آفت زیرساخت‌ها

شرق: هشدار جیره‌بندی آب، برق و گاز در زمستان امسال این روزها روی خروجی رسانه‌های ایران قرار گرفته است. چندی پیش کمیسیون انرژی مجلس درباره ناترازی گاز در فصول سرد امسال هشدار داد و شرکت ملی گاز ایران از کمبود روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعبی گاز در فصول پیش‌رو گفت. سندیکای صنعت برق هم با اعلام اینکه حدود ۹۵ درصد برق تولیدی ایران از نیروگاه‌های حرارتی با سوخت گاز تولید می‌شود، از احتمال کاهش تولید برق در فصول سرد خبر داد و حالا مدیر‌عامل شرکت آب‌و‌فاضلاب تهران خبر می‌دهد که «پایتخت فقط برای 100 روز آب دارد» هرچند پس از انتشار گسترده این خبر، شرکت آب و فاضلاب استان تهران با صدور اطلاعیه‌ای این موضوع را تکذیب کرد اما کمبود ذخایر آب پشت سدهای تهران ماه‌هاست که خبری می‌شود. حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، در این زمینه به «شرق» می‌گوید: درباره زیرساخت‌های انرژی مثل آب‌، برق و گاز در هر کشوری باید برنامه‌ریزی وجود داشته باشد تا هم‌زمان با رشد مصرف، رشد تولید هم دنبال شود و حتی پروژه‌های بهینه‌سازی و بهره‌وری هم انجام شود ولی ما در زمینه سرمایه‌گذاری در قسمت تولید آب، برق و گاز ناکام هستیم، هم‌زمان هم رشد مصرف وجود دارد.

هشدار مجلسی‌ها درباره قطع برق و گاز

کمیسیون انرژی مجلس ایران اخیرا در گزارشی اعلام کرد که در سال جاری باوجود کاهش و بعضا قطع گاز بخش‌های مختلف صنعت و در مواقعی کاهش صادرات و مصرف مقادیر بیشتر نفت کوره در مقایسه با گذشته، اعمال خاموشی در صنایع و بخش‌های خانگی و تجاری محتمل است. در این گزارش آمده که ادامه بی‌توجهی به کمبود گاز در کشور به بحران‌هایی از جمله موارد زیر در زمستان پیش‌رو می‌انجامد: از‌دست‌رفتن تولید برق کشور حداقل به میزان ۷۰ درصد، توقف فعالیت صنایع سنگین فولاد، آلومینیوم و سایر صنایع فلزی و نیز پتروشیمی‌ها، توقف خدمات عمومی و شهری مانند نانوایی‌ها و سایر مراکز خدمت‌رسانی به عموم، اختلال در گرمایش مردم در مراکز شهری و روستایی به میزان حداقل ۹۵ درصد، توقف تولید و خدمات در شبکه‌های تصفیه و توزیع آب، شبکه‌های پولی و بانکی، مخابراتی و ارتباطی، خدمات درمانی و بیمارستانی به دلیل اختلال در تأمین برق،‌ توقف صادرات گاز و به دنبال آن ایجاد نارضایتی در روابط بین‌المللی به‌ویژه با همسایگان و کاهش قدرت دیپلماتیک،‌ اختلال در حمل‌ونقل وابسته به سوخت گاز، ایجاد نارضایتی عمومی و بازتاب‌های امنیتی، سیاسی و اجتماعی. علاوه بر این فریدون حسنوند، عضو کمیسیون انرژی مجلس، نیز در صفحه توییتر خود از احتمال وقوع «بحران‌های امنیتی» در پی «ناترازی گاز» در زمستان سال جاری خبر داده و نوشته که ناترازی گاز، تعطیلی کارخانه‌ها را در پی دارد و تعطیلی کارخانه‌ها نیز به بی‌کاری کارکنان، توقف تولید و صادرات منجر می‌شود و در نتیجه‌ «زنجیره‌ای از موضوع‌های امنیتی، سیاسی و اجتماعی» پدید می‌آید.

