«دست مرده» روسیه روی اعصاب ترامپ

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

علی ودایع -   کارشناس سیاست‌ خارجی

سطح رجزخوانی‌های آمریکا و روسیه به نقطه برخورد هسته‌ای رسیده است. طرفین نه‌تنها با یکدیگر شاخ و شانه می‌کشند، بلکه دست به استقرار یگان‌های اتمی زده‌اند. به گزارش سی‌ان‌ان، رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام کرد‌ در واکنش به تهدیدهای «دیمیتری مدودف»، رئیس‌جمهوری پیشین روسیه، دستور داده است دو زیردریایی هسته‌ای در مناطقی نزدیک به روسیه مستقر شوند. ‌دونالد ترامپ‌ در پستی در شبکه‌های اجتماعی در‌این‌باره نوشت: «دستور داده‌ام دو زیردریایی هسته‌ای برای احتیاط در مناطق لازم مستقر شوند، در صورتی که این حرف‌های احمقانه و تحریک‌آمیز واقعا جدی باشند و فقط حرف نباشند».

او سخنان مدودف را «بسیار تحریک‌آمیز» توصیف کرد.

چالش آمریکا با «دست مرده»

ماجرا از آنجا آغاز شد که ترامپ روز سه‌شنبه ‌هفته گذشته‌ به روسیه هشدار داد فقط «۱۰ روز فرصت دارد» تا با آتش‌بس در اوکراین موافقت کند، در غیر این صورت‌ هم خود روسیه و هم خریداران نفتش با تعرفه‌های سنگین روبه‌رو خواهند شد. مسکو هم در موضعی تند گفت «آمریکا وارد بازی اولتیماتوم شده است» و در ادامه یک تهدید ویژه از سمت «دیمیتری مدودف»، رئیس‌جمهور سابق روسیه، مطرح شد. مقام ارشد کرملین با لفظ «مردگان متحرک» استراتژی هسته‌ای شوروی در دوران جنگ سرد معروف به «دست مرده» را رسما پیش کشید. سیستم «دست مرده» یا «پریمت» (Perimeter) یک سیستم کنترل تسلیحات هسته‌ای خودکار است که در دوران جنگ سرد توسط اتحاد جماهیر شوروی طراحی شد.

این سیستم به‌عنوان یک ابزار بازدارنده هسته‌ای نهایی توسعه یافت تا اطمینان حاصل شود که حتی در صورت نابودی کامل فرماندهی نظامی و رهبری سیاسی روسیه در یک حمله هسته‌ای، یک پاسخ هسته‌ای ویرانگر علیه مهاجم انجام شود. دولت روسیه رسما این قابلیت را تأیید نکرده است، اما در سال ۲۰۱۱، یک فرمانده بازنشسته نیروهای موشکی استراتژیک روسیه ادعا کرد که در صورت نیاز می‌توان آن را دوباره فعال کرد.

 در صورت تصمیم‌گیری برای اجرای «دست مرده»، سیستم پریمت موشک‌های خاصی به نام «موشک‌های فرماندهی» را پرتاب می‌کند. این موشک‌ها حامل کلاهک هسته‌ای نیستند، بلکه وظیفه دارند سیگنال‌های رادیویی کدگذاری‌شده‌ را به پایگاه‌ها و موشک‌های استراتژیک دیگر ارسال کنند. این سیگنال‌ها، دستور پرتاب موشک‌های هسته‌ای را به دیگر سامانه‌ها منتقل می‌کنند.

ترامپ دیروز گفت: «کلمات اهمیت زیادی دارند و می‌توانند پیامدهای ناخواسته‌ای به دنبال داشته باشند. امیدوارم این مورد یکی از آن موارد نباشد».

به نوشته تایم، این اولین باری نیست که ترامپ از رسانه‌های اجتماعی برای ارسال سیگنال در مورد زرادخانه هسته‌ای ایالات متحده استفاده می‌کند. ترامپ در دسامبر ۲۰۱۶، پس از اینکه برای اولین بار به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد، در توییتر (ایکس حاضر) نوشت که ایالات متحده «باید توانایی هسته‌ای خود را به‌شدت تقویت کند و گسترش دهد».

این اظهارات در آن زمان نگرانی‌هایی را ایجاد کرد مبنی بر اینکه ترامپ با افزایش ذخایر سلاح‌های هسته‌ای ایالات متحده که از طریق توافق‌نامه‌های کنترل تسلیحات با روسیه پس از پایان جنگ سرد کاهش یافته بود، باعث ایجاد یک مسابقه تسلیحاتی جدید خواهد شد. ترامپ پیشنهاد افزایش هزینه‌های نیروهای هسته‌ای را داده است، اما تعداد کل کلاهک‌های ایالات متحده از زمان رسیدن به اوج خود در اواخر دهه ۱۹۶۰ کاهش یافته و در سال‌های اخیر تا حد زیادی ثابت مانده است.

