روایت جنگ در تهران

منیژه موذن- بیروت 75 را غادة السمان پیش از شروع جنگ داخلی لبنان نوشت. نویسنده به شکاف‌های سیاسی و اجتماعی پرداخته که در نهایت عروس خاورمیانه را به سمت جنگ داخلی سوق داد. نها الراضی هم در کتاب یادداشت‌های بغداد به جنگ پرداخته. روزمره‌نویسی درخشانی که جنگ‌را با همه زشتی، عریان به تصویر می‌کشد. خاورمیانه که با جنگ غریبه نیست بارها برای توصیف بی‌رحمی و ویرانی جنگ به ادبیات پناه برده و گویا این‌بار نوبت به تهران رسیده تا قصه مردمانش را ثبت کند، قصه‌ای که شاید نامش «تهران، شهر ....» باشد. شهری که در پیچ و خم تاریخ بسیار حوادث به خود دیده. تاریخ بارها در آن رقم خورده.

جنگ اسرائیل و ایران در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ آغاز شد. هر چند قابل پیش‌بینی بود که مسیر جنگ غزه، ترور سران حزب‌الله، حمله به جنوب لبنان توسط اسرائیل و سقوط بشار اسد توسط نیروهای مسلح مخالف او دومینوی‌ست که در نهایت به تهران خواهد رسید، اما مذاکرات هسته‌ای با دولت ترامپ این امیدواری را به وجود آورده بود که شاید بتوان با دیپلماسی مناقشه و اختلاف جمهوری اسلامی ایران و غرب را بر سر برنامه هسته‌ای حل کند.

در فروردین ۱۴۰۴ استیو ویتکاف، دوست نزدیک ترامپ و وکیل و سرمایه‌گذار نیویورکی در رأس هیئتی آمریکایی به عمان رفت تا با عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران دیدار کند. ویتکاف که به دست راست ترامپ معروف است مذاکره‌کننده ارشد در سه بحران بود: جنگ اوکراین و روسیه که امنیت اروپا را به خطر انداخته بود، جنگ غزه که بیش از ۶۰ هزار کشته به جا گذاشته بود و به نظر می‌رسید دولت راست‌گرای نتانیاهو و حماس برای پایان آن به بن‌بست رسیده‌اند، و برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران که حالا بخشی از دیپلماسی گسترده ویتکاف شده بود.

ترامپ در طول کمپین انتخاباتی بارها خود را رئیس‌جمهور صلح نامیده بود و ادعا کرده بود می‌تواند جنگ اوکراین و روسیه را ظرف ۲۴ ساعت به پایان برساند، غزه را تبدیل به ریویرای خاورمیانه کند و با ایران به توافقی بهتر از برجام دست پیدا کند. البته که هیچکدام از بلندپروازی‌های او تا به امروز به نتیجه نرسیده است.

جنگ اوکراین که ترامپ آن را میراث دولت بایدن می‌نامد همچنان در جریان است و به نظر می‌رسد پوتین هیچ قصدی برای مصالحه ندارد، حتی با وجود آن‌که اوکراین با مذاکرات موافقت کرده است. با درگیری و اختلاف نظر ترامپ و زلنسکی حالا پوتین هر آنچه از این جنگ می‌خواست را نزدیک‌تر از همیشه می‌بیند‌ و حاضر نیست حتی یک قدم به عقب برود.

در سویی دیگر جنگ غزه تبدیل به فاجعه‌ای انسانی شده. غزه در محاصره است. بیش از ۶۰ هزار نفر کشته شده‌اند. به گفته سازمان ملل میلیون‌ها نفر در خطر قحطی هستند. مردمان گرسنه این باریکه بیش از همیشه در رنج و عذاب هستند و به نظر می‌رسد جامعه جهانی هیچ راه حلی برای این مناقشه که از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ با حمله حماس به اسرائیل آغاز شد ندارد.

در لبنان هم با وجود ترور بسیاری از رهبران حزب‌الله، و عملیات‌هایی همچون انفجار پیجرها، حضور اسرائیل در جنوب همچنان ادامه دارد. بیروت که روزگاری عروس خاورمیانه بود و بعد شهر سوخته لقب گرفت همچنان در خطر جنگ است. حملات اسرائیل صدها کشته به جا گذاشته و همه این‌ها در حالی است که به گفته نخست‌وزیر لبنان، این کشور تاب تحمل یک جنگ گسترده دیگر را ندارد.

پس از لبنان دومینوی سقوط در کمال ناباوری به بشار اسد رسید. احمد الشرع که در حال حاضر رئیس‌جمهور موقت سوریه است توانست در حمله‌ای برق‌آسا دیکتاتور سوریه را پس از بیش از ۱۲ سال جنگ داخلی سرنگون کند. اسد به سوریه گریخت و مخالفان مسلح او زمام امور را در دست گرفتند.

