کشمکشهای هستهای در پرتو سفر مدیر کل آژانس
تفاهم حفظ پرستیژ
ابوالقاسم دلفی- سفیر سابق ایران در فرانسه
هفته گذشته آژانس بینالمللی انرژی هستهای در وین طی گزارش به خود با ادعای فقدان همکاری ایران با آژانس، فضای بینالمللی را بهشدت علیه کشورمان تهییج کرد و برانگیخت و درحالیکه متعاقب آن اظهارات متفاوتی از سوی مقامات غربی و اعضای گروه کشورهای ۵+۱ را شاهد بودیم، رافائل گروسی مدیر کل آژانس روز گذشته سفر خود را به تهران انجام داد و در جریان دیدار با رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران بیانیه مشترکی درخصوص چگونگی همکاریهای آتی دو طرف منتشر کرد که پارهای از زوایا و تفاوت دیدگاههای طرفین را نشان میداد.
بر پایه بیانیه مشترک آژانس و سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران بازرسان آژانس اجازه یافتند که تجهیزات لازم و دیسکهای ضبط برنامه را در سیستم نظارتی خود در تأسیسات هستهای جمهوری اسلامی ایران جایگزین کنند. بااینحال گفته شده است که این بازرسان هنوز اجازه دستیابی به اطلاعات دوربینها را ندارند. در واقع آژانس نگران بوده است که در صورت اشباع ظرفیت سیستم ضبط نظارت، اطلاعات نگهداریشده در نوارهای قبلی، از بین بروند.
همچنین بر پایه بیانیه مشترک قرار است آقای گروسی در آینده نزدیک بار دیگر برای ادامه گفتوگوها در سطوح بالا به ایران بازگردد و بنابراین به نظر میرسد توافق با این سفر بهمنظور تعدیل در فضای پیش از اجلاس دوشنبه حکام آژانس انجام گرفته تا همکاری و اعتماد متقابل دو طرف را به نمایش بگذارد.
انجام سفر آقای گروسی به تهران چند روز پس از آنکه وی در آخرین گزارش خود ایران را به فقدان همکاری لازم متهم کرد و در آستانه اجلاس شورای حکام آژانس که قرار است موضوع ایران نیز در دستور کار قرار بگیرد و احتمال صدور قطعنامه نیز دور از ذهن نبود، تحت چه الزاماتی انجام گرفت؟
شش دور مذاکرات هستهای در وین بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای گروه 4+1 و حضور غیرمستقیم آمریکا در این جلسات در دولت دوازدهم، دو روز پس از انتخاب جناب آقای رئیسی به ریاستجمهوری اسلامی ایران به حالت تعلیق درآمد و علیالاصول ادامه و هرگونه تعیینتکلیف آن موکول به تشکیل دولت، تعیین وزیر امور خارجه و تیم مسئول مذاکرات هستهای شد.
در دوران کوتاه پس از استقرار دولت جدید، اقوال و اظهارات مختلفی درباره سرانجام گفتوگوهای هستهای و زمان احتمالی ازسرگیری آن ابراز شده که فصلالخطاب این روند بیان مواضع را باید اظهارات وزیر خارجه جدید و قریب به این مضمون محسوب کرد که برای رسیدن به آمادگی لازم یک تا دو ماه وقت ضروری است. ضمن آنکه در آخرین اظهارات نقلشده از جناب آقای امیرعبداللهیان، موضوع قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریمها بهعنوان یکی از مشکلات پیشروی پرونده مذاکرات هستهای یاد شده است.
به موازات روند اجرائی تحولات داخلی درباره چگونگی شکلدهی به مذاکرات هستهای با کشورهای گروه ۴+۱، فضای بینالمللی و مواضع کشورهای درگیر در مذاکرات به سمت طرح این موضوع گرایش پیدا کرده است که ایران با سیاست دفعالوقت و فرصتگیری برای سروساماندادن به اوضاع پس از انتخابات و تعیین وضعیت عادی خود، بهطور همزمان توسعه برنامه هستهای را شدیدا در دستور کار داشته و به زعم گزارشهای سازمان آژانس بینالمللی انرژی اتمی وین، همکاری لازم را نیز با این مجموعه نداشته و ذخایر اورانیوم غنیشده و عدم نظارت بازرسان، وضعیت خطیری را پیشروی آژانس و سایر کشورهای درگیر در موضوع هستهای جمهوری اسلامی ایران قرار داده است.
