، از ابتدای سال میلادی در چهار جشنواره معتبر ساندنس، رتردام، برلین و کن، شاهد حضور و انتخاب 27 فیلم بلند و کوتاه و مستند و انیمیشن از کارگردان‌های ایران بوده‌ایم. از میان 27 فیلم، تعداد 17 کارگردان، یعنی 63 درصد را فیلم‌سازان ایرانی مقیم خارج از ایران تشکیل می‌دهند که فیلم‌هایی عمدتا با موضوعات ملتهب اجتماعی ایران ساخته‌‌اند؛ تعداد 13 فیلم، یعنی 48 درصد، اساسا فیلم‌های محصول ایران نیستند! و هشت فیلم، تولیدات زیرزمینی‌اند یعنی 30 درصد. این آمار قابل توجه است و هشداری جدی به مسئولان کشور که با اعمال محدودیت و سانسور، شکل دیگری از سینما در خارج از ایران شکل گرفته که ظرفیت‌های نمایشی فیلم‌های تولیدی ایران را به خود اختصاص می‌دهد. شرایط به‌گونه‌ای شده که حتی فیلم‌سازان غیرایرانی درباره ایران فیلم می‌سازند، توجه شما را به فیلم «هفت زمستان در تهران» ساخته کارگردانی غیرایرانی و محصول آلمان جلب می‌کنم که فیلم افتتاحیه بخش سینمای آلمان جشنواره فیلم برلین بود و اکنون در هر جشنواره انتخاب شده و به نمایش درمی‌آید».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «سینمای ایران در تمامی این سال‌ها افتخارات بسیاری را برای فرهنگ و هنر کشور در عرصه‌های جهانی کسب کرده و چرا مسئولان پا در مسیری گذاشته‌اند که این سیر با موانع و مشکلات جدی مواجه شده است».
