خاموشی کمیته ایرانی حافظه جهانی

مژده محمدی*

هنگام گشت‌زدن در سایت‌های خبری، نگاهی نیز به سایت برنامه حافظه جهانی یونسکو انداختم. سر‌فصل خبرهایش، فهرست 74 اثر جدید ثبت‌شده در برنامه حافظه جهانی یونسکو ۲۰۲۵ بود.

برنامه‌ حافظه جهانی یونسکو از سال 1992 میلادی کار خود را آغاز کرده و ابتکاری بین‌المللی است‌. این برنامه برای حفاظت از میراث مستند بشریت در برابر فراموشی جمعی، خرابی‌های ناشی از شرایط آب‌و‌هوایی‌ یا جنگ‌ها و تخریب‌های دیگر پایه‌گذاری شده و هر دو سال یک بار دو اثر مستند از هر کشور‌ را طبق ضوابط و استاندارد‌های مشخص و تعریف‌شده‌ای که البته نیازمند صرف وقت و دقت فراوان است، ثبت جهانی می‌کند. تاکنون 570 اثر از سراسر دنیا از سال 1995 ثبت جهانی شده‌اند که سهم ایران در آن 14 اثر است.

از دیدن این خبر بسیار متأثر شدم؛ چرا‌که ایران در حوزه ثبت آثار مستند از کشور‌های پیشگام در دنیاست و از سال 2007 میلادی‌‌ حداقل یک اثر ثبت‌شده جهانی داشته که مجموع آن تا پایان سال 2023 به 14 اثر رسیده است. نمونه این آثار شاهنامه بایسنقری در سال 2007 از کاخ گلستان، نقشه‌های تاریخی ایران در دوره قاجار از مرکز اسناد وزارت امور خارجه، المسالک و‌ الممالک اصطخری و کلیات سعدی است. ایران به لحاظ رتبه‌بندی جهانی تا پایان سال 2023 میلادی در مکان هفتم و در میان کشور‌های آسیایی پس از چین و کره در رتبه سوم جای داشت. خاطرم هست که در جلسات کمیته کارشناسی برنامه حافظه جهانی که در کتابخانه ملی برگزار می‌شد و من حدود 17 سال عضو آن بودم، تعداد آثار داوطلب آن‌قدر زیاد بود که گاهی اعضای کمیته برای انتخاب یکی از آنها مجبور به برگزاری جلسات متعددی بودند.

آخرین برنامه‌ای که درباره این موضوع برگزار شد، به همت مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه بود که به مناسبت ثبت جهانی سه اثر فاخر ایرانی، یعنی نامه‌های ‌تبادل‌شده سران کشور‌ها در دوره قاجار، اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و مجموعه آثار مولانا با حضور سفرای کشور‌های گوناگون، شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی در محل مرکز مطالعات برگزار شد. برنامه‌ای که شاید همان زمان نیز باید از سوی متولیان اصلی خود پیگیری و اجرا می‌شد. بیش از چهار سال است که دیگر خبری از برگزاری آن نشست‌ها و کمیته‌های تخصصی نیست. بجاست که نهاد‌های مسئول، به‌ویژه کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مجددا این کمیته‌ها را فعال کرده و از هم‌اکنون برای دو سال آینده برنامه‌ریزی کنند. شاید فردا دیر شده باشد.

* کتابدار ارشد و عضو سابق کمیته کارشناسی برنامه حافظه جهانی در ایران