ایران در آستانه مرحله‌ای تازه از تعامل هسته‌ای
فضای انتظار تا نشست نوامبر شورای حکام
روند موجود نشان می‌دهد که هم ایران و هم آژانس، در آستانه نشست حساس نوامبر، به‌دنبال حفظ یک تعادل شکننده هستند؛ تعادلی میان همکاری کنترل‌شده و جلوگیری از بازگشت به فضای تقابل.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
در حالی که کمتر از یک ماه تا نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باقی مانده است، تحولات مربوط به تعامل هسته‌ای ایران بار دیگر در کانون توجه رسانه‌های غربی قرار گرفته است. لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال در گزارشی تاکید کرد: «ایران هنوز گزارشی درباره سایت‌های آسیب‌دیده یا میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود ارائه نداده است و تاریخ مشخصی نیز برای این اقدام اعلام نکرده است.»
به گفته او، مدیرکل آژانس، رافائل گروسی، در حال حاضر «فضای زمانی بیشتری» به ایران داده تا روند همکاری‌ها را سامان دهد، هر چند فشارهای فنی و سیاسی از سوی برخی کشورهای غربی برای تسریع در این روند ادامه دارد.
تحلیل‌گران در تهران بر این باورند که گروسی در شرایط فعلی می‌کوشد مسیر تنش را مدیریت کند تا از شکل‌گیری یک بحران زودهنگام در روابط ایران و آژانس پیش از نشست نوامبر جلوگیری کند. منابع نزدیک به آژانس می‌گویند: «تهران همچنان در چارچوب توافق قاهره به‌صورت محدود همکاری دارد و بر خلاف فضاسازی رسانه‌ای، هیچ‌گاه تعامل فنی را به طور کامل متوقف نکرده است.» در همین حال، برخی ناظران معتقدند که ایران ممکن است همچون دوره‌های پیشین، درست پیش از نشست نوامبر، با ارائه گزارش یا امتیاز فنی محدود، مسیر گفت‌وگوها را باز نگه دارد تا از تصویب قطعنامه جدید علیه خود جلوگیری کند.
بازگشت قطعنامه‌ها و تغییر محاسبه سیاسی تهران در قبال آژانس
به دنبال فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت، رویکرد ایران نسبت به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دستخوش تغییری بنیادین شده است و عملا شاهد توقف اجرای موافقت‌نامه قاهره هستیم. در محافل سیاسی و کارشناسی در تهران این ارزیابی شکل گرفته که تداوم همکاری‌های داوطلبانه با آژانس در سال‌های گذشته نه تنها امتیاز مشخصی برای ایران در بر نداشته، بلکه عملا به ابزاری برای افزایش فشارهای سیاسی غرب تبدیل شده است. بر همین اساس، تمایل به همکاری نامحدود و بدون بازده با آژانس به طور چشمگیری کاهش یافته است.
در شرایط کنونی، نگاه تهران بیش از آن‌که بر همکاری یک‌جانبه متمرکز باشد، بر «مدیریت حساب‌شده تعامل» تاکید دارد. کارشناسان تاکید می‌کنند که «ایران همکاری با آژانس را دیگر نه در قالب تعهد، بلکه به‌عنوان اهرم فشار و برگ برنده در مذاکرات آینده تعریف می‌کند.» به عبارت دیگر، سطح همکاری با آژانس از این پس تابعی از رفتار سیاسی غرب، تصمیمات شورای حکام و میزان پایبندی طرف‌های مقابل به تعهدات خود تلقی می‌شود.
رفتار غرب در قبال ایران طی چند ماه گذشته، از حمایت اسرائیل در جنگ با ایران تا بازگرداندن تحریم‌ها و پیگیری سیاست فشار حداکثری نشان داد که مسیر امتیازدهی یک‌طرفه دیگر برای تهران توجیهی ندارد. به همین دلیل، ایران در پی آن است تا در آستانه نشست نوامبر، با حفظ خطوط قرمز خود، نقش فعال‌تری در تعریف چارچوب جدید همکاری با آژانس ایفا کند؛ چارچوبی که در آن، تعامل فنی تنها زمانی ادامه خواهد یافت که تضمین سیاسی و اقتصادی مشخصی در قبال آن وجود داشته باشد.
آژانس در مسیر سیاسی؛ تداوم رویکرد دوگانه در دوره پسا‌ماشه
تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که عملکرد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قبال ایران، در بسیاری از مقاطع بیش از آن‌که فنی و حرفه‌ای باشد، تحت تاثیر ملاحظات سیاسی قدرت‌های بزرگ قرار گرفته است. از گزارش‌های متناقض درباره فعالیت‌های صلح‌آمیز ایران گرفته تا هم‌زمانی ارزیابی‌های فنی با تصمیم‌های سیاسی شورای امنیت، همگی نشان می‌دهد که رفتار آژانس در بزنگاه‌های حساس، تابعی از فضای سیاسی جهانی بوده است.
اکنون در دوره موسوم به «پسا‌ماشه»، انتظار می‌رود این الگو ادامه یابد؛ با این تفاوت که آژانس در شرایط فعلی به جای برخورد قاطع یا سیاسی آشکار، به سمت محاسبه هزینه و فایده حرکت کرده است. گروسی، بر خلاف دبیرکل‌های پیشین، می‌کوشد توازن میان فشارهای سیاسی و ضرورت حفظ اعتبار فنی آژانس را رعایت کند. در این چارچوب، واگذاری «زمان و فضای بیشتر به ایران» نه نشانه نرمش، بلکه تلاشی برای کنترل یک بحران بالقوه پیش از نشست نوامبر است.
در عین حال، تحلیل‌گران غربی هشدار داده‌اند که اگر ایران تا آن زمان اقدام ملموسی در حوزه فنی انجام ندهد، احتمال طرح دوباره قطعنامه علیه تهران در شورای حکام افزایش خواهد یافت. با این حال، تهران با شناخت از فضای سیاسی حاکم بر آژانس، تلاش دارد در زمان‌بندی مناسب، از تعامل فنی به عنوان ابزار مدیریت فشار استفاده کند و در عین حال، از گرفتار شدن در چرخه جدید تحریم‌ها جلوگیری نماید. در مجموع، روند موجود نشان می‌دهد که هم ایران و هم آژانس، در آستانه نشست حساس نوامبر، به‌دنبال حفظ یک تعادل شکننده هستند؛ تعادلی میان همکاری کنترل‌شده و جلوگیری از بازگشت به فضای تقابل.
آخرین اخبار دیپلماسی را از طریق این لینک پیگیری کنید.
