حمله اسرائیل به دوحه، نگرانی‌ها درباره مناسبات اعراب و آمریکا را افزایش داد
سایه بر سر پیمان ابراهیم
تصاویر دیدار صمیمانه محمد بن‌زاید، حاکم امارات، با امیر قطر در فرودگاه دوحه، نشان می‌داد چگونه دشمنان دیروز ناگهان در برابر تهدید مشترک هم‌پیمان شده‌اند. حمله‌ای که اسرائیل در قلب قطر انجام داد، نه‌تنها خط قرمزهای امنیتی منطقه را شکست، بلکه جایگاه واشنگتن در معادلات خلیج فارس را هم متزلزل کرد.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
شرق: تصاویر دیدار صمیمانه محمد بن‌زاید، حاکم امارات، با امیر قطر در فرودگاه دوحه، نشان می‌داد چگونه دشمنان دیروز ناگهان در برابر تهدید مشترک هم‌پیمان شده‌اند. حمله‌ای که اسرائیل در قلب قطر انجام داد، نه‌تنها خط قرمزهای امنیتی منطقه را شکست، بلکه جایگاه واشنگتن در معادلات خلیج فارس را هم متزلزل کرد. چند ماه بیشتر از استقبال پرزرق‌وبرق ریاض، ابوظبی و دوحه از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، نمی‌گذرد؛ استقبال با رژه شترها و ضیافت‌های رسمی. اما همان رهبران که در آن روزها متحد واشنگتن معرفی می‌شدند، امروز با لحنی تند از حمله اسرائیل به دوحه انتقاد می‌کنند.
محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، آشکارا خواستار «پاسخ عربی، اسلامی و بین‌المللی برای مهار تجاوزگری» شد. او اسرائیل را به «اقدامات جنایتکارانه» متهم کرد. در سوی دیگر، محمد بن‌زاید، رئیس امارات، به دوحه پرواز کرد و در صحنه‌ای بی‌سابقه، امیر قطر را در آغوش گرفت. این نمایش وحدت، فقط چند سال پس از آن رخ داد که امارات و عربستان به دلیل اتهام حمایت دوحه از گروه‌های تروریستی، قطر را تحریم کرده بودند؛ اتهامی که همواره از سوی مقامات قطری رد شده است.
محمد بن‌زاید در سخنانش تأکید کرد حمله اسرائیل به قطر «نقض همه قوانین و هنجارهای بین‌المللی» بوده است. نگرانی مشترک رهبران خلیج فارس بیش از هرچیز به احتمال فروپاشی تعهد دیرینه آمریکا بازمی‌گردد؛ تعهدی که از زمان جنگ خلیج فارس در ۱۹۹۱ برقرار شد و واشنگتن را ضامن امنیت آنان در برابر تهدیدهای منطقه‌ای معرفی می‌کرد. حالا به باور بسیاری، این جایگاه سنتی با اقدامات اسرائیل و سکوت اولیه آمریکا لرزان شده است.
ترامپ به‌سرعت کوشید خشم متحدان عرب را کاهش دهد. او ضمن فاصله‌گذاری از حمله، گفت که «این اقدام هیچ سودی برای اسرائیل و آمریکا ندارد» و به قطر اطمینان داد چنین رویدادی تکرار نخواهد شد. با این حال، تأکید او بر «حمایت آهنین» از دولتی در اسرائیل که به گفته منتقدان، بی‌اعتنایی فزاینده‌ای به هنجارهای بین‌المللی نشان می‌دهد، مایه نگرانی رهبران
خلیج فارس شد.
شیخ محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر، این حمله را «تروریسم دولتی» نامید و شخص بنیامین نتانیاهو را به «بربریت» متهم کرد. او افزود که پس از این حمله، «دیگر چیزی از اعتبار مذاکرات جاری باقی نمانده است». در جریان حمله، اسرائیل گروهی از رهبران حماس را که سرگرم بررسی طرح آتش‌بس پیشنهادی آمریکا بودند، هدف قرار داد. دست‌کم پنج عضو میانی حماس و یک نیروی امنیتی قطری کشته شدند.
نتانیاهو هم تهدید کرد در صورت ادامه میزبانی قطر از رهبران حماس، حملات دوباره‌ای در راه خواهد بود. او خطاب به جامعه جهانی گفت: «یا تروریست‌ها را اخراج کنید یا آنان را به عدالت بسپارید؛ وگرنه ما خود دست به کار می‌شویم».
این تهدیدها به‌سرعت با واکنش وزارت خارجه امارات روبه‌رو شد. بیانیه رسمی این کشور تأکید کرد «هرگونه تعرض علیه یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس به‌منزله حمله به کل چارچوب امنیتی خلیج» است.
آینده توافق‌های عادی‌سازی
امارات که محرک اصلی توافق‌های ابراهیم در سال ۲۰۲۰ بود، اکنون نشانه‌های آشکار نارضایتی از تل‌آویو را بروز می‌دهد. آن توافق‌ها که با میانجیگری ترامپ امضا شد، روابط دیپلماتیک و اقتصادی اسرائیل با امارات، بحرین و مراکش را برقرار کرد و به عنوان دستاورد مهم سیاست خارجی آمریکا معرفی شد.
