در ضرورت راهاندازی سامانه شفاف کرونا
محمدرضا جلائیپور . پژوهشگر اجتماعی
دولت جواز برداشت یک میلیارد یورو از «صندوق توسعه ملی ایران» (ذخیره ملی همه ایرانیان) را گرفته است.رئيس بانک مرکزی هم امروز گفته است «مبلغ يكمیلیاردو ۶۰۰ میلیون دلار» از داراییهای ایران که از سال ۱۳۹۴ در لوکزامبورگ توقیف بود، آزاد شده است.اوفید (صندوق اوپک برای توسعه بینالمللی) هم کمک ۵۰۰هزاردلاری به برنامههای مقابله با ویروس کرونا در ایران را تصویب کرده است.دولت ایران هم مبلغ ۱۰۰ هزار میلیارد تومان را برای هزینه در بحران کرونا اختصاص داده است که قاعدتا بخشی از آن از طریق منابع بالا تأمین میشود.دولتهای دیگر (از جمله چین و ژاپن) و تعدادی از نهادهای بینالمللی (از جمله سازمان بهداشت جهانی) هم در بحران کرونا کمکهای مالی یا کالایی قابل توجهی به دولت ایران کردهاند و خواهند کرد.جسته و گریخته شنیده میشود که تعدادی از بنیادها، آستانها و نیروهای مسلح و سایر نهادهای عمومی غیردولتی هم تعهداتی برای هزینه در بحران کرونا دادهاند که ارقام و جزئیاتش شفاف نیست.با این حال جز اعلام وام یکمیلیونتومانی (نه کمک بلاعوض) به هر خانوار یارانهگیر (که مجموعا حدود ۲۴ هزار میلیارد تومان میشود) هنوز هیچ جزئیاتی از برنامه و نحوه دقیق هزینه مجموع این منابع در بحران کرونا و فرایند شفاف نحوه اختصاص وام و کمک به بنگاهها منتشر نشده است.با توجه به کاهش چشمگیر اعتماد عمومی به نهادهای حکمرانی در دو سال اخیر، شفافیت بیشتر در هزینه منابع بالا حتی از قبل ضروریتر شده است. در این راستا پیشنهادکردنی است که:دولت فورا یک سامانه آنلاین واحد و کاملا شفاف را راهاندازی کند و در قالبی ساده و همهفهم و دسترسپذیر برای همه شهروندان همه منابع و مصارف مرتبط با کرونا توسط همه نهادهای عمومی دولتی و غیردولتی (از جمله وام به بنگاهها و شهروندان، کمکهای بلاعوض به شهروندان آسیبپذیرتر و حمایت از نظام سلامت) را به دقت و با جزئیات منتشر کند.دولت از چند نهاد مدنی فعال در حوزه شفافیت (مثلا «شفافیت برای ایران» و «جهد»)، چند نهاد مدنی معتبر در کشور (مثلا «انجمن صنفی روزنامهنگاران استان تهران»، «اتاق بازرگانی»، «سازمان نظام پزشکی»، «انجمن علمی مطالعات فرهنگی و ارتباطات»، «انجمن علمی علوم سیاسی»، «انجمن علمی جامعهشناسی» و نمایندگان چند رسانه و چند تشکل کارگری بزرگ)، یک نماینده از هر حزب بزرگ و دو نماینده از هر فراکسیون مجلس، دعوت کند در شورایی بر عملکرد این سامانه و شفافیت و دقت جزئیات آن نظارت کنند.کرونا از معدود بحرانهایی است که همه شهروندان و حکمرانان ایران را درگیر کرده و همه ایرانیان، صرفنظر از گرایش سیاسیشان، ذینفع مهار آناند و قاعدتا مقاومت در برابر شفافسازی هزینههای مرتبط با آن کمتر از حوزههای دیگر است. اگر این سامانه ملی کرونا در این تمرین شفافیت قوی و اعتمادساز عمل کند عملا نوعی «خزانه واحد شفاف در حوزه کرونا» شده است و میتواند گامی شود برای شفافسازی نحوه تصویب، اختصاص و هزینه کل بودجه در سالهای آتی و رفتن به سوی خزانه واحد شفاف دولت در همه زمینهها.