البته پیش از مجلسی‌ها، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران هشدار داده بود که اگر مدیریت مصرف از طرف مشترکان بخش خانگی و تجاری انجام نشود، در زمستان شاهد قطع گاز و برق خواهیم بود. او شهریورماه گفته بود که «مسئولان نوید داده‌اند راه‌حل‌هایی را پیش‌بینی کرد‌ه‌اند که با همکاری وزارت نیرو و پخش مصرف انرژی کشور را به‌صورت مطمئن تأمین کنند. از نظر آنها اولویت، تأمین گاز بخش خانگی و تجاری است و با استفاده از سوخت مایع مصارف نیروگاه‌ها و صنایع را تأمین می‌کنیم». اخیرا نیز این مقام مسئول در گفت‌وگو با اکو ایران احتمال قطعی در صورت افزایش مصرف گاز را محتمل دانسته و گفت: «هر زمان که شبکه کشش نداشته باشد و مصرف از تولید جلو بیفتد، آن زمان دچار مشکل خواهیم شد، البته با توجه به‌ اولویت تأمین گاز برای بخش خانگی، با مدیریت مصرف بخش صنایع برای تأمین پایدار بخش خانگی اقدام خواهیم کرد».

پایتخت آب ندارد

سوی دیگر معضل پاییز و زمستان امسال آب است. مدیر‌عامل شرکت آب‌و‌فاضلاب تهران در برنامه تلویزیونی با بیان اینکه مصرف آب شرب روزانه تهران سه‌میلیون مترمکعب است، گفته: «تهران فقط برای صد روز آب دارد و اگر تمهیدات لازم و صرفه‌جویی صورت نگیرد، اوایل زمستان به مشکل خواهیم خورد». همچنین مدیر مرکز کنترل آب تهران نیز گفته بود که ۸۲۷ هزار مترمکعب ذخیره آب مخازن در تهران است و بررسی‌ها حاکی از آن است که ۶۰۰ هزار متر‌مکعب کسری آب در تهران داریم و با افزایش مصرف آب حجم مخازن رو به نزول است. به گفته او برای گذر از این بخش نیاز به صرفه‌جویی ۲۰‌درصدی است و لازم است زمان استحمام و شست‌وشوی غیرضروری ‌مردم کاهش پیدا کند.

در‌نهایت مدیر گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری نیز با تأکید بر اینکه «در گذشته فرهنگ قناعت را در مصرف داشتیم اما متأسفانه در یک فرایند زمانی کاملا تبدیل به فرهنگ اسراف شده است»، بیان کرده که «واقعیت این است اینکه گفته می‌شود صد روز فقط به پایان آب مانده، اشتباه است و از همین امروز آب تهران تمام‌شده محسوب می‌شود. ناگفته نماند مقصران وضعیت نامطلوب امروز منابع انرژی درحالی مردم معرفی می‌شوند که بسیاری از متخصصان تأکید دارند که نمی‌شود بدون درنظرگیری سایر شاخص‌ها تنها مصرف مردم ایران را با مردم سایر کشورها مقایسه کرد و نتیجه گرفت که «ایرانی‌ها مصرف‌گرا و اهل اسراف هستند». از جمله این متخصصان محمدرضا کثیری، کارشناس انرژی و عضو پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف است که در رابطه با میزان مصرف بالای انرژی در ایران به ایمنا گفته است: «مثلا اگر میان مصرف گاز ایران با دیگر کشورها مقایسه‌ای انجام گیرد، بدون تردید مصرف گاز ایران از خیلی کشورها بالاتر است اما نکته آن است که نمی‌توان بدون درنظرگیری شاخص‌ها و متغیرها این قیاس را انجام داد، زیرا اول آنکه دمای مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است. دوم اینکه تقسیم مصرف انرژی بر جمعیت یک کشور است که باید در نظر گرفته شود، سوم اینکه از چه حاملی در هر کشور برای گرمایش استفاده می‌شود، ممکن است در کشوری گاز منبع اصلی گرمایش خانگی باشد و در کشوری دیگر برق برای گرمایش استفاده شود؛ بنابراین به‌ جای مقایسه مصرف گاز کشورها با یکدیگر، باید ایران را با سال گذشته بسنجیم».

