فرونشست زمین در مشهد به مرز هشدار رسید

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

مشاور رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: بر اساس پردازش تصاویر سنجش‌ازدور مربوط به دوره‌ زمانی 1396 تا 1403، نرخ فرونشست در برخی نقاط مشهد به 18 سانتی‌متر در سال نیز می‌رسد.

فرونشست زمین در مشهد درحال عمیق‌تر شدن و خطرناک‌تر شدن است؛ زمانی که زیر پای 2 میلیون نفر ساکن مشهد و میلیون‌ها زائر و مسافر هر سال می‌لرزد، این دیگر زنگ خطر نیست؛ این فریاد هشدار است.

بر پایه پژوهش منتشرشده در ژورنال علمی Geophysical Journal International، در فاصلهٔ 1995 تا 2005 در دشت اطراف مشهد  تا 90 سانتی‌متر فرونشست زمین ثبت شده است. تحلیل‌ها با داده‌های ماهواره‌ای و GPS هم اخیرتر نشان می‌دهند زمین در مشهد دوباره در حال فرو رفتن است: در دوره 2014ـ 2017 بیشینه نرخ فرونشست عمودی به حدود 19.1 سانتی‌متر در سال رسیده است؛ یعنی اگر روند ادامه یابد، ظرف چند سال، آسیب‌های ساختاری  شهری جدی دور از ذهن نیست.

این وضعیت تنها محدود به مشهد  نیست و گزارش‌های رسمی نشان می‌دهند فرونشست در 254 دشت کشور دیده شده و استان‌هایی چون استان خراسان رضوی ، تهران و کرمان جزو مناطق بیشترین آسیب هستند.

در رابطه با این موضوع، دکتر علی بیت‌اللهی مشاور رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست در امور فرونشست به تسنیم می‌گوید: واقعیت این است که مشهد امروز یکی از گسترده‌ترین پهنه‌های فرونشستی کشور را در خود جای داده است.

وی افزود: بررسی داده‌های سال‌های 1399 تا 1404 نشان می‌دهد سطح آب زیرزمینی در بسیاری از چاه‌های پیزومتری این شهر بین 8 تا بیش از 20 متر افت کرده است. در برخی مناطق مانند قلعه‌ساختمان، قاسم‌آباد، پارک ملت و بلوار تلویزیون نرخ افت سالانه حتی به بیش از 2.5 متر رسیده که نگران‌کننده است. این میزان افت، فرونشست زمین را تشدید کرده و امروز بخش وسیعی از شمال، شمال‌غرب و شرق مشهد درگیر فرونشست فعال است.

او گفت: بر اساس پردازش تصاویر سنجش‌ازدور مربوط به دوره‌ زمانی 1396 تا 1403، نرخ فرونشست در برخی نقاط مشهد به 18 سانتی‌متر در سال نیز می‌رسد. پهنه‌های شمالی، شمال‌غربی و بخش‌هایی از جنوب‌غربی مشهد بیشترین میزان فرونشست را تجربه می‌کنند. متاسفانه مساحت این پهنه‌ها به‌طور پیوسته در حال افزایش است. بررسی روند هفت‌ساله نشان می‌دهد حدود 67 کیلومترمربع از محدوده شهری درگیر فرونشست شده و این محدوده هر ساله به سمت مرکز شهر پیشروی می‌کند.

مشاور رییس سازمان حفاطت محیط زیست با اشاره به ارتباط میان افت سطح آب و فرونشست توضیح داد: در بخش‌هایی از مشهد مانند قاسم‌آباد و محدوده دانشگاه فردوسی، همبستگی قابل قبولی میان افت سطح آب زیرزمینی و میزان فرونشست دیده می‌شود. یعنی هرچه سطح آب پایین‌تر رفته، فرونشست افزایش یافته است اما در برخی مناطق به‌ویژه نوار جنوبی و جنوب‌غربی شهر  با وجود افت قابل‌توجه سطح آب، نرخ فرونشست کمتر است. دلیل این تفاوت، ناهمگنی آبخوان مشهد و تفاوت بافت رسوبات است. آبخوان مشهد رفتار همگن ندارد؛ برخی لایه‌ها متراکم‌اند و برخی سست. همین موضوع موجب می‌شود رابطه افت آب و فرونشست در همه نقاط یکسان نباشد.