اما در رویارویی سخت و رو به افزایش ترامپ با روسیه بر سر اوکراین، این اولین باری است که او به زرادخانه هسته‌ای آمریکا اشاره می‌کند، چه برسد به اینکه تهدید به تغییر موقعیت آن کند. آقای ترامپ روز پنجشنبه گفت قصد دارد تحریم‌های جدیدی را علیه روسیه به دلیل عدم تمایل این کشور به کاهش جنگ در اوکراین اعمال کند که جدیدترین گام در تغییر تدریجی او به سمت موضعی خصمانه‌تر نسبت به کرملین است.

ابهام درباره موقعیت سرّی

نیویورک‌تایمز می‌نویسد که کاخ سفید و پنتاگون هیچ اظهار‌نظر بیشتری نکرده‌اند و ادعای ترامپ درباره اعزام مجدد زیردریایی‌ها قابل راستی‌آزمایی نیست؛ چراکه موقعیت‌ها و مناطق گشت زیردریایی‌های هسته‌ای آمریکا از محرمانه‌ترین اطلاعات نظامی به‌شمار می‌روند. هم‌زمان‌ تایم می‌پرسد‌ هنوز مشخص نیست که آیا زیردریایی‌های آمریکایی مسیر خود را تغییر داده‌اند یا خیر؟‌ پنتاگون درخواست اطلاعات بیشتر را به کاخ سفید ارجاع داد.

نکته اینجاست که طرف روس هم در عین حال اعلام کرده‌ توسط زیردریایی‌های هسته‌ای «مخوف» تحرکات آمریکا را نه‌تنها از نزدیک دنبال می‌کند، بلکه قابلیت تقابل مستقیم را در اختیار دارد.

به نوشته نشریه آتلانتیک، «تمام زیردریایی‌های آمریکایی با انرژی هسته‌ای کار می‌کنند، اما ممکن است منظور ترامپ، زیردریایی‌های مسلح به موشک‌های هسته‌ای بالستیک باشد». این نشریه آمریکایی با اشاره به اینکه اظهارات ترامپ ممکن است هیچ معنای خاصی نداشته باشد، توضیح داد: زیردریایی‌هایی که بازدارندگی هسته‌ای مستقر در دریای آمریکا را حمل می‌کنند، به‌‌طور معمول در اقیانوس‌های جهان در حرکت هستند.

هر ‌یک از این زیردریایی‌ها تا ۲۰ کلاهک هسته‌ای را روی موشک‌هایی با برد بیش از چهار هزار مایل (حدود ۶.۴ کیلومتر) حمل می‌کنند، بنابراین تقریبا هر نقطه‌ای می‌تواند یک «منطقه مناسب» باشد. افزون بر این، احتمال دارد‌ ترامپ اساسا چنین دستوراتی را صادر نکرده باشد؛ چراکه وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) و کاخ سفید به‌طور معمول درباره تحرکات زیردریایی‌های حامل موشک بالستیک آمریکا اظهارنظر نمی‌کنند.

هیاهوی خطرناک

نشریه «آتلانتیک»، دیمیتری مدودف، معاون رئیس‌ شورای امنیت روسیه را «ترول اینترنتی» -افرادی که با رفتار مخرب در فضای شبکه به دنبال جلب نظر کاربران، ایجاد آشفتگی یا بیان مطالب محرک و توهین‌آمیز هستند- خواند و افزود: «او قدرت واقعی چندانی در روسیه ندارد، اما به بزرگ‌ترین ترول اینترنتی روسیه تبدیل شده است و مدام آمریکا و متحدانش را تهدید می‌کند. حتی در کشور خودش هم کسی او را جدی نمی‌گیرد».

او و ترامپ ماه‌هاست که در شبکه‌های اجتماعی به یکدیگر به‌طور علنی توهین‌ می‌کنند؛ رئیس‌جمهوری آمریکا به مدودف گفته است «مراقب حرف‌هایش باشد» و معاون رئیس شورای امنیت روسیه نیز به ترامپ هشدار داده که «دست مرده» روسیه -سامانه کنترل تسلیحات هسته‌ای خودکار-‌ را به یاد داشته باشد. مسئله این نیست که ترامپ با فرمان استقرار دو زیردریایی‌ قرار است بحران هسته‌ای به‌ راه بیندازد، دست‌کم نه این بار؛ مسئله بسیار نگران‌کننده‌تر این است که رئیس‌جمهور آمریکا فکر می‌کند استفاده از زیردریایی‌های حامل موشک‌های بالستیک به‌‌عنوان ابزاری برای نمایش قدرت برای منحرف‌کردن افکار عمومی و اخبار بد یا صرفا به این دلیل که یک مقام روس او را عصبانی کرده، قابل‌ قبول است. این در حالی است که ترامپ هیچ‌گاه «هسته‌ای» را، همان‌طور که خودش به‌ این شکل می‌نامد، درک نکرده است. او در یکی از مناظره‌های مقدماتی حزب جمهوری‌خواه در سال ۲۰۱۵ گفت: «ما باید در مورد هسته‌ای به‌شدت هوشیار و بسیار محتاط باشیم. هسته‌ای کل بازی را تغییر می‌دهد».

