چالش‌ها و فرصت‌های توافق در دولت ترامپ

به گزارش گروه رسانه ای شرق،مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در دولت دونالد ترامپ که با میانجی‌گری عمان در جریان است، توجهات را به خود جلب کرده است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی پیشین آمریکا در دولت جو بایدن و ویلیام برنز، رئیس سابق سیا (که از چهره‌های کلیدی دولت باراک اوباما در مذاکرات منجر به برجام در سال ۲۰۱۵ هم بوده اند)، اخیرا دیدگاه‌های خود را درباره این مذاکرات بیان کرده‌اند. سالیوان در گفت‌وگو با ای‌بی‌سی نیوز اظهار داشت که ترامپ می‌تواند به توافقی با ایران دست یابد، اما این توافق احتمالاً شباهت‌هایی به برجام خواهد داشت. برنز نیز در جلسه‌ای در دانشگاه شیکاگو، مذاکرات فعلی را فرصتی خوب اما دشوار توصیف کرد و تأکید کرد که ایران با غنی‌سازی صفر موافقت نخواهد کرد. این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که ایران و آمریکا تاکنون سه دور گفت‌وگوی غیرمستقیم و یک نشست فنی-کارشناسی برگزار کرده‌اند و دور چهارم برای ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ (۲۶ آوریل ۲۰۲۵) در مسقط برنامه‌ریزی شده است. 

تجربه برجام و درس‌های گذشته 

برنز و چاک هگل، وزیر دفاع پیشین آمریکا، در جلسه پرسش و پاسخ دانشگاه شیکاگو، به بررسی تجربه برجام پرداختند. برنز توافق ۲۰۱۵ را دستاوردی قابل‌توجه دانست که توانمندی هسته‌ای ایران را محدود کرد و مقررات سختگیرانه نظارتی و راستی‌آزمایی را اعمال نمود. او تأکید کرد که این توافق، اگرچه کامل نبود، اما مانع از نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای ایران شد و به جامعه بین‌المللی امکان نظارت دقیق داد. هگل نیز این توافق را به‌دلیل اجازه ورود بازرسان آمریکایی به تأسیسات هسته‌ای ایران و آشکار شدن جنبه‌هایی از اقتصاد این کشور، مهم ارزیابی کرد. او افزود که برجام زمینه‌ساز اعتمادسازی برای مذاکرات آینده بود، اما خروج یکجانبه ترامپ در سال ۲۰۱۸ این مسیر را مختل کرد. ترامپ با ادعای ناقص بودن برجام، سیاست «فشار حداکثری» را علیه ایران اعمال کرد و تحریم‌های گسترده‌ای را بازگرداند، بدون آنکه به توافقی جدید دست یابد. 

چالش‌های مذاکرات کنونی 

برنز مذاکرات فعلی را «بسیار سخت» توصیف کرد و تجربه خود از مذاکرات با ایران را یادآور شد که «بیشتر موهای سفید من از همان دوران مذاکرات با ایرانی‌ها است.» او یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها را انتظار آمریکا برای غنی‌سازی صفر دانست و گفت که ایران با چنین شرطی موافقت نخواهد کرد. در توافق ۲۰۱۵، غنی‌سازی ایران به پنج درصد محدود شد که برای برنامه صلح‌آمیز کافی است. برنز هشدار داد که دنبال کردن «مدل لیبی»، یعنی خلع سلاح کامل هسته‌ای، عملا مذاکرات را به بن‌بست می‌رساند. ایران بارها تأکید کرده که برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای حق مسلم آن است و تسلیحات اتمی در دکترین دفاعی‌اش جایی ندارد. هگل نیز مذاکره با ایران را دشوار خواند و افزود که شرایط کنونی، هر دو طرف را در موقعیت حساسی قرار داده است. او خروج ترامپ از برجام را «اشتباه بزرگی» دانست که اعتمادسازی ایجادشده را از بین برد. 

فرصت‌ها و موانع توافق 

سالیوان به توانایی ترامپ برای دستیابی به توافق جدید خوش‌بین است، اما شباهت آن به برجام را نشانه‌ای از محدودیت گزینه‌های پیش‌رو می‌داند. مذاکرات دولت بایدن در وین (۲۰۲۱-۲۰۲۳) علی‌رغم پیشرفت‌هایی، به‌دلیل مسائل غیرمرتبط به بن‌بست رسید. اکنون، مذاکرات عمان با پیشرفت‌هایی همراه بوده و احتمال برگزاری دور چهارم در اروپا مطرح است. با این حال، موانع جدی باقی است. ایران بر لغو مؤثر تحریم‌ها و حفظ حقوق هسته‌ای خود تأکید دارد، در حالی که آمریکا خواستار محدودیت‌های سختگیرانه است. هگل اشاره کرد که برجام به موضوعات دیگر، مانند برنامه موشکی ایران، نپرداخت، اما ایران اعلام کرده که برنامه موشکی‌اش قابل مذاکره نیست و مذاکرات کنونی صرفاً بر برنامه هسته‌ای متمرکز است.

چشم‌انداز پیش‌رو 

نگاه مقامات دولت اوباما و بایدن و در کل دموکرات ها به مذاکرات کنونی، ترکیبی از خوش‌بینی محتاطانه و آگاهی از چالش‌هاست. سالیوان و برنز معتقدند که دیپلماسی می‌تواند راهگشا باشد، اما نیازمند صبر و پایداری است. تجربه برجام نشان داد که توافق با ایران ممکن است، اما نیاز به اعتمادسازی و پذیرش واقعیت‌ها دارد. موفقیت مذاکرات فعلی به توانایی طرفین در یافتن توازن میان خواسته‌های ایران برای رفع تحریم‌ها و دغدغه‌های آمریکا برای محدودسازی برنامه هسته‌ای بستگی دارد. نقش میانجی‌گری عمان و احتمال ورود اروپا به این فرایند، می‌تواند به پیشبرد گفت‌وگوها کمک کند، اما هرگونه توافق نیازمند اراده سیاسی قوی و پرهیز از تکرار اشتباهات گذشته است.