بیت‌اللهی درباره بحرانی‌تر شدن وضعیت آبخوان‌های مشهد بیان کرد: این وضعیت چند عامل اصلی دارد؛ برداشت بی‌رویه از چاه‌ها؛ چه چاه‌های مجاز و چه غیرمجاز. مشهد یکی از پرمصرف‌ترین شهرهای ایران است و نیاز آبی دائمی و بدون نوسان دارد. مورد دوم کاهش تغذیه آبخوان است؛ هم به‌دلیل کاهش بارش و هم به‌دلیل کاهش ورودی آب انتقالی از سد دوستی در سال‌های اخیر. افزون بر این، تراکم بالای جمعیتی، توسعه شهری و برداشت سنگین در زون شمال‌غربی باعث شده شیب هیدرولیکی آبخوان تغییر کند و بخش‌های وسیعی از آبخوان دچار افت شدید شود.

او گفت: فرونشست، برخلاف زمین‌لرزه، ناگهانی نیست اما خسارت آن می‌تواند تدریجی و بسیار گسترده باشد. اگر روند فعلی ادامه یابد شبکه زیرساختی شهری شامل خطوط آب، برق، گاز و فاضلاب تحت فشار قرار می‌گیرد. راه‌ها، پل‌ها و ساختمان‌های مسکونی در معرض ترک‌خوردگی و آسیب پایدار قرار می‌گیرند و در نهایت امکان تخریب نشست‌یافته و خطرات ثانویه وجود دارد.

وی تأکید کرد: ما اکنون وارد مرحله‌ای شده‌ایم که باید گفت فرونشست در مشهد دیگر یک «پدیده ژئوتکنیکی» ساده نیست؛ این یک بحران مدیریتی و زیربنایی است.

مشاور رییس سازمان حفاطت محیط زیست هشدار داد: نقشه‌های مقایسه‌ای سال‌های 1399ـ1401 و 1401ـ1403 نشان می‌دهد هم شدت فرونشست و هم مساحت زون‌های درگیر افزایش داشته‌اند. پهنه‌های شمالی و شمال‌غربی به‌طور خاص در حال گسترش هستند و این موضوع رسماً یک هشدار جدی است.

بیت‌اللهی با اشاره به راهکارها، تاکید کرد: سه اقدام اولویت دارد؛  مدیریت برداشت آب زیرزمینی شامل کنترل جدی چاه‌های غیرمجاز، کاهش برداشت و اعمال سهمیه‌بندی در مناطق بحرانی بسیار مهم است. مورد دیگر افزایش تغذیه مصنوعی آبخوان از طریق قنوات، پخش سیلاب و مدیریت روان‌آب‌هاست. تدوین نقشه پهنه‌بندی خطر فرونشست و الزام شهرداری به رعایت آن در پروژه‌های عمرانی دیگر موردی است که اهمیت دارد.

وی خاطرنشان کرد: فرونشست قابل توقف نیست اما قابل مدیریت است. اگر اقدام نکنیم، خسارات آن چندین برابر هزینه پیشگیری خواهد بود.

او هشدار داد: اگر برداشت‌ها کنترل نشود و تغذیه آبخوان بهبود نیابد، مشهد در دهه آینده با یک دشت نشست‌کرده مواجه خواهد شد؛ چیزی شبیه برخی دشت‌های مرکزی ایران. پیشروی فرونشست به مرکز شهر می‌تواند زیرساخت‌های حیاتی را تهدید کند و هزینه نگهداری شهری را به‌شدت افزایش دهد. همین امروز هم وقت اقدام است؛ فردا دیر است.

آخرین اخبار جامعه را از طریق این لینک پیگیری کنید.