«تفریح»، گمشده شهرهای ایران

علی یگانه‌نسب: «تفریح»، گمشده برنامه‌ریزی شهری در ایران است. شهرهایی که یا آن‌قدر جیب‌هایشان کوچک است که توان برنامه‌ریزی اساسی ندارند یا آن‌قدر چالش‌های اولیه بزرگ دارند که هزینه‌های جاری یا عمرانی و ترافیکی بیش از ایجاد فضا و برگزاری رویدادهای شهری اولویت دارند. شهروندان در خیلی از شهرهای ایران از یکنواختی و کسالت محیط‌های شهری گلایه می‌کنند و این انتقاد به مدیریت شهرها وارد است که توجه آنها صرفا خرج نگهداشت دارایی‌های گذشته می‌شود. با این حال رویکردهای نوین در برنامه‌ریزی شهری ایجاد فضاهای فراغتی و تأمین تسهیلات تفریح، ورزش، آموزش و هنر برای عموم شهروندان را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند و توسعه این فضاها را از عوامل لازم در اعتلای کیفیت محیط و زندگی شهری محسوب می‌کند. یکی از این فضاها، شهربازی‌های بزرگ است و تمرکز برخی شهرهای بزرگ دنیا بر این موضوع به حدی بوده که خود این فضاها عاملی برای جذب گردشگر شده‌اند.

بسیاری از شهربازی‌ها در دل مناطق ویژه گردشگری که آمیزه‌ای از جذابیت‌های مختلف گردشگری، همچون فرهنگی، سرگرمی و امکانات ورزشی تفریحی است، قرار گرفته‌اند؛ مناطقی که نه‌تنها یک استراتژی برای جذب توریست و فراهم‌کردن فضای مطلوب‌تر برای ساکنان محلی است، بلکه می‌توانند برای تسهیل تجدید حیات شهری مورد بهره‌برداری قرار گیرند.

چالش کرج با فضاهای کسالت‌آور

کرج یکی از کلان‌شهرهای ایران است که یکنواختی و کسالت وجه غالب فضاهای آن است. شهری که بسیاری از مردم بیشتر از آنکه در آن بیدار باشند خوابند و از سال‌ها پیش با یک توسعه نامتوازن پذیرای سرریز جمعیت پایتخت شده‌ است. در کلان‌شهرهایی مانند کرج ایمنی فضاهای محلی مورد سؤال جدی بوده و برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت شهروندان در مراحل اولیه قرار دارد. به این سبب پرداختن به ایجاد جاذبه گردشگری از طریق شهربازی‌های بزرگ امری غریب است.

مریم قهرمانی‌صارم، عضو شورای شهر کرج، با اشاره به این موضوع می‌گوید: مردم ۱۸ استان از کرج عبور می‌کنند و این شهر به عبارتی شاهراه ارتباطی کشور است. اما این جمعیت صرفا از کرج گذر می‌کنند چون جذابیتی برای ماندن آنها در شهر نیست. این موضوع در دوره چهارم شورا آسیب‌شناسی شد و تصمیم گرفتیم فضاهای تفرجگاهی شهر را افزایش دهیم. یکی از تحقیقات در این زمینه نشان داد که باد نامطلوب شرق به غرب در کرج غالب بوده و باد مطلوب شمال به جنوب به دلیل رشته‌کوه‌های البرز کمتر می‌وزد. برای همین حدود ۵۰۰ هکتار در دشت غربی کرج جنگل‌کاری و سعی شده باغستان‌های شهر حفظ شود.

او ادامه می‌دهد: هم‌جواری با پایتخت باعث مهاجرپذیری کرج و تهدید هویت این شهر شده است. به‌طور مثال در سالی که هستیم با توجه به اجاره‌بهای مسکن احتمالا سرریز مستأجرهای تهران به کرج را داریم و حدود ۱۰ درصد افزایش جمعیت را در این شهر شاهد هستیم؛ لذا کرج خوابگاه کسانی می‌شود که تهران محل کار آنهاست. بنابراین ایجاد فضای تفریحی برای این جمعیت نیاز به برنامه‌ریزی جدی دارد.

