شرایط اسف‌بار کارگران در کارگاه‌های ساختمانی
ساخت‌وسازهای شهری به لحاظ مسائل اقتصادی همچون نرخ مجوزهای قانونی، قیمت مصالح ساختمانی، هزینه تمام‌شده ساخت و میزان سودآوری همواره مورد توجه مسئولان، رسانه‌ها و مردم است.
حامد خانجانی*:ساخت‌وسازهای شهری به لحاظ مسائل اقتصادی همچون نرخ مجوزهای قانونی، قیمت مصالح ساختمانی، هزینه تمام‌شده ساخت و میزان سودآوری همواره مورد توجه مسئولان، رسانه‌ها و مردم است. کیفیت فنی و اجرائی ساختمان، همچون استفاده از کالاها و مصالح استاندارد و فناوری‌های نوین هم موضوعی است که مورد توجه بخش متخصص صنعت ساختمان است و در رسانه‌ها یا نشست‌های تخصصی و همایش‌ها پیگیری می‌شود. مهندسان شاغل در ساخت‌وساز شامل طراحان، سازندگان، ناظران و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مهندسی با برخورداری از سازمان، انجمن و تشکل به صورت مداوم در پی استیفای حقوق خود متناسب با مسئولیت و شرایط کارگاهی هستند. اما ساخت‌وسازها از جنبه‌ای دیگر یعنی نحوه اشتغال کارگران در کارگاه‌ها و حقوق آنها کمتر مورد توجه و پیگیری خاص و عام است؛ چراکه کارگران ساختمانی نه پول چندانی دارند، نه جایگاه اجتماعی قابل توجهی، نه انجمن و تشکل صنفی فراگیری و نه تریبونی برای بیان خواسته‌ها و طرح مسائل شغلی. قشری که به نظر می‌رسد هم به لحاظ تعداد نفرات شاغل و هم به لحاظ حجم و نوع کارشان در احداث ساختمان‌ها بیشترین سهم را در میان افراد مرتبط با این صنعت دارند، ولی به لحاظ انتفاع و بهره‌مندی از شرایط کاری و مزایای مالی کمترین بهره را می‌برند. حال چه این افراد ایرانی باشند یا اتباع خارجی، به لحاظ حقوق انسانی تفاوتی ندارد. قابل محاسبه است که در یک کارگاه معمول شهری با هفت طبقه بنا در دوران ساخت حدود سه هزار نفر روز‌کارگر ساختمانی مشغول به کار است. ایمنی، بهداشت، سلامت، دستمزد و شأن و منزلت کارگران در کارگاه‌های ساختمانی شرایط مناسبی ندارد و شرایط‌شان بیشتر شبیه به استثمار و به نوعی یادآور دوران بردگی است. لازم نیست تا در جایگاه کارفرما یا مهندسان مجری و ناظر در محیط‌های کاری به صورت مداوم با این قشر از جامعه در ارتباط باشید، مراجعه یکباره و صرف ساعتی وقت در کنار آنها اطلاعات زیادی به شما می‌دهد.
1- کارگران ساختمانی در محیط‌های محدود کارگاه‌های ساختمانی اکثرا فاقد اتاق مناسبی جهت استقرار، صرف غذا و استراحت هستند. سرویس‌های بهداشتی اکثر کارگاه‌های ساختمانی فاقد الزامات بهداشتی همچون پوشش سطوح قابل شست‌وشوی کاشی و سرامیک است و پس از مدتی استفاده و در همان روزهای ابتدایی شروع کار به محل و منبع آلودگی تبدیل می‌شود. اکثر کارگاه‌های ساختمانی فاقد محل مشخصی برای استحمام کارگران هستند. این در صورتی است که نوع کار ساختمانی در مواجهه با گرد‌و‌خاک و فعالیت بدنی بالا و تعرق زیاد نیاز به استحمام روزانه دارد. آبدارخانه و آشپزخانه کارگاه در همان اتاق کوچک و بعضا بدون نور و تهویه استراحت قرار دارد. رفت‌وآمد مکرر به داخل اتاق‌ها با لباس‌های کار در صورتی که محل طبخ و صرف غذای کارگران هم در همان اتاق است، اتاق کارگران را به لحاظ بهداشتی در وضعیت نامناسبی قرار می‌دهد. این در حالتی است که از سال 1338 آیین‌نامه حفاظت و بهداشت عمومی در کارگاه‌ها در کشور تدوین و الزام شده است!