نتانیاهو همچنان امید داشت دامنه عادی‌سازی را گسترش دهد، اما حمله اخیر به قطر این رؤیا را دور از دسترس کرده است. توافق امارات و اسرائیل اگرچه تاکنون دو سال جنگ‌های منطقه‌ای را تاب آورده، اما با ادامه سیاست‌های کنونی اسرائیل در معرض خطر قرار دارد.
چندی پیش، امارات هشدار داد هر اقدام اسرائیل برای الحاق بخش‌هایی از کرانه باختری «خط قرمز» خواهد بود. پنج سال پیش، توقف موقت همین طرح ضمیمه‌سازی به عنوان امتیاز اسرائیل در مذاکرات منتهی به توافق‌های ابراهیم معرفی شده بود. اکنون شرکای راست‌گرای نتانیاهو در ائتلاف حاکم، برای اجرای همان طرح فشار می‌آورند و در همین مدت شهرک‌های یهودی‌نشین با سرعتی بی‌سابقه گسترش یافته است.
عربستان؛ فاصله و شرط‌گذاری
ترامپ و نتانیاهو امیدوار بودند عربستان را نیز وارد مسیر عادی‌سازی کنند. این کشور، به عنوان قدرت منطقه‌ای و متولی دو مکان مقدس اسلام، همواره جایگاهی ویژه داشته است. حتی دولت بایدن پیش از حمله حماس در هفتم اکتبر ۲۰۲۳، به توافقی قریب‌الوقوع امیدوار بود؛ اما اکنون تحقق چنین هدفی بعید به نظر می‌رسد.
ریاض بارها اعلام کرده فقط زمانی حاضر به برقراری روابط رسمی با اسرائیل خواهد بود که مسیر روشنی برای تشکیل دولت مستقل فلسطینی در غزه، کرانه باختری و شرق بیت‌المقدس گشوده شود. این در حالی است که بیشتر جریان‌های سیاسی اسرائیل نه‌تنها با چنین ایده‌ای مخالف‌اند، بلکه پس از جنگ اخیر آن را «پاداشی برای حماس» می‌دانند.
محمد بن‌سلمان در ماه‌های گذشته بارها لحن خود را تند و حتی اسرائیل را به «نسل‌کشی» متهم کرده است. در همین حال، او روابط نزدیک‌تری با ایران برقرار کرده؛ کشوری که مدت‌ها دشمن اصلی عربستان محسوب می‌شد. این چرخش، نشان‌دهنده تغییر موازنه در خاورمیانه و تلاش سعودی‌ها برای کاهش وابستگی مطلق به واشنگتن است.
تردید در امنیت دیرینه
هر سه کشور عربستان، امارات و قطر همچنان دلایل نیرومندی برای حفظ شراکت استراتژیک با آمریکا دارند. از زمان پایان جنگ خلیج فارس، آنان با میزبانی پایگاه‌های نظامی آمریکا و مدیریت بازار انرژی، نوعی «معامله بزرگ» با واشنگتن بسته‌اند؛ معامله‌ای که قرار بود امنیتشان را تضمین کند.
اما رخدادهای اخیر اعتماد آنان را متزلزل کرده است. حمله ایران به پایگاه نظامی میزبان نیروهای آمریکایی در قطر در ماه ژوئن، زنگ خطری جدی بود. با این همه، بسیاری از ناظران معتقدند حمله اسرائیل به دوحه ضربه‌ای عمیق‌تر به این توافق نانوشته زد. برای بسیاری از رهبران منطقه، بمباران خاک قطر، نقض مستقیم همان تفاهمی بود که امنیت خلیج فارس را طی سه دهه گذشته شکل داده بود. در نتیجه، نه‌تنها آینده عادی‌سازی روابط با اسرائیل تیره‌تر شده، بلکه چشم‌انداز ائتلاف‌های امنیتی جدید نیز پیچیده‌تر به نظر می‌رسد. هم‌زمان، تحلیلگران در پایتخت‌های غربی هشدار می‌دهند که ادامه حملات اسرائیل به خاک کشورهای هم‌پیمان آمریکا، پیامدهایی فراتر از روابط دوجانبه خواهد داشت. آنان می‌گویند چنین اقداماتی خطر افزایش نفوذ چین و روسیه در خلیج فارس را بالا می‌برد، زیرا این دو قدرت آماده‌اند خلأ اعتماد به واشنگتن را پر کنند. برای نمونه، در ماه‌های اخیر قراردادهای انرژی و سرمایه‌گذاری میان امارات و چین گسترش یافته و عربستان مذاکرات امنیتی با مسکو را علنی کرده است. به باور این کارشناسان، اگر آمریکا نتواند تعهد امنیتی خود را در عمل اثبات کند، ممکن است معادله قدرت در خاورمیانه برای نخستین‌بار در سه دهه اخیر به زیان واشنگتن دگرگون شود.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