قهرمانی‌صارم می‌گوید: در تلاشیم تا فضاهای استاندارد برای زندگی مفرح ساکنان کرج مهیا کنیم. متأسفانه نظارت بر اسباب‌بازی پارک‌های محلی کمتر از گذشته شده و در این خصوص شهرداری باید اهتمام بیشتری داشته باشد. برای استانداردسازی این فضاها و ایجاد پارک‌های موضوعی بودجه اختصاص یافته است.

جاذبه‌هایی که گردشگران اصفهان نمی‌شناسند

با این حال نمونه‌های موفق نیز در ایران یافت می‌شود؛ شهرهایی که توانسته‌اند در کنار داشته‌های قبلی خود، فضاهای تفرجگاهی و گردشگرپذیر ایجاد کنند. عباس حاج‌رسولی‌ها، عضو شورای شهر اصفهان می‌گوید: سال‌های پیش در کلان‌شهر اصفهان تنها دو پارک اسباب‌بازی وجود داشت که پاسخ‌گوی نیازهای جمعیت اصفهان نبود و جا داشت با برند اصفهان شرایطی ایجاد کرد که همه را اقناع کند؛ از این‌رو شهرداری حدود ۱۰ سال پیش قراردادی را با یک شرکت چینی انعقاد کرد که در آن مقرر شد زمین آن را شهرداری اختصاص دهد و شرکت چینی نیز برای ایجاد یک شهربازی بزرگ، آن فضا را تجهیز کند. او اضافه می‌کند: این موضوع در قالب یک پروژه با چینی‌ها و به عنوان اولین پروژه به‌صورت مشارکتی آغاز شد. گفتنی است که این حرکت آغاز پروژه‌های مشارکتی بود و در گام بعدی آکواریوم نازوان نیز با پشتیبانی یک شرکت ترکیه‌ای اجرا شد یا برای ایجاد شهربازی آبی نیز در همان سال‌ها حمایت شد.

او با تأکید بر اینکه فضاهای سیاحتی و تفریحی اصفهان در دو سال گذشته به‌خاطر شیوع کرونا آسیب جدی دید، ادامه می‌دهد: همین امر باعث شده بود توسعه این فضاها متوقف شود؛ چون حتی هزینه جاری آنها نیز به دلیل محدودیت‌های کرونایی پاسخ داده نمی‌شد. اما با برگشتن شرایط به حالت گذشته چند برنامه در ذهن داریم که به تدریج با مشارکت بخش خصوصی اجرا خواهیم کرد. حاج‌رسولی‌ها از ایجاد شبکه‌ای از اماکن تفریحی در اصفهان خبر داده و می‌گوید: در صفه و ناژوان امکانات خوبی ایجاد شده که باعث ماندگاری بیشتر گردشگران می‌شود. بولینگ، تله‌کابین و تله‌سیژ شهربازی اکنون در اختیار شهروندان و گردشگران است و در آینده توسعه پیدا خواهد کرد؛ به‌طور مثال خط دو تله‌کابین صفه با همراهی وزارت میراث فرهنگی به شاهدژ بالای صفه متصل می‌شود که یک جاذبه تفریحی جدید است.

حاج‌رسولی‌ها به دقت اداره استاندارد درخصوص اماکن تفریحی شهر اصفهان اشاره و اضافه می‌کند: اسباب‌بازی‌ها و اماکن تفریحی اصفهان مرتب نظارت شده و مجوزها به‌صورت مقطعی از اداره استاندارد اخذ می‌شود. بر اساس قرارداد ۱۰ساله، بخشی از هزینه بهره‌برداری از این اماکن به طرف چینی داده می‌شود.

این عضو شورا یکی از انتقادها به اماکن تفریحی اصفهان را در زمینه اطلاع‌رسانی دانست که همین امر باعث می‌شود اغلب گردشگران به بازدید از فضاهای تاریخی اصفهان بسنده کنند. او می‌افزاید: سعی شد این ضعف در نوروز ۱۴۰۱ با راه‌اندازی یک اپلیکیشن تا حدی جواب داده شود. گردشگران به‌راحتی می‌توانستند مراکز تفریحی و اقامتی را پیدا کنند که همین اقدام باعث افزایش استفاده گردشگران از اماکن تفریحی در نوروز امسال شده بود و اگر این فرایند ادامه داشته باشد، با افزایش رفت‌وآمد گردشگران می‌توان رونق بیشتری را در این نقاط از شهر شاهد بود.