جدای از گزارش نهم ژوئن گذشته آژانس که در آن ادعا شده بود که طرف ایرانی هیچگونه اطلاعات جدیدی درباره محلهای موردنظر آژانس در ایران ارائه نداده و تنها در یک مورد مربوط به محل چهارم، اقدام به ارائه یک گزارش مکتوب و بدون هیچگونه سند پیوستی کرده است، سخنان و اظهارات تحریکآمیز مقامات آمریکایی و اروپایی نیز فضای جاری را تشدید کرده است.
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در آخرین اظهارنظر خود درباره مذاکرات هستهای خاطرنشان کرده است که تاریخ و زمان مشخصی را تعیین نمیکنم ولی درحالحاضر در وضعیت نزدیکشدن به مقطعی هستیم که بازگشت به موافقتنامه هستهای، مزیتی برای این موافقتنامه محسوب نمیشود. وی که در سفر به آلمان و در دیدار با همتای آلمانی خود به سر میبرد، اضافه کرد که لحظهای فرامیرسد که بازگشت به موافقتنامه بسیار مشکل خواهد بود، زیرا زمان درحال گذر بوده و ایران به پیشرفت و توسعه برنامه هستهای خود و بهویژه بهکارگیری سانتریفیوژهای بسیار پیشرفته برای غنیسازی بیشتر مواد ادامه میدهد.
همچنین مایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هم در مصاحبه مشترک خود با همتای آمریکاییاش اظهار کرد که در تماس تلفنی با آقای امیرعبداللهیان وی را ترغیب کرده است که هرچه زودتر به میز مذاکرات بازگردد.
به دنبال انتشار گزارش شدیدا انتقادی هفته گذشته آژانس انرژی اتمی وین درباره ادعای عدم همکاری ایران با آژانس، رئیسجمهور اسلامی ایران با تأکید بر اینکه فعالیتهای هستهای ایران با شفافیت همراه بوده، اضافه کرد که همکاری جدی ایران و آژانس نمونه روشن تمایل ایران به بیان شفافیت در فعالیتهای هستهای خود است. آقای رئیسی در گفتوگوی تلفنی شارل میشل، رئیس شورای اروپایی با ایشان همچنین خاطرنشان کرد که رفتار غیرسازنده، طبیعتا روند مذاکرات را مختل میکند. اظهارات ریاستجمهوری اسلامی ایران در قبال همکاریهای شفاف کشور با آژانس را باید نقطهعطفی در راهگشایی سفر دوم و اخیر مدیر کل آژانس در آستانه اجلاس شورای حکام در قبال پیشبینیهایی که نسبت به مصوبات این نشست در فضای افکار عمومی در گردش است، تلقی کرد.
همانگونه که قبلا اشاره شد بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی تداوم همکاریهای جمهوری اسلامی ایران و آژانس و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی منوط به لغو همه تحریمهای آمریکا پس از خروج این کشور از موافقتنامه هستهای در سال ۹۷ شده است و به دلیل عدم تحقق مطالبه مجلس، سفر اول مدیر کل آژانس به تهران نیز که در پایان مهلت سهماهه تعیینشده برای رفع همه تحریمها صورت گرفت، با اعتراضات و مخالفتهای شدید تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی روبهرو شد و در نهایت منجر به نوعی تفاهم «حفظ پرستیژ» بین طرفین شده که مبنای آن ادامه تصویربرداری دوربینهای آژانس و عدم تحویل آنها به بازرسان تا زمان تحقق مصوبه مجلس شد.
بنابراین پیشنهاد اخیر آقای گروسی، مدیر کل آژانس برای سفر به تهران که علیالقاعده دو موضوع تفاهمات موقت ایران و آژانس درخصوص بازرسیها و نحوه نظارت بازرسان و نیز چگونگی محتوای دوربینهای مراقبتی آژانس را که در تأسیسات هستهای ایران نصب شدهاند، در دستور کار داشته است، موضوع چالشبرانگیزی بود که در آستانه برگزاری اجلاس شورای حکام در وین و طرح احتمال موضوع قطعنامه علیه کشورمان و مواضع نسبتا تند بینالمللی، باید بهگونهای حلوفصل شود که نهتنها نافی منافع کشور تلقی نشود بلکه تعارض آن با روشی که در سفر اول مدیر کل آژانس در اواخر دولت دوازدهم به تهران انجام گرفت، مورد توجه باشد.