در میان آتش و خونی که خاورمیانه را از ۷ اکتبر فرا گرفته بود در نهایت نوبت به تهران رسید. سال گذشته اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران در حملاتی کوتاه جنگ سایه چند دهه‌ای خود را تبدیل به تقابلی آشکار کردند اما کمتر کسی تصور می‌کرد در حالی که دولت ترامپ مشغول مذاکره یا هیئت ایرانی است، اسرائیل با ادعای پایان دادن به برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، جنگی را آغاز کند که حالا خاورمیانه را تبدیل به آتشی بزرگ و گسترده کرده. لبنان و غزه می‌سوزند و تهران که سال‌ها شاهد این سوختن بود حالا از صدای انفجارها خواب ندارد. تهران که شهری که پناهگاه ندارد. شب‌های بمباران بی‌وقفه اسرائیل آژیر خطری به صدا در نمی‌آید. اسرائیل که با ادعای پایان دادن به برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران جنگ را آغاز کرد حالا اهداف زیادی دارد. حملات متقابل جمهوری اسلامی ایران هم جنوب اسرائیل و هم تل‌آویو را هدف می‌گیرد.

در میان همه شکاف‌های سیاسی و اجتماعی که ایرانیان در تمام سال‌های گذشته تجربه کرده‌اند، هیولای جنگ شاید آن چیزی بود که هرگز انتظارش را نداشتند.

اختلافات سیاسی و شکاف‌های اجتماعی اما باعث نمی‌شود مردم تهران و دیگر شهرهای ایران از کمک به هم دست بکشند. اگر یاری‌رسانی نیست مردم به یاری هم شتافته‌اند. فریاد «ما عدد نیستیم» به هوا برخاسته. مردمی که در رسانه‌های جریان اصلی تنها آمار هستند در واقعیت روزمره با جنگ به مبارزه برخاسته‌اند.

در روز پنجم جنگ هواپیماهای B-2 آمریکا با بمب‌های سنگرشکن به تاسیسات هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان حمله کردند. مسئولین جمهوری اسلامی ایران این حملات را تایید کردند. ترامپ پس از اعلام حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در تروث سوشال نوشت که زمان صلح فرا رسیده اما به نظر نمی‌رسد دو طرف حتی به صلح نزدیک باشند.

تا روز یازدهم جنگ حملات متقابل جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل ادامه داشت.

در صبح روز یازدهم، پس از حملات سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران، نوبت به حملات اسرائیل رسید. از شرق تا شمال تهران در میان دود و آتش بود. در کنار چندین هدف اعلام شده، یکی از اهداف ارتش اسرائیل در روز یازدهم جنگ زندان اوین بود. هر چند بخش ورودی اوین مورد اصابت قرار گرفته بود اما انفجار سنگین به بندهای زندان هم رسید. برخی زندانیان مجروح شدند و بخشی از بندهای زندان آسیب دیدند. خانواده‌ها نگران عزیزانشان در انتظار خبری از داخل زندان بودند در حالی که دود شمال تهران را فرا گرفته بود.

روز جمعه عباس عراقچی به اروپا رفت تا با سران کشورهای اروپایی مذاکره کند. پس از آن وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به استانبول رفت و بعد از آن به روسیه. اردوغان و پوتین هر دو پیشنهاد میانجی‌گری و برگزاری مذاکرات صلح بین ایران و اسرائیل را داده‌اند. در میان خط و نشان سیاستمداران و مدعیان میانجی‌گری مذاکره و صلح اما صدای مردم ایران گویا بیش از همیشه در میام غبار جنگ گم شده است.

در تاریخ ۲ تیر ۱۴۰۴، در ساعت ۶:۰۲ بعدازظهر به وقت شرقی آمریکا، دونالد ترامپ اعلام کرد که توافقی برای آتش‌بس بین اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران اجرا خواهد شد. او این درگیری را «جنگ ۱۲ روزه» نامید.

تا ساعت اعلام شده برای آتش‌بس اما اسرائیل و ایران سنگین‌تر حملات را علیه یکدیگر انجام دادند. مناطق مختلف تهران زیر آتش بود و ساکنان وحشت‌زده پایتخت جهنمی‌ترین شب تهران را به صبح رساندند.

بیروت سوخته و یادداشت‌های بغداد، که به یاد آوردن بخشی از تاریخ پر از خون و رنج خاورمیانه است شاید تلنگری باشد بر ما ساکنان این سرزمین، که نباید بگذاریم کشته‌هایمان عدد شوند و رنجمان عادی. نباید بگذاریم صورت موحش جنگ عادی شود. تهران بی‌پناه در میان بمباران و خون و آتش و وحشت مردمانش، امروز بیش از همیشه به همدلی نیاز دارد. به نوشتن و ثبت کردن. به خاطر سپردن و فراموش نکردن. شاید که روزی سرطان جنگ از غزه و بیروت و بغداد، تا تهران، از زندگی مردم خاورمیانه رخت بربندد.

بیروت سوخته و یادداشت‌های بغداد، که به یاد آوردن بخشی از تاریخ پر از خون و رنج خاورمیانه است شاید تلنگری باشد بر ما ساکنان این سرزمین، که نباید بگذاریم کشته‌هایمان عدد شوند و رنجمان عادی. نباید بگذاریم صورت موحش جنگ عادی شود. تهران بی‌پناه در میان بمباران و خون و آتش و وحشت مردمانش، امروز بیش از همیشه به همدلی نیاز دارد. به نوشتن و ثبت کردن. به خاطر سپردن و فراموش نکردن. شاید که روزی سرطان جنگ از غزا و بیروت و بغداد، تا تهران، از زندگی مردم خاورمیانه رخت بربندد.