وقتی «هیو هیویت»، مجری آمریکایی برنامه، ترامپ را تحت فشار قرار داد و پرسید که کدام بخش از سه‌گانه نظامی ایالات متحده، موشک‌های مستقر در خشکی، بمب‌افکن‌ها و زیردریایی‌ها برای او در اولویت است، ترامپ پاسخ داد: ‌برای من، قدرت هسته‌ای و ویرانگری آن بسیار مهم است. نشریه آتلانتیک با اشاره به اینکه ترامپ در واکنش به اظهارات یک مقام روس، از استقرار زیردریایی‌های هسته‌ای در مناطقی سخن گفته است، ادامه داد: «امیدوار بودیم که ترامپ پس از نزدیک به پنج سال ریاست‌جمهوری که حتما شامل چندین جلسه توجیهی درباره سلاح‌های هسته‌ای و نحوه صدور دستور استفاده از آنها بوده است، کمی در صدور چنین تهدیدهایی محتاط‌تر عمل کند. اما به نظر می‌رسد او هیچ درکی از گذشته و آینده ندارد؛ او در لحظه زندگی می‌کند و پیروزی آنی همیشه برایش مهم‌ترین مسئله است».شاید بتوان گفت تهدیدات هسته‌ای ترامپ بی‌پرواست اما «مرد دیوانه» مشخصا دنبال مدیریت اخبار است.

استقرار زیردریایی‌های اتمی آمریکا در مرز روسیه به ترامپ کمک می‌کند تا وانمود کند‌ می‌خواهد در برابر «ولادیمیر پوتین» سخت‌گیر باشد و آماده است‌ عواقبی را به‌ خاطر رفتار مسکو به آن تحمیل کند. مهم‌تر اینکه ترامپ می‌داند بحران سیاست خارجی و هر موضوعی که به سلاح‌های هسته‌ای مربوط باشد، به‌سرعت توجه‌ها را از سایر اخبار منحرف می‌کند. فاجعه احتمالی اینجاست که جهان در نقطه فروپاشی هسته‌ای قرار دارد، آن‌هم در شرایطی که امکان وقوع جنگ جهانی سوم با توجه به وضعیت جنگ اوکراین و وضعیت انفجاری ژئوپلیتیکی گسل‌های غرب با ایران و چین وجود دارد. در کل فرایندی که تصویر شد، روسیه ظرف سه سال گذشته در بی‌سابقه‌ترین سطح اقدام به نوسازی زیرساخت‌های رزم هسته‌ای کرده که با تغییر دکترین اتمی ارتش سرخ همراه شده است.

امکان استفاده روسیه از تسلیحات اتمی تاکتیکی، سیگنالی است که ظرف حداقل یک سال گذشته به‌صراحت از سمت کرملین به ناتو مخابره شده است. «آتلانتیک» با تأکید بر اینکه «‌زیردریایی‌های حامل موشک‌های هسته‌ای اسباب‌بازی نیستند»، می‌نویسد‌ ترامپ اکنون همه خطوط قرمز را کنار گذاشته است. او دوره‌ای جدید را آغاز کرده که در آن رئیس‌جمهور می‌تواند از تهدیدهای مربوط به قدرتمندترین سلاح‌های جهان برای تسکین خودبزرگ‌بینی‌اش و بهبود وضعیت سیاسی‌ خود استفاده کند. زمانی آمریکا توسط افرادی جدی اداره می‌شد اما دیگر این‌گونه نیست.

آیا آمریکا و روسیه به سمت برخورد سخت حرکت می‌کنند یا مقدمات یک توافق مبتنی بر نظر «هنری کیسینجر» مبنی بر پذیرش سلطه مسکو بر اوکراین شرقی در تدارک است؟ پاسخ هرچه باشد، رویارویی اتمی در وضعیت فشار ژئوپلیتیکی در سیستم به‌شدت بی‌نظم روابط بین‌الملل، یک وضعیت قرمز محسوب می‌شود.