از منظر منافع ملی و تحقق مطالبات بحقی که بتواند تحریمهای ظالمانه را از سر مردم شریف کشورمان دور کند، هرگونه اقدام مؤثر در تحقق این مطالبه قطعا مفید و اجرای آن توجیهپذیر است و اینکه چه فرد یا گروه یا جناح سیاسیای که در حاکمیت به سر میبرد مجری آن باشد نیز تفاوت چندانی نخواهد داشت. سفر اخیر رافائل گروسی به تهران و بیانیه مشترک صادرشده در پایان این سفر که علیالقاعده نباید در شرایط فشار بینالمللی و تهدیدات موهوم قطعنامه شورای حکام صورت بگیرد و با چارهاندیشی زودهنگام و بهموقع میتوانست به شکل معقولتر خود انجام شود، در چشمانداز تحولات بینالمللی و بازخوردهای آن در بین اعضای شورای حکام و بهویژه کشورهای روسیه و چین گویای همکاری مؤثر ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی وین است که برخلاف مصوبه مجلس بوده و به تعبیری گویای این واقعیت است که هرچند جمهوری اسلامی ایران خواهان تداوم وضعیتی نیست که در بین گروه کشورهای متعاهد به موافقتنامه هستهای، تنها کشوری باشد که همواره به تکالیف و وظایف خود عمل کرده و سایرین از زیر بار تعهداتشان شانه خالی کنند اما توجه به این امر نیز لازم و ضروری است که فضای بینالمللی
و تحولات منطقهای ممکن است این تصور را ایجاد کند که فرصتی برای تحقق برخی آمال و خواستهها را باید غنیمت شمرد. درحالیکه هزینهها و بازخورد ایجاد اجماع بینالمللی علیه مطالباتی که در پارهای موارد میتواند مغایرتهایی با برخی الزامات داشته باشد، ممکن است ارزش دوباره بررسی و فکرکردن در فضای ملی و غیرجناحی کشور را ضروری کند.
هفته گذشته آژانس بینالمللی انرژی هستهای در وین طی گزارش به خود با ادعای فقدان همکاری ایران با آژانس، فضای بینالمللی را بهشدت علیه کشورمان تهییج کرد و برانگیخت و درحالیکه متعاقب آن اظهارات متفاوتی از سوی مقامات غربی و اعضای گروه کشورهای ۵+۱ را شاهد بودیم، رافائل گروسی مدیر کل آژانس روز گذشته سفر خود را به تهران انجام داد و در جریان دیدار با رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران بیانیه مشترکی درخصوص چگونگی همکاریهای آتی دو طرف منتشر کرد که پارهای از زوایا و تفاوت دیدگاههای طرفین را نشان میداد.
بر پایه بیانیه مشترک آژانس و سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران بازرسان آژانس اجازه یافتند که تجهیزات لازم و دیسکهای ضبط برنامه را در سیستم نظارتی خود در تأسیسات هستهای جمهوری اسلامی ایران جایگزین کنند. بااینحال گفته شده است که این بازرسان هنوز اجازه دستیابی به اطلاعات دوربینها را ندارند. در واقع آژانس نگران بوده است که در صورت اشباع ظرفیت سیستم ضبط نظارت، اطلاعات نگهداریشده در نوارهای قبلی، از بین بروند.
همچنین بر پایه بیانیه مشترک قرار است آقای گروسی در آینده نزدیک بار دیگر برای ادامه گفتوگوها در سطوح بالا به ایران بازگردد و بنابراین به نظر میرسد توافق با این سفر بهمنظور تعدیل در فضای پیش از اجلاس دوشنبه حکام آژانس انجام گرفته تا همکاری و اعتماد متقابل دو طرف را به نمایش بگذارد.