مقصر دولت است نه تحریم

حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، در پاسخ به این سؤال که کمبودهای این روزها در زمینه انرژی را محصول چه چیزی می‌داند، به «شرق» می‌گوید: درباره زیرساخت‌های انرژی مثل آب‌، برق و گاز در هر کشوری باید برنامه‌ریزی وجود داشته باشد تا هم‌زمان با رشد مصرف، رشد تولید هم دنبال شود و حتی پروژه‌های بهینه‌سازی و بهره‌وری هم انجام شود ولی ما در زمینه سرمایه‌گذاری در قسمت تولید آب، برق و گاز ناکام هستیم، هم‌زمان هم‌ رشد مصرف وجود دارد و هم درباره منبعی مثل گاز میزان تولیدات قبلی رو به کاهش است، ناترازی دائم بیشتر و بیشتر می‌شود. اینکه وضعیت را گردن تحریم می‌اندازند و می‌گویند سرمایه خارجی نداشته‌ایم که وضع این شده، درست نیست.

او ادامه می‌دهد: اینکه سرمایه خارجی برای رشد و توسعه لازم است، حرف درستی است اما دولت‌ها می‌توانستند در زمینه زیرساخت آب، برق و گاز از سرمایه داخلی مثل بازار سرمایه و بازار بانکی و... استفاده کنند. در این سال‌ها موانع زیادی برای سرمایه‌گذاران داخلی وجود داشته و دولت هم هیچ تلاشی برای برداشتن این موانع نکرده تا سرمایه‌گذاری صورت بگیرد. مثلا درباره برق، می‌شد که قیمت برق، حداقل برق بخش تجاری که خودشان هم مشکلی با آن نداشتند، واقعی شود، تا نیروگاه‌سازی انجام و کمبودها جبران شود. در زمینه گاز هم لازم بود مصرف‌کنندگان بزرگی مثل فولاد و پتروشیمی را برای سرمایه‌گذاری مشارکت بدهند. این وظیفه دولت بود و می‌توانست این کار را بکند، هیچ ربطی هم به شرایط تحریمی نداشت؛ بنابراین اینکه امروز سرمایه‌گذاران به زیرساخت‌هایی مثل بخش آب وارد نشده‌اند و پروژه‌ها تجاری نشده مقصرش دولت است نه تحریم.

10 سال سیاست‌گذاری پوپولیستی

به باور صالحی دولت می‌خواهد روش‌های پوپولیستی را دنبال کند و منتظر گشایشی بماند تا دلارهایش آزاد شود تا بلکه بتواند در چندین سال زیرساخت‌ها را بهبود ببخشد. او می‌گوید: این نگاه درست نیست، باز‌هم می‌گویم دولت هم کمبود آب هم برق و گاز را می‌توانست در همین وضعیت کنونی با سرمایه‌های داخلی تأمین کند اما هیچ تصمیم‌گیری انجام نمی‌شود و هرسال وضع بدتر می‌شود.

به گفته نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی آخرین بار در برنامه سوم توسعه شاهد روندی منطقی در عمل درباره زیرساخت‌های انرژی بوده‌ایم. هرچند با روی‌کارآمدن دولت نهم و دهم همین برنامه‌ها هم به ثمر ننشست و جلوی آن گرفته شد، فقط چون درآمد نفتی‌ در آن زمان خوب شده بود؛ بنابراین پس از آن تا امروز یعنی 10 سال است دولت هیچ سرمایه‌گذاری‌ای برای زیر‌ساخت‌ها نکرده و هم‌زمان روندی منطقی برای اقتصادی‌شدن پروژه‌ها و برگشت سرمایه آنها هم طراحی نکرده است. او می‌افزاید: دولت نه‌تنها بستری برای سرمایه‌گذاری آماده نکرد که فکری هم به حال بهره‌وری نکرد. ما کشوری کم‌درآمد هستیم ولی از روش‌‌‌هایی استفاده می‌کنیم که کشورهای ثروتمند هم به آن رو نمی‌آورند؛ برای مثال حتی دورافتاده‌ترین روستاهای ما هم گازکشی و هم برق‌کشی هم‌زمان شده‌‌اند؛ در‌حالی‌که عموما از یکی از این دو باید استفاده شود. حتی عربستان، امارات و نروژی که درآمد ارزی زیادی دارند هم این شکل سیاست‌گذاری پوپولیستی و پرمصرف ندارند. لوله‌های گاز و آب ما همین حالا همه‌جا حدود 25 تا 30 درصد نشتی دارند اما دولت نه خودش قصد و بودجه کنترل آن را دارد و نه برای بخش خصوصی صرفه‌ای ایجاد می‌کند تا این کار را برایش انجام دهد.