گذر از روزهای تلخ شورابیل

حبیب فتحی عضو شورای شهر اردبیل نیز از یک تجربه موفق دیگر می‌گوید که این‌بار در شمال غرب ایران اتفاق افتاده است؛ تبدیل منطقه گردشگری شورابیل به نقطه تفریحی شهر اردبیل. او در این خصوص ادامه می‌دهد: دریاچه‌ای به قطر حدود هفت‌ونیم کیلومتر و به‌‌طور کاملا طبیعی در شورابیل قرار گرفته که از چند سال پیش ورودی خودرو از آن حذف شده است. رینگ دوچرخه‌سواری، پارک‌های موضوعی و فضاهایی برای برگزاری رویدادها در این منطقه ایجاد شده است.

او با اشاره به شهربازی بزرگ شورابیل ادامه می‌دهد: تأکید شورای شهر استفاده از وسایل به‌روز بوده و با کسانی که از وسایل فرسوده استفاده می‌کنند، ابتدا تذکر دادیم و سپس برخورد قانونی کردیم. بعید می‌دانم شهربازی در شهرهای هم‌تراز اردبیل با این کیفیت و وسعت وجود داشته باشد. به این سبب تلاش کرده‌ایم از این فضا به بهترین شکل برای جذب گردشگر استفاده کنیم. از ابتدای بهار تا مهرماه اوج حضور گردشگران در منطقه است و در فصل سرد سال نیز رویدادها و جشنواره‌های زمستانی همخوان با کاربری شورابیل برگزار می‌شود. همه چیز شورابیل به کیفیت امروزی آن برنمی‌گردد و خاطرات تلخ دهه ۹۰، دو حادثه‌ای که در شهربازی رخ داد، هنوز از ذهن مردم اردبیل پاک نشده است. شکسته‌شدن دستگاه رنجر در این مجتمع، در سال ۹۱ یک کشته و پنج مجروح و در سال ۹۳ نیز یک کشته و ‌سه مجرو‌ح به‌جا گذاشت. فتحی در این خصوص می‌گوید: این خاطرات تلخ را همه به یاد داریم اما اکنون با تأکید شورا تا استاندارد لازم اخذ نشود، اجازه بهره‌برداری را نمی‌دهیم. به‌طور مثال زیپ‌لاین شورابیل در سال اول استاندارد لازم را داشت اما در سال دوم چون نتوانست مجوز قانونی را کسب کند، هنوز اجازه فعالیت پیدا نکرده است.

او اضافه می‌کند: در این خصوص تعارفی با سرمایه‌گذار نداریم. در واقع ما می‌توانستیم روی این موضوع چشم بپوشیم و کسب درآمد کنیم اما زیپ‌لاین به دلیل ایمن‌نبودن از سه ماه پیش تعطیل شده و عملیات استانداردسازی آن در حال انجام است. او می‌گوید: پنج منطقه در اردبیل وجود دارد که شورابیل متفاوت از آنها نبوده و سعی کرده‌ایم توجه و اعتبارات اختصاص‌یافته به آن در شأن مردم و گردشگران باشد. جلوی مجوزهای ساخت‌وساز که به مرحله اجرا نرسیده بود، گرفته شده تا آینده شورابیل دچار چالش نشود که همین موضوع یعنی چشم‌پوشی شهرداری از درآمدهای زائد ناشی از ساخت‌وساز باعث شد بخشی از طرح‌های شورابیل به مرحله اجرا نرسد. وضعیت اقتصادی شهرداری چندان مناسب نیست و در این خصوص دنبال سرمایه‌گذارانی هستیم که بتوانند برای توسعه شهربازی کمک کنند.

شاید پیش‌بینی مناطق گردشگری در کلان‌شهرها بتواند بستری برای توسعه فضاهای تفریحی و در نتیجه آن جذب بالای گردشگر باشد. به این سبب مدیریت شهری در کشور می‌تواند در راستای تحقق درآمدهای پایدار، نگاهی جدی به این حوزه داشته باشد.