انجام سفر آقای گروسی به تهران چند روز پس از آنکه وی در آخرین گزارش خود ایران را به فقدان همکاری لازم متهم کرد و در آستانه اجلاس شورای حکام آژانس که قرار است موضوع ایران نیز در دستور کار قرار بگیرد و احتمال صدور قطعنامه نیز دور از ذهن نبود، تحت چه الزاماتی انجام گرفت؟
شش دور مذاکرات هستهای در وین بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای گروه 4+1 و حضور غیرمستقیم آمریکا در این جلسات در دولت دوازدهم، دو روز پس از انتخاب جناب آقای رئیسی به ریاستجمهوری اسلامی ایران به حالت تعلیق درآمد و علیالاصول ادامه و هرگونه تعیینتکلیف آن موکول به تشکیل دولت، تعیین وزیر امور خارجه و تیم مسئول مذاکرات هستهای شد.
در دوران کوتاه پس از استقرار دولت جدید، اقوال و اظهارات مختلفی درباره سرانجام گفتوگوهای هستهای و زمان احتمالی ازسرگیری آن ابراز شده که فصلالخطاب این روند بیان مواضع را باید اظهارات وزیر خارجه جدید و قریب به این مضمون محسوب کرد که برای رسیدن به آمادگی لازم یک تا دو ماه وقت ضروری است. ضمن آنکه در آخرین اظهارات نقلشده از جناب آقای امیرعبداللهیان، موضوع قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریمها بهعنوان یکی از مشکلات پیشروی پرونده مذاکرات هستهای یاد شده است.
به موازات روند اجرائی تحولات داخلی درباره چگونگی شکلدهی به مذاکرات هستهای با کشورهای گروه ۴+۱، فضای بینالمللی و مواضع کشورهای درگیر در مذاکرات به سمت طرح این موضوع گرایش پیدا کرده است که ایران با سیاست دفعالوقت و فرصتگیری برای سروساماندادن به اوضاع پس از انتخابات و تعیین وضعیت عادی خود، بهطور همزمان توسعه برنامه هستهای را شدیدا در دستور کار داشته و به زعم گزارشهای سازمان آژانس بینالمللی انرژی اتمی وین، همکاری لازم را نیز با این مجموعه نداشته و ذخایر اورانیوم غنیشده و عدم نظارت بازرسان، وضعیت خطیری را پیشروی آژانس و سایر کشورهای درگیر در موضوع هستهای جمهوری اسلامی ایران قرار داده است.
جدای از گزارش نهم ژوئن گذشته آژانس که در آن ادعا شده بود که طرف ایرانی هیچگونه اطلاعات جدیدی درباره محلهای موردنظر آژانس در ایران ارائه نداده و تنها در یک مورد مربوط به محل چهارم، اقدام به ارائه یک گزارش مکتوب و بدون هیچگونه سند پیوستی کرده است، سخنان و اظهارات تحریکآمیز مقامات آمریکایی و اروپایی نیز فضای جاری را تشدید کرده است.
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در آخرین اظهارنظر خود درباره مذاکرات هستهای خاطرنشان کرده است که تاریخ و زمان مشخصی را تعیین نمیکنم ولی درحالحاضر در وضعیت نزدیکشدن به مقطعی هستیم که بازگشت به موافقتنامه هستهای، مزیتی برای این موافقتنامه محسوب نمیشود. وی که در سفر به آلمان و در دیدار با همتای آلمانی خود به سر میبرد، اضافه کرد که لحظهای فرامیرسد که بازگشت به موافقتنامه بسیار مشکل خواهد بود، زیرا زمان درحال گذر بوده و ایران به پیشرفت و توسعه برنامه هستهای خود و بهویژه بهکارگیری سانتریفیوژهای بسیار پیشرفته برای غنیسازی بیشتر مواد ادامه میدهد.
همچنین مایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هم در مصاحبه مشترک خود با همتای آمریکاییاش اظهار کرد که در تماس تلفنی با آقای امیرعبداللهیان وی را ترغیب کرده است که هرچه زودتر به میز مذاکرات بازگردد.