دولت جواز برداشت یک میلیارد یورو از «صندوق توسعه ملی ایران» (ذخیره ملی همه ایرانیان) را گرفته است.رئيس بانک مرکزی هم امروز گفته است «مبلغ يكمیلیاردو ۶۰۰ میلیون دلار» از داراییهای ایران که از سال ۱۳۹۴ در لوکزامبورگ توقیف بود، آزاد شده است.اوفید (صندوق اوپک برای توسعه بینالمللی) هم کمک ۵۰۰هزاردلاری به برنامههای مقابله با ویروس کرونا در ایران را تصویب کرده است.دولت ایران هم مبلغ ۱۰۰ هزار میلیارد تومان را برای هزینه در بحران کرونا اختصاص داده است که قاعدتا بخشی از آن از طریق منابع بالا تأمین میشود.دولتهای دیگر (از جمله چین و ژاپن) و تعدادی از نهادهای بینالمللی (از جمله سازمان بهداشت جهانی) هم در بحران کرونا کمکهای مالی یا کالایی قابل توجهی به دولت ایران کردهاند و خواهند کرد.جسته و گریخته شنیده میشود که تعدادی از بنیادها، آستانها و نیروهای مسلح و سایر نهادهای عمومی غیردولتی هم تعهداتی برای هزینه در بحران کرونا دادهاند که ارقام و جزئیاتش شفاف نیست.با این حال جز اعلام وام یکمیلیونتومانی (نه کمک بلاعوض) به هر خانوار یارانهگیر (که مجموعا حدود ۲۴ هزار میلیارد تومان میشود) هنوز هیچ جزئیاتی از برنامه و نحوه دقیق هزینه مجموع این منابع در بحران کرونا و فرایند شفاف نحوه اختصاص وام و کمک به بنگاهها منتشر نشده است.با توجه به کاهش چشمگیر اعتماد عمومی به نهادهای حکمرانی در دو سال اخیر، شفافیت بیشتر در هزینه منابع بالا حتی از قبل ضروریتر شده است. در این راستا پیشنهادکردنی است که:دولت فورا یک سامانه آنلاین واحد و کاملا شفاف را راهاندازی کند و در قالبی ساده و همهفهم و دسترسپذیر برای همه شهروندان همه منابع و مصارف مرتبط با کرونا توسط همه نهادهای عمومی دولتی و غیردولتی (از جمله وام به بنگاهها و شهروندان، کمکهای بلاعوض به شهروندان آسیبپذیرتر و حمایت از نظام سلامت) را به دقت و با جزئیات منتشر کند.دولت از چند نهاد مدنی فعال در حوزه شفافیت (مثلا «شفافیت برای ایران» و «جهد»)، چند نهاد مدنی معتبر در کشور (مثلا «انجمن صنفی روزنامهنگاران استان تهران»، «اتاق بازرگانی»، «سازمان نظام پزشکی»، «انجمن علمی مطالعات فرهنگی و ارتباطات»، «انجمن علمی علوم سیاسی»، «انجمن علمی جامعهشناسی» و نمایندگان چند رسانه و چند تشکل کارگری بزرگ)، یک نماینده از هر حزب بزرگ و دو نماینده از هر فراکسیون مجلس، دعوت کند در شورایی بر عملکرد این سامانه و شفافیت و دقت جزئیات آن نظارت کنند.کرونا از معدود بحرانهایی است که همه شهروندان و حکمرانان ایران را درگیر کرده و همه ایرانیان، صرفنظر از گرایش سیاسیشان، ذینفع مهار آناند و قاعدتا مقاومت در برابر شفافسازی هزینههای مرتبط با آن کمتر از حوزههای دیگر است. اگر این سامانه ملی کرونا در این تمرین شفافیت قوی و اعتمادساز عمل کند عملا نوعی «خزانه واحد شفاف در حوزه کرونا» شده است و میتواند گامی شود برای شفافسازی نحوه تصویب، اختصاص و هزینه کل بودجه در سالهای آتی و رفتن به سوی خزانه واحد شفاف دولت در همه زمینهها.