2- ایمنی کارگاه‌های ساختمانی طبق مفاد آیین‌نامه‌های حفاظت فنی و مقررات ملی دارای شرایط و لوازمی است که باید توسط کارفرما تأمین شود. برخورداری شاغلان در کارگاه از تجهیزات ایمنی از‌جمله کلاه، کفش، دستکش و کمربند ایمنی، ایجاد و نصب سازه‌های حفاظتی از‌جمله نرده، پاخور، سرپوش و...، استفاده از وسایل دسترسی همچون نردبان و داربست به صورت ایمن و استفاده از ابزار و ماشین‌آلات فنی همچون دستگاه‌های جوش و برش و انواع بالابرها به شیوه‌ای ایمن. اما در تعداد اندکی از کارگاه‌های ساختمانی حتی در مرکز کشور و شهرهای بزرگ و مهم (شهرستان‌ها و شهرهای کوچک که بماند) الزامات ایمنی به شکل مناسبی رعایت می‌شود. نگاهی به آمار حوادث کار نشان می‌دهد در این زمینه در دنیا رکورددار محسوب می‌شویم. سالانه حدود ۱۳ هزار حادثه ناشی از کار در ایران رخ می‌دهد که ۷۰۰ تا ۸۰۰ مورد آن به فوت منجر می‌شود. در این میان صنعت ساختمان با حدود 40 درصد بیشترین سهم آسیب‌دیدگان شغلی منجر به فوت را در بین فعالیت‌های اقتصادی دارد. درحالی‌که میانگین حوادث ساختمانی در دنیا 17 درصد از کل حوادث را شامل می‌شود. به وفور در سطح شهر برای شهروندان قابل مشاهده است که کارگران ساختمانی بدون هرگونه وسیله حفاظتی در ارتفاع، روی یک تیر یا لبه پرتگاه، در حالتی نامتعادل مشغول به کار هستند یا اینکه هیچ‌گونه سازه حفاظتی در مناطقی که امکان سقوط اجسام و برخورد آن با سر و بدن کارگر وجود دارد، نصب نشده است. سقوط از بلندی و برخورد جسم سخت حدود دوسوم از آمار حوادث منجر به فوت را در کشور تشکیل می‌دهند.
3- بیماری‌های شغلی عارضه دیگری است که در محیط‌های کارگاهی سلامت کارگران را تهدید می‌کند. بیماری‌های شغلی طبق آمار تا شش برابر بیش از حوادث حین کار عامل مرگ کارگران محسوب می‌شود، ولی به این دلیل که در بازه زمانی بلندمدت اتفاق می‌افتد کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. کارگران ساختمانی به دلیل انجام کار موقت و تغییر مداوم محیط کار بر اثر کارهای پیمانی کوتاه‌مدت یا روزمزد بهره‌ای از خدمات بهداشت حرفه‌ای نمی‌برند. این موضوع باعث شده تا سختی شغل آنها و عوامل زیان‌آور از انواع فیزیکی، شیمیایی، ارگونومی و روانی به نحوی موجب فرسودگی یا پیری زودرس آنها شود. در کارگاه‌های ساختمانی وقتی به چهره بسیاری از کارگران 30، 35ساله نگاه می‌کنیم، 50ساله به نظر می‌رسند. حمل بارهای سنگین با دست یا بر دوش و رفت‌وآمدهای مکرر از راه‌پله‌هایی نامناسب، با فاصله زیاد جای پاها، آسیب‌های اسکلتی جبران‌ناپذیری به کارگران می‌زند که نشانه‌های آن شاید نه در زمان انجام، بلکه چند سال بعد در بدن‍شان نمایان شود. اینها همه در صورتی است که برای کارگاه‌های ساختمانی چندین دهه است آیین‌نامه‌های حفاظتی لازم‌الاجرا(!) تهیه و تصویب شده است و قانون‌گذار تأمین و تدارک آن را بر عهده کارفرما و کنترل و نظارت بر اجرای آن را بر عهده عوامل نظارتی متعدد از وزارت کار و وزارت راه و شهرداری و سازمان نظام مهندسی ساختمان گذاشته است.
4- کارگران ساختمانی اکثرا فاقد قراردادی حتی به صورت دست‌نویس هستند؛ از این‌رو میزان و نحوه پرداخت دستمزد آنها اغلب با خلف وعده‌های بسیاری از طرف کارفرمایان همراه است. خصوصا اگر کارگران اتباع خارجی باشند که اکثرا فاقد مجوز قانونی کار هستند.
5- مبلغی به عنوان سهم بیمه تأمین اجتماعی کارگران در زمان صدور پروانه ساختمان توسط مالک به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود، اما نگارنده با 15 سال سابقه کار به عنوان ناظر و مجری در کارگاه‌های ساختمانی معمول شهری تا به حال ندیده‌ام، از سایر همکاران نیز پرس‌وجو کرده ولی نشنیده‌ام که کارگری از مزایای این بیمه‌ها بهره برده باشد.
ماده 85 قانون کار مصوب 1369 «صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور» را دلیل الزام رعایت دستورالعمل‌های شورای عالی حفاظت فنی و وزارت بهداشت برای تأمین ایمنی و بهداشت کلیه کارگاه‌ها، کارفرمایان و کارگران عنوان می‌کند. ماده 95 این قانون مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار را بر عهده کارفرما گذاشته و او را در برابر بروز حوادث به لحاظ کیفری و حقوقی مسئول دانسته است، اما در اکثر کارگاه‌های ساختمانی متأسفانه هیچ ردی از قانون و البته اخلاق مشاهده نمی‌شود.
* کارشناس ارشد مدیریت ساخت
آخرین اخبار جهان را از طریق این لینک پیگیری کنید.