به دنبال انتشار گزارش شدیدا انتقادی هفته گذشته آژانس انرژی اتمی وین درباره ادعای عدم همکاری ایران با آژانس، رئیسجمهور اسلامی ایران با تأکید بر اینکه فعالیتهای هستهای ایران با شفافیت همراه بوده، اضافه کرد که همکاری جدی ایران و آژانس نمونه روشن تمایل ایران به بیان شفافیت در فعالیتهای هستهای خود است. آقای رئیسی در گفتوگوی تلفنی شارل میشل، رئیس شورای اروپایی با ایشان همچنین خاطرنشان کرد که رفتار غیرسازنده، طبیعتا روند مذاکرات را مختل میکند. اظهارات ریاستجمهوری اسلامی ایران در قبال همکاریهای شفاف کشور با آژانس را باید نقطهعطفی در راهگشایی سفر دوم و اخیر مدیر کل آژانس در آستانه اجلاس شورای حکام در قبال پیشبینیهایی که نسبت به مصوبات این نشست در فضای افکار عمومی در گردش است، تلقی کرد.
همانگونه که قبلا اشاره شد بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی تداوم همکاریهای جمهوری اسلامی ایران و آژانس و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی منوط به لغو همه تحریمهای آمریکا پس از خروج این کشور از موافقتنامه هستهای در سال ۹۷ شده است و به دلیل عدم تحقق مطالبه مجلس، سفر اول مدیر کل آژانس به تهران نیز که در پایان مهلت سهماهه تعیینشده برای رفع همه تحریمها صورت گرفت، با اعتراضات و مخالفتهای شدید تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی روبهرو شد و در نهایت منجر به نوعی تفاهم «حفظ پرستیژ» بین طرفین شده که مبنای آن ادامه تصویربرداری دوربینهای آژانس و عدم تحویل آنها به بازرسان تا زمان تحقق مصوبه مجلس شد.
بنابراین پیشنهاد اخیر آقای گروسی، مدیر کل آژانس برای سفر به تهران که علیالقاعده دو موضوع تفاهمات موقت ایران و آژانس درخصوص بازرسیها و نحوه نظارت بازرسان و نیز چگونگی محتوای دوربینهای مراقبتی آژانس را که در تأسیسات هستهای ایران نصب شدهاند، در دستور کار داشته است، موضوع چالشبرانگیزی بود که در آستانه برگزاری اجلاس شورای حکام در وین و طرح احتمال موضوع قطعنامه علیه کشورمان و مواضع نسبتا تند بینالمللی، باید بهگونهای حلوفصل شود که نهتنها نافی منافع کشور تلقی نشود بلکه تعارض آن با روشی که در سفر اول مدیر کل آژانس در اواخر دولت دوازدهم به تهران انجام گرفت، مورد توجه باشد.
از منظر منافع ملی و تحقق مطالبات بحقی که بتواند تحریمهای ظالمانه را از سر مردم شریف کشورمان دور کند، هرگونه اقدام مؤثر در تحقق این مطالبه قطعا مفید و اجرای آن توجیهپذیر است و اینکه چه فرد یا گروه یا جناح سیاسیای که در حاکمیت به سر میبرد مجری آن باشد نیز تفاوت چندانی نخواهد داشت. سفر اخیر رافائل گروسی به تهران و بیانیه مشترک صادرشده در پایان این سفر که علیالقاعده نباید در شرایط فشار بینالمللی و تهدیدات موهوم قطعنامه شورای حکام صورت بگیرد و با چارهاندیشی زودهنگام و بهموقع میتوانست به شکل معقولتر خود انجام شود، در چشمانداز تحولات بینالمللی و بازخوردهای آن در بین اعضای شورای حکام و بهویژه کشورهای روسیه و چین گویای همکاری مؤثر ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی وین است که برخلاف مصوبه مجلس بوده و به تعبیری گویای این واقعیت است که هرچند جمهوری اسلامی ایران خواهان تداوم وضعیتی نیست که در بین گروه کشورهای متعاهد به موافقتنامه هستهای، تنها کشوری باشد که همواره به تکالیف و وظایف خود عمل کرده و سایرین از زیر بار تعهداتشان شانه خالی کنند اما توجه به این امر نیز لازم و ضروری است که فضای بینالمللی
و تحولات منطقهای ممکن است این تصور را ایجاد کند که فرصتی برای تحقق برخی آمال و خواستهها را باید غنیمت شمرد. درحالیکه هزینهها و بازخورد ایجاد اجماع بینالمللی علیه مطالباتی که در پارهای موارد میتواند مغایرتهایی با برخی الزامات داشته باشد، ممکن است ارزش دوباره بررسی و فکرکردن در فضای ملی و غیرجناحی کشور را ضروری کند.